Sentencje i zwroty łacińskie
lista projektu Wikimedia
(Przekierowano z Sentencje łacińskie)
A
- A capite ad calcem – Od głowy do pięty (Od stóp do głów).
- A casu ad casum – Od przypadku do przypadku.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 9.
- Zobacz też: przypadek
- A fructibus eorum cognoscetis eos – Po ich owocach ich poznacie.
- Autor: Jezus Chrystus
- Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza 7:15, 20
- Zobacz też: owoc
- A maximis ad minima – Od największych do najmniejszych.
- Znaczenie: od spraw najważniejszych do najbardziej błahych.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 21.
- A planta pedis usque verticum eius. – Od podeszwy stopy do głowy jego.
- Znaczenie: od stóp do głów.
- Źródło: Wulgata, Księga Hioba 2, 7
- A priori – Uprzedzając fakty (dosł. z góry).
- Opis: pojęcie filozoficzne sformułowane przez Immanuela Kanta oznaczające to, co wcześniejsze, pierwotne, nie podlegające dowodzeniu.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 40.
- A verbis ad verbera – Od słów do rękoczynów.
- Źródło: Cz. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 34.
- Zobacz też: słowo
- Ab alio exspectes, alteri quod feceris – Od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
- Autor: Seneka
- Ab equis ad asinos – Z deszczu pod rynnę, z pieca na łeb (dosł. z koni na osły).
- Ab Iove principium – Początek od Jowisza.
- Autor: Wergiliusz, Eklogi 3, 60
- Znaczenie: zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.
- Ab ovo usque ad mala – Od początku do końca (dosł. od jajka do jabłek).
- Ab urbe condita – Od założenia miasta [Rzymu]; od początku.
- Autor: Tytus Liwiusz
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 13.
- Zobacz też: Rzym, miasto
- Absens carens – Nieobecny traci.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 12.
- Absente reo – Pod nieobecność oskarżonego.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 9.
- Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum – I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich.
- Acta est fabula – Sztuka jest skończona.
- Opis: ostatnie słowa Oktawiana Augusta.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 10.
- Acti labores iucundi – Dokonane prace przyjemne.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 9.
- Zobacz też: praca
- Actis testantibus – Jak świadczą akta.
- Actum ne agas! – Nie rób tego [co już jest zrobione]!
- Autor: Terencjusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 11.
- Actus hominis non dignitas iudicentur – Niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność.
- Autor: Minucjusz Feliks, Octavius 36
- Zobacz też: czyn, godność
- Acu rem tetigisti – Trafiłeś w sedno (dosł. dotknąłeś rzeczy igłą).
- Autor: Plaut
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 11.
- Ad imaginem quippe Dei factus est homo – Na obraz bowiem Boży stworzony jest człowiek.
- Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju
- Zobacz też: człowiek, Bóg
- Ad kalendas Graecas – Na czas nieokreślony (dosł. do greckich kalend).
- Autor: Swetoniusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 13.
- Ad maiorem Dei gloriam – Dla większej chwały Bożej.
- Autor: Ignacy Loyola
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 16.
- Ad meliora tempora – Do lepszych czasów; obyśmy się spotkali w lepszych czasach.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 13.
- Adhibe rationem difficultatibus – W trudnościach odwołuj się do rozumu.
- Admoneri bonus gaudet – Dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia.
- Autor: Seneka
- Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum – Młodość jest czasem nauki, ale żaden wiek nie jest zbyt późny do podjęcia nauki.
- Adveniat regnum Tuum – Przyjdź Królestwo Twoje.
- Opis: prośba z modlitwy Pańskiej.
- Adversae res admonent religionem – Przeciwności uczą pobożności.
- Zobacz też: pobożność, przeciwności
- Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis – Pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu.
- Autor: Horacy
- Zobacz też: nieszczęście, umysł
- Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – Wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy.
- Aetas dulcissima adulescentia est – Najmilszym okresem życia jest młodość.
- Autor: Pliniusz Młodszy
- Alea iacta est – patrz Iacta alea est
- Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus – Kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 24.
- Zobacz też: wino
- Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt – Cudze błędy [winy] mamy na oku, nasze poza nami.
- Alienis delectari malis – voluptas inhumana – Cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka.
- Zobacz też: nieszczęście
- Alitur vitium vivitque tegendo – Wada podrasta i życie jej jest podtrzymywane, gdy jest w ukryciu.
- Zobacz też: wada
- Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent – Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku.
- Autor: Salustiusz
- Aliud est facere, aliud est dicere – Co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 19.
- Zobacz też: obietnica
- Alius est Amor, alius Cupido – Co innego miłość, co innego namiętność.
- Zobacz też: miłość, namiętność
- Alma Mater – Matka Karmicielka.
- Opis: podniosły tytuł nadawany od średniowiecza uczelniom wyższym.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 20.
- Alter alterum docet – Jeden uczy drugiego.
- Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – Trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie.
- Amantes amentes – Zakochani są jak szaleńcy.
- Autor: Plautus
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 21.
- Zobacz też: szaleństwo
- Amantium irae amoris integratio – Kłótnie kochanków umacniają ich miłość.
- Autor: Terencjusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 21.
- Zobacz też: kłótnia
- Amici fures temporum – Przyjaciele to złodzieje czasu.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 22.
- Zobacz też: czas, przyjaciel
- Amicorum omnia communia – U przyjaciół wszystko jest wspólne.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 22.
- Amicum perdere est damnorum maximum – Stracić przyjaciela to największa ze strat.
- Zobacz też: strata
- Amicus certus in re incerta cernitur – Pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji.
- Autor: Cyceron
- Amicus optima vitae possesio – Przyjaciel to największy skarb w życiu.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 23.
- Zobacz też: skarb
- Amicus Plato, sed magis amica veritas – Przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda.
- Autor: Arystoteles
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 23.
- Zobacz też: prawda
- Amicus stultorum similis efficietur – Przyjaciel głupich stanie się do nich podobny; kto z kim przestaje, takim się staje.
- Zobacz też: głupota
- Amittit merito proprium, qui alienum appetit – Słusznie traci swoje, kto sięga po cudze.
- Amor caecus – Ślepa miłość.
- Autor: Teokryt
- Amor magister optimus – Miłość najlepszym nauczycielem.
- Autor: Pliniusz Młodszy
- Zobacz też: nauczyciel
- Amor non quaerit, amor reperit – Miłość nie szuka, miłość znajduje.
- Amor omnibus idem – Miłość dla wszystkich jednaka.
- Autor: Wergiliusz
- Amor patriae nostra lex – Miłość ojczyzny naszym prawem.
- Amor tollit timorem – Miłość usuwa strach.
- Zobacz też: strach
- Amor vincit omnia – zob. Omnia vincit amor...
- Amo te, ama me – Kocham cię, kochaj mnie.
- Anceps remedium melius quam nullum – Niepewne lekarstwo lepsze niż żadne.
- Zobacz też: lekarstwo
- Anguis in herba – Wąż w trawie.
- Autor: Wergiliusz, Eklogi 3, 93
- Znaczenie: ukryte niebezpieczeństwo.
- Zobacz też: trawa, wąż
- Animam debeo – Jestem winien duszę
- Znaczenie: zadłużony po uszy.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 24.
- Animos labor nutrit – Praca karmi umysły.
- Autor: Cyceron
- Animus aeger semper errat – Chory umysł zawsze błądzi.
- Annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam – Ogłaszam wam radość wielką: mamy papieża.
- Opis: tradycyjna formuła ogłoszenia wyboru nowego papieża.
- Annus superior semper melior – Rok ubiegły zawsze lepszy.
- Apage, Satanas! – Idź precz, szatanie!
- Opis: tłum. z gr. hypage satana.
- Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza
- Arbiter elegantiarum – Mistrz dobrego smaku.
- Arcus nimium tensus rumpitur – Łuk zbytnio naciągnięty pęka.
- Ardua prima via est – Początki są trudne (dosł. pierwsza droga jest stroma).
- Argumentum pessimi turba – Zgubnym argumentem jest tłum.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 28.
- Zobacz też: tłum
- Arma virumque cano – Opiewam czyny orężne męża.
- Autor: Wergiliusz, początek Eneidy
- Ars alit artificiem – Sztuka żywi twórcę.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 29.
- Zobacz też: sztuka
- Ars auro gemmisque prior. – Sztuka cenniejsza niż złoto i [drogie] kamienie.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 44.
- Ars est celare artem – Sztuką jest ukryć sztukę.
- Autor: Owidiusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 29.
- Ars est philosophia vitae – Sztuka jest filozofią życia.
- Zobacz też: filozofia
- Ars longa, vita brevis – Sztuka długotrwała, życie krótkie.
- Autor: Hipokrates
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 29.
- Ars simia naturae. – Sztuka małpująca naturę.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 44.
- Artes Liberales – Sztuki wyzwolone.
- Opis: średniowieczna nazwa siedmiu sztuk świeckich.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 45.
- Artes serviunt vitae, sapientia imperat – Umiejętności służą życiu, mądrość nim włada.
- Artificem commendat opus – Dzieło mistrza chwali.
- Zobacz też: dzieło
- Artis sola domina necessitas. – Potrzeba [jest] jedyną władczynią Sztuki.
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 45.
- Asinus ad lyram – Osioł przy lirze; pasuje jak wół do karety.
- Autor: Marek Terencjusz Warron
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych..., Warszawa 1989, s. 46.
- Asinus asino pulcherrimus – Osioł dla osła jest najpiękniejszy.
- Asinus asinorum [in saecula saeculorum] – Osioł nad osłami [na wieki wieków].
- Znaczenie: osioł do kwadratu, wyjątkowy głupiec.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 88, s. 30.
- Asinus in tegulis – Osioł na dachu.
- Opis: zła wróżba.
- Assidue addiscens ad senium venio – Douczając się nieustannie dochodzę do starości.
- Zobacz też: starość
- Attendite a falsis prophetis – Strzeżcie się fałszywych proroków.
- Autor: Jezus Chrystus, Wulgata, Ewangelia św. Mateusza
- Zobacz też: prorok
- Audaces fortuna iuvat timidosque repellit – Śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca.
- Autor: Horacy
- Audentes fortuna iuvat [decoratque corona] – Odważnych los wspiera [i koroną wieńczy].
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 31.
- Audi multa, loquere pauca – Słuchaj dużo, mów mało.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 31.
- Audi, vide, sile – Słuchaj, patrz i zachowaj milczenie.
- Audiatur et altera pars – Niech będzie wysłuchana i druga strona.
- Autor: Seneka
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 31.
- Aurea dicta – Złote słowa.
- Autor: Lukrecjusz
- Aurea mediocritas – Złoty środek (umiar).
- Autor: Horacy, Pieśni 2, 10, 5
- Auribus frequenitius quam lingua utere – Uszu używaj częściej niż języka.
- Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium – Kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego.
- Autor: Publiliusz Syrus
- Zobacz też: kobieta, nienawiść
- Aut bibat, aut abeat – Niech pije albo niech sobie idzie.
- Autor: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie 41
- Aut Caesar aut nihil – Być albo Cezarem, albo niczym.
- Autor: Cezar Borgia, dewiza
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 33.
- Aut viam inveniam aut faciam – Albo znajdę drogę, albo ją sobie utoruję.
- Autor: Hannibal
- Aut vincere, aut mori – Albo zwyciężać, albo umierać.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 33.
- Zobacz też: zwycięstwo
- Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia – Chciwość i bezczelność to główne wady możnych.
- Autor: Tacyt, Historie I, 51
- Zobacz też: bezczelność, chciwość
- Ave, Caesar, morituri te salutant – Witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają.
- Opis: słowa, którymi wg Swetoniusza gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara wkraczając na arenę.
- Źródło: Swetoniusz, Boski Klaudiusz 21
- Avida est periculi virtus – Męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa.
- Zobacz też: męstwo, niebezpieczeństwo
- Avidis, avidis natura parum est – Dla chciwych mało i całego świata.
- Avito vivit honore – Żyje zaszczytami przodków.
- Axis mundi – oś świata.
- Opis: starożytne pojęcie kosmogoniczne odwołujące się do idei istnienia centrum Wszechświata.
B
- Barba non facit philosophum – Broda nie czyni filozofem.
- Beati pauperes spiritu – Błogosławieni ubodzy w duchu.
- Autor: Jezus Chrystus
- Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza 5, 3
- Beatius est magis dare, quam accipere – Więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu.
- Źródło: Wulgata, Dzieje Apostolskie
- Zobacz też: szczęście
- Beatus, qui prodest, quibus potest – Szczęśliwy, kto pomaga, komu może.
- Zobacz też: pomoc
- Beatus, qui tenet – Szczęśliwy, kto posiada.
- Opis: w Zemście dosłownie: „Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku)”.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 36.
- Bellum omnium contra omnes – Wojna wszystkich przeciw wszystkim.
- Autor: Thomas Hobbes, Lewiatan I, 4
- Zobacz też: wojna
- Bene dignoscitur, bene curatur – Dobra diagnoza, dobre leczenie.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 37.
- Zobacz też: leczenie
- Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit – Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach.
- Bene olet, qui nihil olet – Dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie.
- Benedictus qui venit in nomine Domini – Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
- Bis dat, qui cito dat – Dwa razy daje, kto szybko daje.
- Autor: Publiliusz Syrus
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 39.
- Bis repetita placent. – Rzeczy powtórzone podobają się.
- Opis: parafraza z Horacego (O sztuce poetyckiej 365)
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 69.
- Bona diagnosis, bona curatio – Dobra diagnoza, dobre leczenie.
- Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo.
- Bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici – Dobry pan ilu ma niewolników, tylu też przyjaciół, zły zaś pan ilu ma niewolników, tylu wrogów.
- Bonum est, quod omnes appetunt – Dobro jest tym, czego wszyscy pragną.
- Zobacz też: dobro
- Bonum vinum laetificat cor hominis – Dobre wino uwesela serce człowiecze.
- Źródło: Wulgata, Psalm 103 a. 104, 15, tłum. Jan Kochanowski
- Bos lassus fortius figit pedem – Zmęczony wół szybciej pracuje.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 39, 40.
- Zobacz też: wół
C
- Caeca invidia est – Zawiść jest ślepa.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 41.
- Zobacz też: zazdrość
- Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt – Jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj w dół wpadają.
- Autor: Jezus Chrystus
- Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza 15, 14
- Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt – Niebo i ziemie przeminą, ale słowa moje nie przeminą.
- Autor: Jezus Chrystus, Wulgata, Ewangelia wg św. Mateusza
- Zobacz też: przemijanie
- Caelum et terram commovere – Poruszyć niebo i ziemię.
- Źródło: Wulgata, Księga Aggeusza
- Zobacz też: niebo, ziemia
- Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium – Łysina to nie wada, lecz oznaka mądrości.
- Canis timidus vehementius latrat quam mordet – Pies, który się boi, gwałtowniej ujada, niż gryzie.
- Autor: Kurcjusz Rufus
- Cantus cycneus – Łabędzi śpiew.
- Znaczenie: ostatnie dzieło.
- Autor: Cycero
- Captatio benevolentiae – Zjednywanie sobie względów.
- Autor: Kwintylian
- Caput mundi – Głowa (stolica) świata.
- Opis: określenie Rzymu w czasach starożytnych, obecnie także określenie innych metropolii.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 44.
- Carpe diem quam minimum credula postero – Chwytaj dzień [korzystaj z chwili], jak najmniej ufając przyszłości.
- Źródło: Horacy, Ody I, 11, 8
- Zobacz też: chwila, dzień, przyszłość
- Carum est, quod rarum est – Cenne jest to, co rzadkie.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 45.
- Carta non erubescit – Papier się nie rumieni [ze wstydu].
- Znaczenie: papier jest cierpliwy.
- Zobacz też: epistola non erubescit, papier
- Casus belli – powód do wypowiedzenia wojny.
- Opis: termin z dziedziny prawa międzynarodowego.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 45.
- Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Strzeż mnie, Boże, od przyjaciół, od nieprzyjaciół sam się obronię.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 46.
- Cedant arma togae! – Niech oręż ustąpi przed togą!
- Certum est, quia impossibile est – Jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.
- Autor: Tertulian, Apologeticus
- Ceterum censeo Karthaginem esse delendam – Poza tym [zresztą] uważam, że Kartaginę należy zniszczyć.
- Autor: Kato Starszy
- Źródło: Plutarch, 27, 1
- Cibi condimentum est fames – Przyprawą potrawy jest głód.
- Autor: Cyceron
- Opis: pol. odpowiednik: Głód jest najlepszym kucharzem.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 47.
- Cicer cum caule – Groch z kapustą, tłum. Julian Tuwim
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 47.
- Cinis et manes et fabula fies – Popiołem i cieniem i wspomnieniem się staniesz.
- Autor: Persjusz
- Civis totius mundi – Obywatel całego świata.
- Autor: Diogenes Laertios
- Clara pacta claros faciunt amicos – Jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 48.
- Zobacz też: przyjaźń
- Clavus clavo pellitur – Gwóźdź wybija się gwoździem.
- Opis: pol. odpowiednik: klin klinem.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 49.
- Cogitationis poenam nemo patitur – Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli.
- Cogitationum poenam nemo luit – Nikt nie cierpiał za karę myślenia.
- Cogito, ergo sum – Myślę, więc jestem.
- Autor: Kartezjusz, Zasady filozoficzne (fr. Les principes de la philosophie) 1, 7, 10
- Cognosce te ipsum – Poznaj samego siebie.
- Comedamus et bibamus cras enim moriemur – Jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy
- Communi consensu – Za zgodą powszechną.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 51.
- Conceptus est homo – Począł się człowiek.
- Źródło: Wulgata, Księga Hioba 3, 3
- Concordia civium murus urbium – Zgoda obywateli to mur obronny miast.
- Concordia domi, foris pax – Zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 51.
- Coniugium sine prole est quasi dies sine sole – Małżeństwo bez potomstwa jest jak dzień bez słońca.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 52.
- Zobacz też: małżeństwo
- Conquiescat in pace – Niech odpoczywa w pokoju.
- Opis: inskrypcja nagrobna.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 52.
- Conflabunt gladios suos in vomeres – Przekują miecze swe na lemiesze.
- Źródło: Wulgata, Księga Izajasza 2:4
- Zobacz też: miecz
- Consensus facit legem – Zgoda tworzy prawo.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 52.
- Consuetudinis magna vis est – Wielka jest siła przyzwyczajenia.
- Autor: CyceronTuskulanki II, 17
- Zobacz też: przyzwyczajenie
- Consuetudo altera natura est – Przyzwyczajenie jest drugą naturą.
- Autor: Cyceron, De finibus 5, 25, 74
- Consuetudo est optima legum interpres – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw.
- Autor: Justynian I Wielki
- Consummatum est – Dokonało się.
- Autor: Jezus Chrystus
- Źródło: Wulgata, Ewangelia Jana
- Contra facta non valent argumenta – Wobec faktów argumenty muszą ustąpić.
- Contra negantem principia non est disputandum – Z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje się.
- Autor: Arthur Schopenhauer
- Opis: przytaczając za Arystotelesem.
- Contra vim mortis non est medicamen in hortis – Przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach.
- Znaczenie: na śmierć nie ma lekarstwa.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 54.
- Contra vim non valet ius – Prawo jest bezsilne wobec przemocy.
- Opis: pol. odpowiednik: siła przed prawem.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
- Zobacz też: przemoc
- Contraria contrariis curantur – Przeciwne leczymy przeciwnym.
- Opis: zasada medyczna od Hippokratesa.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
- Convenienter naturae vivere – Żyć w zgodzie z naturą.
- Autor: Zenon z Kition
- Zobacz też: natura
- Cornix cornici numquam confodit ocellum – Kruk krukowi oka nie wykole.
- Autor: Makrobiusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
- Zobacz też: kruk, oczy
- Corpus delicti – Dowód rzeczowy przestępstwa.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 55.
- Corpus iuris civilis – Kodeks prawa cywilnego.
- Opis: kodeks Justyniana, zbiór praw Rzymu.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 56.
- Corrumpunt mores bonos colloquia mala – Złe rozmowy psują dobre obyczaje.
- Autor: Paweł z Tarsu
- Źródło: Wulgata, 1. List do Koryntian
- Corvus albus – Biały kruk.
- Autor: Juwenalis
- Crede, quod habes, et habes – Wierz, że masz, a będziesz miał.
- Credo ut intellegam – Wierzę, aby rozumieć.
- Autor: św. Anzelm z Canterbury, 71, 28
- Crescit sub pondere virtus – Prześladowana cnota wzrasta.
- Crescite et multiplicamini et multiplicamini – Wzrastajcie i rozmnażajcie się.
- Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 1, 28
- Crescunt anni, decrescunt vires – Przybywa lat, ubywa sił.
- Crux interpretum – Krzyż komentatorów.
- Znaczenie: miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia, wyjaśnienia.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 58.
- Cucullus non facit monachum – Kaptur [habit] nie czyni mnicha.
- Źródło: Erazm z Rotterdamu, Adagia (1500)
- Cui bono [fuerit]? – Po co? Na czyją korzyść?
- Autor: Lucjusz Kassjusz Longinus Ravilla; także Cyceron, Pro Milone 12
- Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 101.
- Cuius est solum, eius est usque ad coelum (ad sidera, ad infinitum) – Władca ziemi jest panem nieba ponad nią (aż do gwiazd, w nieskończoność).
- Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 101.
- Cuius regio, eius religio – Czyj kraj, tego religia.
- Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi.
- Cum debita reverentia – Z należytym szacunkiem.
- Zobacz też: szacunek
- Cum plenus venter, numquam studet ille libenter – Kiedy brzuch pełny, nigdy nie studiuje on chętnie.
- Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi.
- Autor: Katon Młodszy
- Cum tacent, clamant – Milcząc, wołają.
- Znaczenie: milczenie jest wymowniejsze od mowy.
- Źródło: Cyceron, Przeciw Katylinie I, 8
- Cum ventis litigare – Rzucać słowa na wiatr.
- Cupido dominandi – Żądza władzy.
- Cura fugit multo diluiturque mero – Troska znika i rozpuszcza się w obfitym winie.
- Autor: Owidiusz, Sztuka kochania I, 239
- Cura, ut valeas! – Bądź zdrów!
- Opis: standardowa rzymska formuła pożegnania.
- Curriculum vitae – Przebieg życia (życiorys).
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 61.
- Custos fratris mei sum ego? – Czyż jestem stróżem brata mego?
- Opis: słowa Kaina.
- Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 4, 9
D
- Dabit qui dedit. – Kto dał, da [znowu].
- Źródło: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych…, Warszawa 1989, s. 106.
- Damnant quod non intellegunt. – Potępiają, czego nie rozumieją.
- Autor: Kwintylian
- Źródło: Inst. X, 1, 26
- Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. – Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi.
- Autor: Jezus Chrystus
- Źródło: Wulgata, Ewangelia Mateusza
- De caelo in caenum. – Z nieba w błoto.
- De fumo in flammam. – Z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
- De gustibus et coloribus non est disputandum. – O upodobania i kolory nie należy się spierać.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 64.
- De gustibus (non est disputandum). – W sprawach smaku (gustów, upodobań) nie ma dyskusji.
- Źródło: Słownik wyrazów obcych...
- De manu ad manum. – Z ręki do ręki.
- De minimis non curat lex. – Prawo nie troszczy się o drobiazgi.
- Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych...
- De mortuis aut bene, aut nihil. – O zmarłych należy mówić dobrze albo nic.
- De mortuis nil nisi bene (bonum). – Zmarłych należy wspominać tylko dobrze.
- Autor: Chilon ze Sparty
- Źródło: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów
- De profundis (clamavi). – Z otchłani (wzywałem).
- Źródło: Wulgata, Księga Psalmów 129, 1 a. 130, 1; także tytuł zbioru opowiadań Zofii Kossak.
- De suis homines laudibus libenter praedicant. – O swojej chwale ludzie chętnie głoszą.
- Autor: Juliusz Cezar, Pamiętniki o wojnie domowej II, 39
- De te fabula narratur. – O tobie mówi bajka.
- Autor: Horacy, Satyry I, 1, 69
- Desipere est iuris gentium. – Prawem ludzi jest głupota.
- Autor: Arthur Schopenhauer
- Deum sequere. – Idź za wezwaniem boga.
- Autor: Cyceron
- Deus ex machina. – Bóg [zstępujący] z machiny.
- Autor: Eurypides
- Znaczenie: niespodziewany udział osoby lub nagły rozwój wypadków, prowadzący do rozwiązania.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 67.
- Deus vult. – Bóg tak chce.
- Autor: Urban II
- Opis: słowa wygłoszone na synodzie w Clermont w 1095 r. i będące wezwaniem do krucjaty, później stały się dewizą różnych zgromadzeń zakonnych m.in. bożogrobców.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 67.
- Dicere causam. – Prowadzić sprawę przed sądem.
- Opis: termin prawniczy
- Dicere non est facere. – Mówić to nie znaczy działać.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 68.
- Dictum sapienti sat (est). – Powiedziane mądremu wystarczy.
- Autor: Plaut, Persowie 4, 7, 19
- Opis: pol. odpowiednik: Mądrej głowie dość dwie słowie.
- Diem perdidi. – Zmarnowałem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego).
- Autor: Tytus Flawiusz
- Źródło: Swetoniusz, Tytus 8
- Dies diem docet. – Dzień uczy dzień.
- Znaczenie: z każdym dniem stajemy się mądrzejsi.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 70.
- Dies irae. – Dzień gniewu.
- Autor: Sofoniasz
- Opis: o dniu Sądu Ostatecznego.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 70.
- Difficile est satiram non scribere. – Trudno nie pisać satyry.
- Autor: Juwenalis, Satyry I, 30
- Difficilis in otio quies. – Trudno zachować spokój w bezczynności.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 70.
- Diligere ex toto corde, et in tota anima. – Miłować z całego serca i z całej duszy.
- Dimidium facti, qui bene coepit, habet, sapere aude, incipe. – Połowę pracy ma za sobą, kto dobrze zaczął, miej odwagę być mądrym, zacznij.
- Autor: Horacy, Listy 1, 2
- Dis aliter visum. – Inna jest wola bogów.
- Źródło: Wergiliusz, Eneida II, 428
- Disce puer latine, ego faciam te mości panie. (łac. makaroniczna) – Ucz się chłopcze łaciny, a zrobię cię panem.
- Autor: Stefan Batory
- Opis: rzekomo do ucznia szkoły w Zamościu.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 72.
- Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto. – Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj.
- Autor: Kato Starszy, Katonowe wiersze (łac. Catonis disticha)
- Discenda est virtus. – Cnoty należy uczyć.
- Autor: Sokrates
- Displicuit nasus tuus. – Twój nos się nie spodobał.
- Źródło: Juwenalis, Satyry
- Znaczenie: stałeś się ofiarą kaprysu.
- Divide et impera. – Dziel i rządź.
- Autor: Filip Macedoński
- Znaczenie: siej niezgodę byś łatwiej mógł rządzić.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 72.
- Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes. – Boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta.
- Autor: Marek Terencjusz Warron
- Divitiae non sunt bonum. – Bogactwo nie jest dobrem.
- Autor: Seneka
- Opis: cytując stoików.
- Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam. – Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednak tego, że milczałem.
- Do, ut des. – Daję [ci], abyś i ty dał [mnie].
- Opis: tzw. zasada wzajemności.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 75.
- Docendo discimus [discitur]. – Nauczając, uczymy się.
- Autor: Seneka, Listy 7, 8
- Dominus vitae necisque. – Pan życia i śmierci.
- Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. – Dopóki będziesz szczęśliwy, będziesz miał wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne będziesz sam.
- Autor: Owidiusz, Tristia I, 9, 5, 6
- Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur. – Mamy dwoje uszu i jedne usta, abyśmy więcej słuchali niż mówili.
- Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. – Powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną.
- Autor: Seneka
- Opis: cytując Kleantesa.
- Dulce bellum inexpertis. – Wojna (wydaje się) miła tym, którzy jej nie doświadczyli.
- Autor: Pindar
- Opis: spopularyzowane przez Erazma z Rotterdamu.
- Dulce et decorum est pro patria mori. – Słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę.
- Autor: Horacy, Pieśni
- Dulcis est somnus operanti. – Słodki jest sen dla pracującego.
- Autor: Kohelet
- Źródło: Wulgata
- Dum spiro, spero. – Póki oddycham [żyję], nie tracę nadziei.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
- Dum vivimus, vivamus! – Dopóki żyjemy, używajmy życia!
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
- Duo cum faciunt idem, non est idem. – Gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
- Autor: Terencjusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
- Duobus litigantibus tertius gaudet. – Gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta.
- Autor: Ezop
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
- Dura lex, sed lex – Twarde prawo, ale prawo.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 76.
E
- E fructu arbor cognoscitur – Po owocu poznaje się drzewo.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 78.
- E pluribus unum – Z wielu jedno stworzyć.
- Opis: dewiza Stanów Zjednoczonych od 1776 roku.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 81.
- Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt – Oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie.
- Autor: Liwiusz, XXIV, 25
- Ecce homo – Oto człowiek.
- Autor: Poncjusz Piłat
- Opis: o Chrystusie.
- Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus – Jemy, aby żyć, nie żyjemy, aby jeść.
- Autor: Plutarch
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 79.
- Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse – Biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może
- Źródło: Rhetorica ad Herennium IV, 17, 24
- Ego sum, qui sum – Jestem, który jestem.
- Opis: Bóg do Mojżesza.
- Źródło: Wulgata, Księga Wyjścia 3, 14
- Ego sum via et veritas, et vita – Ja jestem drogą, prawdą i życiem.
- Autor: Jezus Chrystus
- Źródło: Wulgata
- Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem – Bytów nie należy mnożyć ponad konieczność.
- Autor: William Ockham
- Epistula (enim) non erubescit – List (bowiem) się nie rumieni.
- Autor: Cyceron, Listy I, 4, 16
- Znaczenie: łatwiej się pisze niż mówi.
- Equus, ut sit exiguum caput et siccum prope pelle ossibus adhaerente, aures breves et argutae, oculi magni, nares patulae, erecta cervix, coma densa et cauda, ungularum soliditate fixa rotunditas – Koń, aby łeb miał krótki i smukły, skórę niemalże do kości przylegającą, uszy krótkie i spiczaste, oczy niewielkie, chrapy szerokie, wysoki kłąb, grzywę gęstą i ogon, okrągłe i wysklepione kopyta.
- Autor: Izydor z Sewilli
- Opis: o idealnym rumaku.
- Equi donati dentes non inspiciuntur – Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
- Ergo bibamus! – Pijmy więc!
- Autor: papież Marcin IV
- Opis: zawołanie na koniec dyskusji.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 81.
- Eritis sicut dii scientes bonum et malum – Będziecie jako bogowie znający dobro i zło.
- Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 3, 5
- Errare humanum est – Błądzić jest rzeczą ludzką.
- Autor: Seneka Starszy
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 82.
- Est modus in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectum – Jest miara we wszystkim i określone granice, przed którymi i za którymi nie może ostać słuszność.
- Autor: Horacy, Satyry 1, 1 106
- Est ubi gloria nunc Babylonia? – Gdzie jest teraz chwała Babilonu?
- Autor: Bernard z Morlay
- Est vetus atque probus centum qui perficit annos – Klasyk to ten, kto ukończy sto lat
- Autor: Horacy Listy II, 1, 39
- Opis: zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń.
- Et in sole maculae – I na słońcu są plamy.
- Et tu, Brute, contra me? – I ty, Brutusie, przeciwko mnie?
- Autor: Juliusz Cezar
- Opis: rzekome ostatnie słowa.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 87.
- Etiam latrones suis legibus parent – I zbóje mają swoje prawa.
- Autor: Cyceron
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 86.
- Ex cathedra – Z katedry.
- Znaczenie: urzędowo.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 88.
- Ex malis eligere minima oportet – Trzeba wybierać mniejsze zło.
- Autor: Cyceron
- Opis: cytując Arystotelesa.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 90.
- Ex navicula navis – Z łódeczki łódź.
- Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.
- Ex nihilo nihil – Z niczego nic [nie powstaje].
- Autor: Perseus, Satirae III, 24
- Ex opere operantis – Z dzieła działającego.
- Opis: w Kościele katolickim jeden z warunków przygotowania przed przyjęciem sakramentów.
- Ex oriente lux – Ze wschodu przychodzi światło.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 91.
- Ex oriente lux, ex occidente lex – Światło [kultury] ze wschodu, prawa z zachodu.
- Exegi monumentum aere perennius – Postawiłem pomnik trwalszy od spiżu.
- Autor: Horacy, Pieśni III, 30, 1
- Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor – Niech z naszych kości narodzi się mściciel.
- Autor: Wergiliusz, Eneida IV, 625
- Experto credite – Ufajcie doświadczonemu.
- Autor: Owidiusz, Sztuka kochania III, 511
- Extra Ecclesiam nulla salus – Poza Kościołem nie ma zbawienia.
- Autor: Cyprian z Kartaginy
- Opis: zasada teologiczna Kościoła rzymskokatolickiego.
- Extremis malis extrema remedia – Na krańcowe zło krańcowe środki.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 93.
F
- Faber est quisque suae fortunae – Każdy jest kowalem własnego losu.
- Autor: Appiusz Klaudiusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 94.
- Fac fideli sis fidelis – Bądź wierny temu, kto wierny tobie.
- Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – Kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady.
- Autor: Terencjusz, Andria 309
- Facilius est consolari afflictum, quam sustinere – Człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc.
- Fallite fallentes – Oszukujcie oszukujących.
- Autor: Owidiusz, Sztuka kochania 645
- Fama crescit eundo – Plotka po drodze rośnie.
- Autor: Wergiliusz, Eneida IV
- Fames est optimus coquus – Głód jest najlepszym kucharzem.
- Autor: Cyceron
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 96.
- Fas est et ab hoste doceri – Godzi się uczyć i od wroga.
- Autor: Owidiusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 96.
- Fata viam invenient – Przeznaczenie znajdzie drogę.
- Favete linguis – Milczcie w skupieniu.
- Autor: Horacy
- Feci, quod potui, faciant meliora potentes – Zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.
- Felix culpa – Szczęśliwa wina.
- Autor: Św. Augustyn
- Opis: o grzechu pierworodnym.
- Felix, qui potuit rerum cognoscere causas – Szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy.
- Autor: Wergiliusz
- Ferro et igni – Ogniem i mieczem.
- Autor: Lukan, De bello civili 2, 443
- Opis: autor pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy, stąd tytuł pierwszej części Trylogii Sienkiewicza (1884).
- Fervet olla, vivit amicitia – Dopóki kipi w garnku, trwa przyjaźń.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 97.
- Festina lente! – Spiesz się powoli.
- Autor: Oktawian August
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 97.
- Fiat iustitia, pereat mundus! – Niechaj ginie świat, byleby się działa sprawiedliwość!
- Opis: dewiza cesarza Ferdynanda I.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 97.
- Fiat iustitia, ruat caelum – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć.
- Fiat lux! – Niechaj się stanie światłość.
- Źródło: Wulgata, Księga Rodzaju 1, 3
- Fide, sed cui, vide – Ufaj, ale bacz, komu.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 98.
- Fides sine operibus mortua est – Wiara bez uczynków jest martwa.
- Źródło: Wulgata, List Jakuba
- Finis coronat opus – Koniec wieńczy dzieło.
- Autor: Owidiusz
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
- Finita est comoedia – Komedia skończona.
- Flagrante bello – Gdy szaleje wojna.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
- Flagrante delicto – Na gorącym uczynku.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
- Fluctuat nec mergitur – Rzuca nim fala, lecz nie tonie.
- Opis: dewiza Paryża.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 99.
- Fortes fortuna adiuvat – Śmiałym los sprzyja.
- Autor: Terencjusz, Phormio 203
- Fortuna favet fortibus – Los sprzyja dzielnym.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 101.
- Fraus latet in generalibus – Oszustwo kryje się w ogólnikach.
- Źródło: C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 102.
- Fumum vendere – Sprzedawać dym.
- Znaczenie: mamić obietnicami.
- Furor impius intus – fremet horridus ore cruento – Bezbożna furia wojny dyszy w głębi gardzieli żądnej krwi.
- Źródło: Wergiliusz, Eneida, PIW, Warszawa 1987, tłum. Z. Kubiak.
G
- Gallia est omnis divisa in partes tres – Galia jako całość dzieli się na trzy części.
- Autor: Juliusz Cezar, De bello Gallico
- Opis: pierwsze słowa dzieła.
- Gallus in suo sterquilinio plurimum potest – Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może.
- Autor: Seneka
- Genius loci – duch opiekuńczy miejsca.
- Gladiator in arena consilium capit – Gladiator decyduje dopiero na arenie.
- Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis – Chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli.
- Autor: Św. Łukasz
- Gloria victis – Chwała zwyciężonym.
- Gloria virtuti resonat – Sława jest echem cnoty.
- Graecum est, non legitur – To po grecku, tego się nie czyta.
- Gratia non tollit naturam sed perficit – Łaska nie niszczy natury, lecz ją udoskonala.
- Autor: św. Tomasz z Akwinu
- Gratis accepistis, gratis date – darmo otrzymaliście, darmo dawajcie.
- Opis: Jezus Chrystus do apostołów
- Graves amicitiae principum – złowieszcza przyjaźń książąt.
- Opis: odprężenie kończące się awanturą, wojną itp.
- Graviora manent – najgorsze dopiero nadejdzie.
- Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo, sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy.
- Źródło: średniowieczna wariacja na temat Owidiusza, Epistulae ex Ponto, IV, 10, 5–6 (które to wiersze brzmią następująco: Gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu, / atteritur pressa vomer aduncus humo – kropla drąży kamień, pierścień się ściera od noszenia, zakrzywiony lemiesz zużywa się od nacisku ziemi)
H
- Habent sua fata libelli – i księgi mają swoje losy
- Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert – potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre
- Źródło: Rhetorica ad Herennium, IV, 15, 21.
- Habet et musca splenem – i mucha ma śledzionę
- Opis: nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować
- Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) – Hannibal u bram
- Autor: Cyceron
- Opis: bliskie niebezpieczeństwo.
- Hic habitat felicitas – tu mieszka szczęście.
- Opis: często spotykana inskrypcja na portykach rzymskich burdeli.
- Zobacz też: prostytucja
- Hic Rhodus, hic salta – tu Rodos (wyspa), tu skacz!
- Opis: zamiast mówić o skakaniu
- Hic sunt leones – tu są lwy.
- Opis: używane do oznaczania białych plam na mapach.
- Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. – Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli.
- Opis: napis na frontonie Biblioteki Aleksandryjskiej
- His ego nec metas rerum nec tempora pono; Imperium sine fine dedi – Granic w przestrzeni i czasie przed nimi nie stawiam, lecz daję imperium bez kresu.
- Opis: wg Wergiliusza przepowiednia Jupitera dla imperium rzymskiego.
- Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae – historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci, nauczycielką życia.
- Historiam nescire hoc est semper puerum esse – Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.
- Hodie mihi, cras tibi. – Dziś mnie, jutro tobie.
- Hominem quaero – szukam człowieka
- Homines soli animalium non sitientes, bibimus – My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.
- Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. – rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
- Hominum causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.
- Homo doctus in se semper divitias habet. – człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.
- Homo homini deus est – człowiek człowiekowi bogiem.
- Homo homini lupus est – człowiek człowiekowi wilkiem.
- Autor: Plaut
- Homo sacra res homini – człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka.
- Autor: Seneka
- Homo sum, humani nil a me alienum puto – człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce.
- Źródło: Terencjusz, Heauton timorumenos, 77
- Honesta res est laeta paupertas – szacowna to rzecz pogodne ubóstwo.
- Honos habet onus – zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
- Hospes hospiti sacer – gość świętością dla gospodarza.
- Hospes, hostis – każdy obcy to wróg.
- Humana non sunt turpia – co ludzkie, nie hańbi.
I
- Iacta alea est! – kości zostały rzucone!
- Opis: słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji.
- Ibi patria, ubi bene – tam ojczyzna, gdzie dobrze.
- Opis: parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona
- Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est – w końcu mocna przyjaźń polega na tym, żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć.
- Opis: słowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachęcającego swoich stronników do dokonania zamachu stanu.
- Ignavis semper feriae – lenie zawsze mają święto
- Ignis, mare, mulier – tria mala – ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia.
- Ignis non exstinguitur igne – ognia nie gasi się ogniem.
- Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi.
- Ignorantia legis excusat neminem – nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy
- Opis: nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów.
- Ignoti nulla cupido – nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.
- Impares nascimur, pares morimur – rodzimy się nierówni, umieramy równi.
- Autor: Seneka
- Imperare sibi maximum imperium est – rządzić sobą jest największą władzą.
- Impossibilium nulla obligatio est – nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
- In aqua scribis – piszesz na wodzie.
- Opis: niepewność realizacji zamierzonych czynów.
- In arena aedificas – budujesz na piasku.
- Opis: nierealne podstawy czegoś.
- In articulo mortis – w obliczu śmierci.
- In lacte matris praebibere – wyssać z mlekiem matki.
- Autor: św. Augustyn
- In magnis et voluisse sat est – w rzeczach wielkich wystarczy chcieć.
- Autor: Propercjusz
- In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. – wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
- Autor: Tomasz z Kempis
- In principio creavit Deus caelum et terram – na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.
- Źródło: Księga Rodzaju
- In principio erat Verbum – na początku było Słowo.
- Autor: Św. Jan
- In silvam ligna ferre – znosić drewno do lasu.
- Autor: Horacy
- In vino veritas – w winie prawda.
- Opis: alkohol rozwiązuje język.
- Autor: Platon
- In vino veritas, in aqua sanitas – w winie prawda, w wodzie zdrowie.
- In vita mors certa est – w życiu tylko śmierć jest pewna.
- INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum) – Jezus Nazarejczyk Król Żydowski.
- Opis: napis na tabliczce zawieszonej na krzyżu Jezusa Chrystusa. Średniowieczni alchemicy i tajemne bractwa m.in. Różokrzyżowcy odczytywali skrót jako: Igne Natura Renovabitur Integra, czyli „Przez Ogień Natura zostanie odnowiona”.
- Inter arma silent leges – wśród szczęku oręża milczą prawa.
- Inter arma silent Musae – w czasie wojny milczą Muzy.
- Autor: Cyceron
- Inter malleum et incudem – między młotem i kowadłem.
- Autor: Orygenes
- Invidia gloriae assiduus est – zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
- Invitum qui servat, idem facit occidenti – kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał.
- Autor: Horacy
- Ipsa sua melior fama – lepszy od swojej reputacji.
- Ira furor brevis est – gniew jest chwilowym szaleństwem.
- Autor: Horacy
- Ira sine viribus vana est – gniew nie poparty siłą jest próżny.
- Autor: Tytus Liwiusz
- Is fecit, cui prodest – ten uczynił, czyja korzyść
- Opis: ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść.
- Ite, missa est – idźcie, ofiara spełniona.
- Iucundi acti labores – miłe są trudy zakończone.
- Autor: Cyceron
- Iurare in verba magistri – przysięgać na słowa nauczyciela
- Źródło: Horacy, Listy
- Opis: ślepo wierzyć, uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny.
- Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi... – przysięgę ojcu złożoną aż po dziś dzień tak zachowałem...
- Autor: Hannibal
- Iustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą.
- Iustum enim est bellum quibus necessarium, et pia arma, ubi nulla nisi in armis spes est. – Sprawiedliwą bowiem jest wojna dla tych, dla których jest konieczna, i błogosławiony jest oręż, jeśli tylko w nim cała spoczywa nadzieja.
- Autor: Tytus Liwiusz, Ab Urbe condita, IX; 1.
L
- Labor omnia vincit – praca wszystko zwycięża
- Opis: parafraza Wergiliuszowego Omnia vincit amor...
- Labores pariunt honores – trudy przynoszą zaszczyty
- Lapides clamabunt – kamienie wołać będą.
- Opis: Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów.
- Lapis super lapidem non reliquentur hic – kamień na kamieniu tu nie pozostanie.
- Opis: Jezus Chrystus o Jerozolimie.
- Laudant, quod non intellegunt – chwalą to, czego nie rozumieją.
- Laudator temporis acti – chwalca przeszłości (konserwatysta).
- Laus alit artes – pochwała karmi sztukę.
- Autor: Seneka
- Opis: cytując Enniusza
- Lavare manus – umywać ręce.
- Legant prius et postea despiciant – niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)
- Legere et non intellegere neglegere est – czytać i nie rozumieć jest zaniedbaniem
- Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz
- Opis: nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono.
- Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini servit – za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie.
- Źródło: Rhetorica ad Herennium, IV, 17, 24.
- Libera te ex inferis – uchroń siebie przed piekłem
- Littera docet, littera nocet – słowo uczy, słowo szkodzi
- Littera scripta manet – słowo zapisane pozostaje.
- Litterae non erubescunt – pismo się nie rumieni.
- Autor: Cyceron
- Lucidus ordo – jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
- Lupus in fabula – o wilku mowa, a wilk tuż.
- Autor: Terencjusz
- Lux in tenebris – światło w ciemnościach.
- Autor: Św. Jan
M
- Macte animo, iuvenis! – bądź mężny, młodzieńcze!
- Magni nominis umbra – cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
- Źródło: Lukan, Pharsalia
- Magna di curant, parva neglegunt – o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
- Magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
- Magnum in parvo – (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
- Magnus ille, qui in divitiis pauper est – wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi.
- Autor: Seneka
- Maior reverentia e longinquo – większy szacunek z daleka.
- Autor: cesarz Tyberiusz
- Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est – źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia.
- Autor: Seneka
- Opis: cytując za Epikurem
- Manus manum lavat – ręka rękę myje.
- Autor: Seneka
- Mater semper certa est – matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić).
- Opis: fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant – tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.
- Me nemo ministro fur erit – nie będę pomocnikiem złodzieja.
- Autor: Juwenalis
- Mea culpa – moja wina.
- Mea culpa, mea maxima culpa – moja wina, moja bardzo wielka wina.
- Medice, cura te ipsum – lekarzu, wylecz samego siebie.
- Autor: Św. Łukasz
- Medicus curat, natura sanat – lekarz leczy, natura uzdrawia.
- Medio tutissimus ibis – najbezpieczniej jest chodzić środkiem.
- Źródło: Owidiusz, Metamorfozy
- Melior est canis vivus leone mortuo – lepszy jest żywy pies od martwego lwa.
- Autor: Kohelet
- Memento mori – pamiętaj o śmierci.
- Memoria minuitur nisi exercetur – pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy.
- Memini tui, memento mei – pamiętam o tobie, pamietaj o mnie.
- Mens sana in corpore sano – w zdrowym ciele zdrowy duch.
- Autor: Juwenalis
- Messis quidem multa, operarii autem pauci – żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało.
- Autor: Jezus Chrystus
- Mirabile dictu – aż dziw powiedzieć.
- Miscere utile dulci – łączyć przyjemne z pożytecznym.
- Autor: Horacy
- More antiquo – starym obyczajem.
- More maiorum – obyczajem przodków.
- Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris – śmierć jest spoczynkiem podróżnego, jest kresem mozołu wszelkiego.
- Mors malum non est, sola ius aequum generis humani – śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki.
- Autor: Seneka
- Mors meta malorum – śmierć kresem cierpień.
- Mors sola – tylko śmierć.
- Mortui sunt, ut liberi vivamus – umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
- Mulieres in ecclesiis taceant – kobiety mają milczeć w kościele.
- Autor: Św. Paweł
- Multum, non multa – (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości.
- Autor: Pliniusz Młodszy
- Mundi est propria virtus – cnota jest właściwością świata.
- Autor: Cyceron
- Opis: cytując Chryzypa.
- Mundus vult decipi, ergo decipiatur – świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie
- Mutato nomine de te fabula narratur – o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem
- Autor: Horacy
N
- Natura horret vacuum – natura nie znosi próżni.
- Naturalia non sunt turpia – to, co naturalne, nie przynosi wstydu.
- Navigare necesse est, vivere non est necesse – żeglowanie jest konieczne, życie nie.
- Autor: Pompejusz Wielki
- Opis: cytując słowa Marka Antoniusza skierowane do żeglarzy płynących przez sztorm z egipskim zbożem dla głodującego Rzymu.
- Ne puero gladium – nie dawaj dziecku miecza do ręki
- Ne quid nimis – nic ponad miarę.
- Autor: Terencjusz, Dziewczyna z Andros
- Ne sutor supra crepidam iudicet – niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika.
- Autor: Pliniusz Starszy
- Nec Hercules contra plures – nawet Herkules nie poradzi przeciwko wielu; siła złego na jednego.
- Nec locus ubi Troia – nie ma śladu gdzie była Troja.
- Nec plus ultra – nic nad to.
- Opis: szczyt doskonałości, rzecz nieprześcigniona.
- Nec temere, nec timide – bez zuchwałości, ale i bez lęku.
- Nec tecum possum vivere, nec sine te – nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
- Necesse est multos timeat quem multi timent – wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi.
- Autor: Decimus Laberius
- Nemo ante mortem beatus – nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią.
- Autor: Solon
- Nemo est casu bonus – nikt nie jest dobry przez przypadek.
- Autor: Seneka
- Nemo iudex idoneus in propria causa – nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.
- Nemo iudex in sua causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
- Nemo patiens, nisi sapiens – nikt nie jest mądry, jeśli nie jest cierpliwy
- Nemo potest duobus dominis servire – nikt nie może służyć dwom panom.
- Autor: Jezus Chrystus
- Nemo propheta in patria sua – nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
- Nemo regere potest nisi qui et regi – tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy.
- Autor: Seneka
- Opis: cytując Solona
- Nemo sapiens nisi patiens – nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
- Nemo sine vitiis est – nikt nie jest bez wad
- Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
- Nervus belli pecunia – pieniądz jest nerwem wojny.
- Autor: Cyceron
- Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua – niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni.
- Autor: Jezus Chrystus
- Opis: o jałmużnie.
- Nihil est ab omni parte beatum – nie ma bezwzględnego szczęścia.
- Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było.
- Źródło: Arystoteles, O duszy.
- Nihil lacrima citius arescit – nic nie wysycha szybciej niż łza.
- Źródło: Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50.
- Nihil novi sub sole – nic nowego pod słońcem
- Autor: Kohelet
- Nihil sequitur geminis ex particularibus unquam – nic nie wypływa nigdy z dwóch jednakowych przypadków.
- Opis: zasada z dziedziny logiki
- Nil admirari – niczemu się nie dziwić.
- Źródło: Horacy, Listy.
- Nil desperandum – nie należy rozpaczać.
- Źródło: Horacy, Ody.
- Nil homini certum est – dla człowieka nie ma nic pewnego.
- Autor: Owidiusz
- Nil nisi bene – mów dobrze lub wcale.
- Nimium civiles viles – zbyt grzeczni bywają ordynarni
- Nolens volens – chcąc nie chcąc.
- Noli me tangere – nie dotykaj mnie.
- Opis: Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu.
- Noli turbare circulos meos – nie zamazuj moich kół.
- Opis: ostatnie słowa Archimedesa skierowane do rzymskiego żołnierza – jednego ze zdobywców Syrakuz w 212 p.n.e.
- Nolite iudicare, et non iudicabimini – nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni.
- Autor: Jezus Chrystus
- Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt – kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną.
- Autor: Terencjusz
- Nomina sunt consequentia rerum – nazwy są wynikiem istnienia rzeczy.
- Nomina stultorum semper parietibus haerent – imiona głupców zawsze wypisane są na murach
- Nomina sunt odiosa – nie należy wymieniać nazwisk.
- Autor: Cyceron
- Non compos mentis – niespełna rozumu.
- Non est beatus, esse se qui non putat – nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa.
- Autor: Publiliusz Syrus
- Non est bonum esse hominem solum – nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
- Non est potestas nisi a Deo – wszelka władza pochodzi od Boga.
- Autor: Św. Paweł
- Non est viri timere sudorem – nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy.
- Autor: Seneka
- Non in commotione, non in commotione Dominus – nie w poruszeniu, nie w poruszeniu Pan.
- Opis: kościelna sentencja nawołująca do spokoju, umiaru, wstrzemięźliwości w słowach i czynach.
- Źródło: Wulgata, Księga 1 Królów 19:11.
- Non in solo pane vivit homo – nie samym chlebem człowiek żyje.
- Źródło: Wulgata, Księga Powtórzonego Prawa
- Non licet – nie wolno; nie godzi się.
- Non liquet – nic stąd nie wynika.
- Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci.
- Autor: Seneka
- Non nova, sed novae – nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
- Non omnia possumus omnes – nie wszystko możemy wszyscy.
- Non omnis moriar – nie wszystek umrę
- Źródło: Horacy, Ody III, 30, 6.
- Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej.
- Autor: Seneka
- Non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia.
- Opis: odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus – nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły.
- Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire – znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać.
- Źródło: Cyceron, Brutus, 37, 140.
- Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
- Non vini vi no, sed vi no aquae – Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
- Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo – nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
- Nosce te ipsum! – poznaj siebie samego.
- Nuda veritas – naga prawda.
- Autor: Horacy
- Nulla aetas ad discendum sera. – żaden wiek nie jest do nauki zbyt późny.
- Nulla dies sine linea – ani dnia bez linii – ani jednego dnia bez pracy.
- Autor: Apelles
- Nulla est medicina sine lingua Latina – niczym jest medycyna bez języka łacińskiego.
- Nulla invidia sine amore – nie ma zazdrości bez miłości.
- Nulla poena sine lege – nie ma kary bez przepisu prawa.
- Nulla regula sine exceptione – nie ma reguły bez wyjątku.
- Nulla res tam necessaria est quam medicina – żadna rzecz nie jest tak niezbędna, jak medycyna.
- Nulla sine Deo mens bona est – bez Boga żadna myśl nie jest dobra.
- Autor: Seneka
- Nulla vis maior pietate vera est – Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość
- Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu)
- Opis: co nie zostało zabronione, jest dozwolone.
- Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej.
- Źródło: Terencjusz, Eunuch, 40.
- Opis: wszystko już było.
- Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit – nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
- Num custos fratris mei sum ego? – czyż jestem stróżem brata mego?
- Źródło: Księga Rodzaju
- Opis: Kain do Boga, po tym jak zabił Abla.
- Nunc est bibendum! – pora pić!
- Źródło: Horacy, Ody
- Opis: czas uczcić wielki, niespodziewany sukces, radosną nowinę.
O
- O quam misericors est Deus, pius et iustus – o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!
- O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo! – o jakże zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w samotności, i milczeć i z Bogiem rozmawiać!
- Opis: zawołanie mnichów
- O, imitatores, servum pecus! – o, naśladowcy, trzodo niewolników!
- O, sancta simplicitas! – o, święta naiwności!
- Autor: Jan Hus
- O, spectaculum miserum et acerbum! – o, widowisko nędzne i przykre!
- O tempora! O mores! – o czasy! O obyczaje!
- Autor: Cyceron, In Catilinam I, 1
- Obsequium amicos, veritas odium parit – schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. „rodzi nienawiść”).
- Oculi plus vident quam oculus – oczy widzą więcej niż oko
- Oculum pro oculo, dentem pro dente – oko za oko, ząb za ząb.
- Oderint, dum metuant – niech nienawidzą, byleby się bali.
- Odi et amo – nienawidzę i kocham.
- Autor: Katullus
- Odi profanum vulgus et arceo – gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala
- Autor: Horacy
- Omne animal triste post coitum – każde stworzenie jest smutne po obcowaniu.
- Autor: Arystoteles
- Omne ignotum pro magnifico – wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe.
- Autor: Tacyt
- Omne trinum perfectum – wszystko co potrójne (jest) doskonałe
- Omnes enim causae effectuum naturalium dantur per lineas, angulos et figuras. Aliter enim imposibile est scire propter quid in illis – wszystkie bowiem skutki efektów naturalnych objawiają się poprzez linie, kąty i figury. Inaczej bowiem niemożliwe byłoby zrozumienie, jaka jest ich przyczyna.
- Autor: William Ockham
- Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
- Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt – wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą.
- Autor: Jezus Chrystus
- Omnia mea mecum porto – wszystko co moje noszę ze sobą.
- Autor: Bias z Prieny
- Omnia mundi creatura, quasi liber et pictura, nobis est in speculum – każde na ziemi stworzenie, niczym ksiega i obraz, jest dla nas odbiciem.
- Omnia orta occidunt et aucta sensecunt – wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się.
- Autor: Salustiusz
- Omnia possibilia sunt apud Deum – u Boga wszystko jest możliwe.
- Autor: Jezus Chrystus
- Omnia subiecta sunt naturae – wszystko podlega naturze.
- Autor: Demokryt z Abdery
- Omnia vincit amor (et nos cedamus amori) – miłość wszystko zwycięża (więc i my się jej poddajmy)
- Autor: Wergiliusz, Eklogi, 10.69)
- Omnis ars naturae imitatio est – wszelka sztuka jest naśladowaniem natury.
- Autor: Seneka
- Omnis homo mendax – każdy człowiek jest kłamcą.
- Źródło: Księga Psalmów
- Omnis qui se exaltat, humiliabitur – każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony.
- Autor: Św. Łukasz
- Omnium artium medicina nobilissima est – ze wszystkich sztuk medycyna jest najszlachetniejsza
- Autor: Hipokrates
- Optimum medicamentum quies est – najlepszym lekarstwem jest spokój
- Ora et labora – módl się i pracuj.
- Opis: dewiza benedyktynów.
- Otium pulvinar satanae – nieróbstwo jest łożem szatana
- Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka.
- Autor: Seneka
P
- Pacta sunt servanda – należy dotrzymywać układów.
- Panem et circenses – chleba i igrzysk.
- Parcere subiectis et debellare superbos – oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać.
- Autor: Wergiliusz
- Pars pro toto – część zamiast całości.
- Opis: figura retoryczna polegająca na zastąpieniu nazwy przedmiotu przez nazwę jego części.
- Pax melior est quam iustissimum bellum – pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny.
- Pecunia non olet – pieniądze nie śmierdzą.
- Autor: cesarz Wespazjan
- Opis: uzasadniając opodatkowanie miejskich szaletów.
- Pedibus in sententiam ire – głosować nogami.
- Opis: określenie stosowane w senacie rzymskim, gdzie głosowanie polegało na przejściu na odpowiednią stronę sali posiedzeń (kurii). Dzisiaj oznacza celową absencję podczas głosowania.
- Penitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum – czyńcie pokutę, bowiem nadejdzie królestwo niebieskie.
- Opis: średniowieczne motto millenarystów, najprawdopodobniej po raz pierwszy użyte przez Gerarda Sagalelliego w XIII w. (ort. oryginalna)
- Per aspera ad astra – przez trudy do gwiazd (dosł. przez ciernie do gwiazd).
- Autor: Seneka
- Per fas et nefas – prawem i bezprawiem
- Opis: nie przebierając w środkach.
- Per pedes apostolorum – na wzór apostołów; pieszo.
- Per scientiam ad salutem aegroti – przez wiedzę do zdrowia chorego
- Pereant qui ante nos nostra dixerunt – niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami
- Pereat mundus, fiat iustitia – niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
- Periculum in mora – niebezpieczeństwo w zwłoce
- Pictura est laicorum litteratura – malarstwo jest literaturą ludzi prostych.
- Zobacz też: malarstwo, literatura
- Piscem natare doces – rybę uczysz pływać.
- Plenus venter non studet libenter – pełny brzuch uczy się niechętnie
- Plures crapula quam gladius perdidit – pijaństwo gubi gorzej od miecza
- Plurimos annos! – Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
- Plus dat, qui in tempore dat – dwa razy daje, kto prędko daje.
- Plus ratio quam vis – rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
- Poetae nascuntur, oratores fiunt – poetami się rodzą, mówcami zostają.
- Post cenam non stare sed mille passus meare – po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków.
- Post hoc non est propter hoc – potem nie znaczy dlatego.
- Post mortem est nulla voluptas – po śmierci nie czas na przyjemności.
- Potius mori quam foedari – prędzej śmierć niż pohańbienie.
- Potius sero quam numquam – lepiej późno niż wcale.
- Autor: Tytus Liwiusz
- Praemonitus, praemunitus – ostrzeżony, uzbrojony.
- Praesente medico nihil nocet – w obecności lekarza nic nie szkodzi.
- Praevenire melius est quam praeveniri – lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym.
- Primum non nocere – po pierwsze, nie szkodzić
- Autor: Hipokrates
- Primum vivere, deinde philosophari – najpierw móc żyć, potem filozofować.
- Primus in orbe deos fecit timor! – bogów na świecie najpierw stworzył strach!
- Źródło: Publiusz Papiniusz Stacjusz, Tebaida
- Primus inter pares – pierwszy wśród równych.
- Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis – darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi
- Opis: Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus.
- Principiis obsta – niszcz zło w zarodku (dosł. przeszkadzaj początkom).
- Źródło: Owidiusz, Remedia amoris
- Prior tempore, potior iure – pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
- Pro arte et studio – w obronie sztuki i nauki
- Pro captu lectoris habent sua fata libelli – los książek zależy od pojętności czytelników.
- Autor: Terencjanus Maurus
- Pro publico bono – dla dobra ogółu.
- Pro rege saepe, pro patria semper – dla króla – często, dla ojczyzny – zawsze.
- Probitas laudatur et alget – uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna.
- Autor: Juwenalis
- Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris – właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło.
- Autor: Tacyt
- Pulchra enim sunt ubera quae paululum supereminent et tument modice, nec fluitantia licenter, sed leniter restricta, repressa sed non depressa – piękne bowiem są piersi, które sterczą odrobinkę i są umiarkowanie pełne, nie zwisają luźno, lecz są lekko zebrane, ściągnięte, ale nie ściśnięte.
- Zobacz też: biust
- Pulvis es et in pulverem reverteris – prochem jesteś i w proch się obrócisz.
- Źródło: Księga Rodzaju
- Pulvis et umbra sumus – prochem i cieniem jesteśmy.
- Autor: Horacy
Q
- Quae nocent, docent – to, co szkodzi, uczy.
- Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova – to co teraz jest stare, kiedyś było nowe
- Autor: Kwintylian
- Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus – wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni
- Autor: Juliusz Cezar
- Qualis artifex pereo! – jakiż artysta ginie we mnie.
- Autor: Neron
- Opis: ostatnie słowa cesarza
- Qualis pater, talis filius – jaki ojciec, taki syn.
- Qualis rex, talis grex – (dosł. jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
- Qualis vir, talis oratio – jaki mąż, taka mowa.
- Quem di diligunt, adolescens moritur. – wybrańcy bogów umierają młodo.
- Autor: Plaut
- Opis: cytując za Menandrem
- Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius – kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera.
- Autor: Eurypides
- Qui asinum non potest, stratum caedit – kto nie może bić osła, bije worek.
- Autor: Petroniusz
- Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit – sanctus est) – kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije, jest święty.
- Quid viro forti suavius quam vindicta manu querere? – Czyż jest coś bardziej rozkosznego dla silnego męża niż zemsta?
- Quidquid agis, prudenter agas et respice finem – cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca
- Opis: ważny jest ostateczny skutek podejmowanych działań, nie zaś ewentualne przeciwności.
- Quidquid discis, tibi discis – czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
- Quidquid Latine dictum sit, altum videtur – cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.
- Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
- Qui gladio ferit, gladio perit – kto mieczem wojuje od miecza ginie.
- Qui non est adversum vos, pro vobis est – kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami.
- Autor: Jezus Chrystus
- Qui non est mecum, contra me est – kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie
- Autor: Jezus Chrystus
- Qui non laborat, non manducet – kto nie chce pracować, niech nie je.
- Autor: Św. Paweł
- Qui rogat, non errat – kto pyta nie błądzi.
- Qui scribit, bis legit – kto pisze, ten podwójnie czyta.
- Qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten się zgadza.
- Quia nominor leo – bo się nazywam lew.
- Autor: Ezop
- Quid vesper ferat, incertum est – nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
- Quis fallere possit amantem? – któż zdoła oszukać tego, kto kocha?
- Autor: Wergiliusz, Eneida, IV, 296
- Quo vadis Domine – dokąd zmierzasz Panie?
- Autor: św. Piotr Apostoł
- Quod enim laicali ruditate turgescit non habet effectum nisi fortuito – co bowiem rozwija się za sprawą prostych ludzi, nie ma efektów, chyba że przypadkowe.
- Autor: Roger Bacon
- Quod erat demonstrandum – co było do udowodnienia
- Opis: skrót c.b.d.o. („co było do okazania”).
- Quod felix, faustum fortunatumque sit – oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
- Quod licet Iovi, non licet bovi – Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu
- Opis: polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie
- Quod me nutrit me destruit – to co mnie żywi zabija mnie
- Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną
- Quod verum est, meum est – co jest prawdziwe, jest też moje.
- Autor: Seneka
- Quot capita, tot sententiae – ile głów, tyle zdań
- Opis: polskie: „co głowa to koncepcja”
- Quot homines, tot sententiae – ilu ludzi, tyle zdań.
- Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? – jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)?
- Autor: Cyceron
R
- Rara avis – rzadki ptak.
- Autor: Juwenalis
- Rationale animal est homo – człowiek jest istotą rozumną.
- Autor: Seneka
- Rediit ad plures – wrócił do większości (tj. umarł)
- Relata refero – powtarzam (tylko to), co słyszałem
- Rem tene, verba sequentur – trzymaj się tematu, a słowa się znajdą (dosł. rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim)
- Autor: Kato Starszy
- Repetitio est mater studiorum – powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
- Requiescat in pace (R.I.P.) – niech spoczywa w pokoju
- Opis: napis na nagrobkach.
- Res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
- Res sacra miser – nieszczęśliwy jest rzeczą świętą.
- Autor: Seneka
- Res severa est verum gaudium – prawdziwa radość jest rzeczą poważną.
- Autor: Seneka
- Respiciens post te, hominem memento te; cave, ne cadas – oglądając się za siebie, pomnij, iżeś człowiekiem; strzeż się, iżbyś nie upadł
- Opis: gdy w Starożytnym Rzymie zwycięski wódz odbywał triumf stojący za jego plecami niewolnik miał przykazane co jakiś czas powtarzać te właśnie słowa.
- Respice finem – patrz końca.
- Rex regnat, sed non gubernat – król panuje, ale nie rządzi.
- Autor: kanclerz Jan Zamoyski
- Ridentem dicere verum – z uśmiechem mówić prawdę.
- Autor: Horacy
- Risu inepto res ineptior nulla est – nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę.
- Autor: Katullus
- Rixari de asini umbra – spierać się o cień osła; o rzecz błahą.
- Risum teneatis, amici? – czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele?
- Autor: Horacy
- Roma locuta, causa finita – Rzym przemówił, sprawa skończona.
- Opis: wypowiedź Kościoła jest wiążąca dla wiernych.
- Romanus sedendo vincit – Rzymianin siedząc zwycięża.
- Rosa pulchra est – Róża piękną jest.
S
- Sacra populi lingua est – język ludu jest rzeczą świętą.
- Autor: Seneka Starszy
- Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. – często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
- Saepe morborum gravium exitus incerti sunt – jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne
- Opis: mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć.
- Salus aegroti suprema lex esto – zdrowie chorego najwyższym prawem
- Salus populi suprema lex (esto) – dobro ludu (niech będzie) najwyższym prawem.
- Źródło: Cyceron, O prawach
- Salus rei publicae suprema lex esto – dobro państwa najwyższym prawem
- Autor: Cyceron
- Sapere aude – odważ się być mądrym
- Autor: Horacy
- Sapienta ars vivendi putanda est – mądrość należy uważać za sztukę życia
- Sapienti sat – mądremu wystarczy.
- Autor: Plaut
- Opis: pol. mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)
- Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
- Scio me nihil scire – wiem, że nic nie wiem
- Autor: Sokrates
- Scribere scribendo, dicendo dicere disces – pisać uczysz się pisząc, mowy – mówiąc
- Se contentus est sapiens – mędrzec zadowala się sobą.
- Autor: Seneka
- Sed opera sapientiae certa lege vallantur et in fine debitum efficaciter diriguntur – lecz dzieła mądrości zabezpiecza pewne prawo i na koniec powinność swą skutecznie spełniają.
- Autor: Roger Bacon
- Semel emissum volat irrevocabile verbum – słowo raz wypowiedziane nie powraca.
- Autor: Horacy
- Semper avarus eget – skąpiec zawsze cierpi niedostatek.
- Autor: Horacy
- Semper fidelis – zawsze wierny.
- Semper invicta – zawsze niezwyciężona.
- Opis: dewiza obecna w herbie Warszawy
- Semper paratus – zawsze gotowy.
- Seniores priores – starsi mają pierwszeństwo.
- Sero venientibus ossa – kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
- Serviatus status brevis est – Trzeźwość jest stanem przejściowym
- Si ad naturam vives, numquam eris pauper – jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi.
- Autor: Seneka
- Si Deus pro nobis, quis contra nos? – jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam?
- Autor: Św. Paweł
- Si duo faciunt idem, non est idem – gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo.
- Autor: Terencjusz
- Si non iurabis, non regnabis – jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
- Si parva licet componere magnis – jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.
- Si tacuisses, philosophus mansisses – gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
- Si vis amari, ama! – chcesz być kochanym, kochaj!
- Autor: Seneka
- Si vis pacem, para bellum – jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny
- Autor: Wegecjusz
- Si vis pacem, para iustitiam – chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
- Sibi omino similis
- Sic itur ad astra – tak się idzie do gwiazd.
- Autor: Wergiliusz
- Sic transit gloria mundi – tak przemija chwała tego świata
- Sicut mater, ita et filia eius – jaka matka, taka córka.
- Autor: Ezechiel
- Similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym
- Opis: zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz
- Zobacz też: homeopatia
- Sine ira et studio – bez gniewu i namiętności
- Źródło: Tacyt, Roczniki
- Opis: zapewnienie o bezstronności autora
- Sine labore non erit panis in ore – bez pracy nie będzie chleba w ustach
- Opis: polskie: Bez pracy nie ma kołaczy
- Sit nox cum somno, sit sie lite dies – niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni.
- Autor: Marcjalis
- Sit tibi terra levis. – dosł. niechaj tobie ziemia lekka – niech ci ziemia lekką będzie.
- Autor: Marcjalis
- Opis: cytując za Eurypidesem
- Sola ratio perfecta beatum facit – tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym.
- Autor: Seneka
- Sola scriptura – jedynie Pismo.
- Opis: podstawowa zasada teologiczna protestantyzmu głosząca, że Pismo Święte jest jedynym autorytetem Kościoła rozstrzygającym w sprawach wiary i praktyki religijnej.
- Solus contra omnes – sam przeciw wszystkim
- Spiritus flat ubi vult – duch tchnie, kędy chce.
- Autor: Św. Jan
- Stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus – dawna róża pozostała tylko z nazwy, same nazwy nam jedynie zostały.
- Autor: Bernard z Morlay
- Zobacz też: róża
- Stultum facit fortuna, quem perdere vult – kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni.
- Autor: Publiliusz Syrus
- Suae quisque fortunae faber – każdy jest kowalem własnego losu
- Sub specie aeternitatis – z punktu widzenia wieczności.
- Sum rex vester, nec fictus neque pictus – Jestem waszym królem, nie wymyślonym ani malowanym.
- Autor: Stefan Batory
- Summum ius, summa iniuria – najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
- Superflua non nocent – nadmiar nie szkodzi
- Sursum corda! – w górę serca! – nie traćcie ducha.
- Autor: Jeremiasz
- Sus Minervam docet – świnia poucza Minerwę.
- Autor: Plutarch
- Sustine et abstine – cierp i panuj nad sobą.
- Autor: Epiktet
T
- Tabula rasa – czysta tablica.
- Taedium vitae – wstręt do życia.
- Tarde venientibus ossa – dosł. dla leniwie przychodzących kości – spóźnionym dostają się kości
- Te Deum laudamus – Ciebie, Boga, wychwalamy.
- Tempora labuntur tacitisque senescimus annis – czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami)
- Źródło: Owidiusz, Fasti, VI 771.
- Tempora mutantur et nos mutamur in illis – czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.
- Autor: Lotar I, król Franków
- Źródło: Przykazania etyki prawniczej: księga myśli, norm i rycin, oprac. Roman Tokarczyk, wyd. Wolters Kluwer Polska, s. 29.
- Tempus fugit, aeternitas manet – czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa)
- Terribilis est locus iste – przerażające jest owo miejsce
- Źródło: wg Księgi Rodzaju, 27, 17 Wlg
- Tertius gaudens – trzeci się cieszy; gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
- Testis unus, testis nullus – jeden świadek to żaden świadek.
- Źródło: wg Księgi Powtórzonego Prawa 19, 15 Wlg
- Tolle pecuniam, bella sustuleris. – Usuń pieniądze, usuniesz wojnę.
- Źródło: Kwintylian, Declamationes Minores, 321, 18
- Tota vita discendum est mori – przez całe życie trzeba się uczyć umierać.
- Autor: Seneka, Dialogi, X 7, 3
- Totus Tuus – Cały Twój.
- Opis: dewiza Jana Pawła II.
- Trahit sua quemque voluptas – każdy ulega swoim namiętnościom.
- Autor: Wergiliusz, Eklogi, II 65
- Transire suum pectus mundoque potiri – wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu.
- Źródło: wg Maniliusza, IV 392
- Tres faciunt collegium – trzech tworzy stowarzyszenie
- Opis: zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia.
- Treuga Dei – rozejm Boży
- Tu dices – Ty tak powiesz
- Tu ne cede malis, sed contra audentior ito. – Nie daj się powalić przez nieszczęście, ale przeciwstawiaj mu się z wzmożoną odwagą.
- Źródło: Wergiliusz, Eneida, tłum. Z. Kubiak, PIW, Warszawa 1987.
- Tua res agitur, paries cum proximus ardet – o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada.
- Autor: Horacy, Listy, I 18, 84
- Tuta timens – bojąc się (nawet) rzeczy bezpiecznych.
- Autor: Wergiliusz, Eneida, IV 298
U
- Ubi bene, ibi patria – gdzie dobrze, tam ojczyzna.
- Ubi concordia, ibi victoria – gdzie zgoda, tam zwycięstwo
- Ubi dubium, ibi libertas – gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
- Ubi lex, ibi poena – gdzie prawo, tam i kara.
- Ubi thesaurus tuus, ibi cor tuum – tam skarb twój, gdzie serce twoje.
- Opis: słowa Chrystusa według Ewangelii św. Mateusza
- Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia – gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają
- Opis: starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą.
- Ultio doloris confessio est – zemsta jest przyznaniem się do cierpienia.
- Autor: Seneka
- Ultra posse nemo obligatur – nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
- Unum castigabis, centum emendabis – jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz.
- Usus magister est optimus – doświadczenie jest najlepszym nauczycielem.
- Autor: Cyceron
- Unus pro multis – jeden za wszystkich.
- Autor: Wergiliusz
- Usus est tyrannus – zwyczaj jest tyranem.
- Ut ameris, amabilis esto – jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości.
- Ut pictura poesis – poezja jest jak obraz.
- Autor: Horacy
- Ut sementem feceris, ita metes – jak posiejesz, tak zbierzesz.
- Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! – abyś był lekki w nocy, krótko jedz.
- Utinam falsus vates sim! – obym był fałszywym prorokiem!
- Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym.
- Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant – robią pustynię (z kraju) i nazywają to pokojem.
- Autor: Tacyt
V
- Vade mecum! – postępuj jak wskazano (dosł. chodź ze mną).
- Opis: nazwa poradników.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Nasza Księgarnia, Warszawa 1997, ISBN 8310100752, s. 376.
- Vae misero mihi – biada mi nieszczęsnemu
- Źródło: Terencjusz, Andria 302.
- Vae victis! – biada zwyciężonym!
- Autor: Brennus, król Galów
- Opis: Tak rzekł Brennus podczas ważenia złota na daninę od pokonanych Galów dla Rzymian, dorzucając swój miecz do szali z odważnikami.
- Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa. Słynne łacińskie sentencje, przysłowia i powiedzenia, Veda, Warszawa 2001, ISBN 8385584498, s. 238.
- Vagina dentata – zębata pochwa.
- Opis: mit seksualny traktujący o pochwie pożerającej penisa. Spopularyzowany przez Zygmunta Freuda, jako lęk wobec kobiet związany z męskim kompleksem kastracyjnym. Obecny w wielu kulturach na przestrzeni dziejów.
- Vale et me ama – żegnaj i kochaj mnie
- Opis: forma zakończenia listu.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 377.
- Varietas delectat – zmienność sprawia przyjemność.
- Źródło: Rhetorica ad Herennium III, 12.
- Opis: zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii, a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy.
- Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność.
- Źródło: Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 2, Józef Zawadzki, Wilno 1907, Liber Ecclesiastes 1:2 i 12:8.
- Varium et mutabile semper femina – chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta.
- Autor: Wergiliusz, Eneida, księga IV, wersy 569–570.
- Veni, vidi, vici – przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.
- Autor: Juliusz Cezar
- Opis: po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 380; Swetoniusz, De vita Cæsarum, księga I, [37].
- Venimus, vidimus, Deus vicit – przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył.
- Autor: Jan III Sobieski
- Opis: przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem.
- Ventum seminabunt et turbinem metent – wiatr siać będą, a zbierać burzę.
- Źródło: Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 3, Józef Zawadzki, Wilno 1907, Liber Osee 8:7.
- Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo zostaje.
- Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa…, op. cit., s. 241.
- Veritas odium parit, obsequium amicos – prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół.
- Autor: Terencjusz, Andria, akt I.
- Venter non habet aures – brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
- Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)
- Verba et voces praetereaque nihil – słowa i słowa, nic ponadto
- Veritas temporis filia est – prawda jest córką czasu (z czasem wszystko wychodzi na jaw)
- Opis: wg Gelliusza, XII, 11, 7 słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci.
- Verus amicus rara avis est – prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
- Vestigia terrent – ślady odstraszają
- Opis: a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących.
- Vide, cui fidas – patrz, komu ufasz.
- Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat – niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
- Video lupum – widzę wilka; o wilku mowa, a wilk tuż.
- Video meliora proboque, deteriora sequor – widzę i pochwalam to, co lepsze, ale skłaniam się ku gorszemu.
- Źródło: Owidiusz, Metamorfozy, VII 20–21.
- Opis: wypowiedź Medei przeżywającej konflikt między lojalnością wobec ojca, a miłością do Jazona.
- Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam – czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny.
- Opis: słowa Jezusa Chrystusa, Ewangelia św. Mateusza.
- Vince in bono malum – zło dobrem zwyciężaj.
- Źródło: Biblia łacińsko-polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. 4, Józef Zawadzki, Wilno 1907, Epistola ad Romanos, 12:21.
- Vinum incendit iras – wino rozpala gniew.
- Autor: Seneka Starszy, De ira, księga II, rozdział XIX.
- Virtus ad beate vivendum sufficit – cnota wystarcza do szczęścia.
- Autor: Cyceron, Tusculanæ Disputationes, księga V, sekcja 71.
- Virtus est perfecta ratio – cnota jest doskonałym rozumem.
- Autor: Seneka Starszy, Epistulæ morales ad Lucilium, ksiega IX, list LXXVI, [8].
- Virtuti militari. – męstwu żołnierskiemu.
- Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa…, op. cit., s. 246.
- Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku.
- Autor: Lukrecjusz, De rerum natura, księga III, wers 973.
- Vita sine litteris mors est – życie bez nauki śmiercią jest.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 391.
- Viva vox docet – żywe słowo kształci
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 393.
- Vivere militare est – życie jest walką.
- Autor: Seneka
- Vivere nolit, qui mori non vult – kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć.
- Autor: Seneka
- Vivitur parvo bene – małym (ludziom o małych potrzebach) żyje się dobrze.
- Volenti nihil difficile – dla chcącego nic trudnego.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 395.
- Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda.
- Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa…, op. cit., s. 249.
- Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi – wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata.
- Opis: Jezus Chrystus do apostołów podczas Kazania na Górze.
- Źródło: Evangelium secundum Matthaeum, 5:13–14.
- Vox clamantis in deserto – głos wołającego na pustyni.
- Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa…, op. cit., s. 250. Liber Isaiae 40:3.
- Vox populi, vox Dei – głos ludu, to głos Boga.
- Autor: Alkuin
- Opis: W liście do Karola Wielkiego, użyte w zdaniu „Nie słuchajmy tych, którzy mówią, że głos ludu jest głosem Boga”.
- Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa…, op. cit., s. 250.
- Vulgare amici nomen, sed rara est fides – słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka.
- Autor: Fedrus, Socrates ad amicos, w: Fabulae, księga III
- Vulnerant omnes, ultima necat. – ranią wszystkie, ostatnia zabija.
- Opis: o godzinach; napis na zegarze.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 397.
X
- Xenia et dona excaecant oculos iudicum – Upominki i dary zaślepiają oczy sędziów.
- Opis: krytyka korupcji.
- Źródło: Stanisław Kalinkowski, Aurea dicta. Złote słowa. Słynne łacińskie sentencje, przysłowia i powiedzenia, Veda, Warszawa 2001, ISBN 8385584498, s. 252. Liber Ecclesiasticus 20:31.
Z
- Zonam perdidit – zgubił pas.
- Opis: przenośnie: jest w trudnym położeniu.
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Nasza Księgarnia, Warszawa 1997, ISBN 8310100752, s. 398.
- Zonam solvere – utracić pas (cnoty)
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, op. cit., s. 398.