Cyceron

Marcus Tullius Cicero

Cyceron (właśc. Marcus Tullius Cicero; 106–43 p.n.e.) – mówca, filozof i polityk rzymski.

Listy

• Archimedesowy problem.
  • Znaczenie: problem trudny do rozwiązania.
  • Źródło: Ad Atticum, 12, 4

• (Ponieważ) list się nie rumieni
  • Epistola (enim) non erubescit. (łac.)
  • Zobacz też: list

Mowy

• Gdy z naturą niezwykłą i wybitną połączy się jakieś wykształcenie naukowe, wówczas zwykle powstaje coś wspaniałego i osobliwego.
  • Cum ad naturam eximiam et illustrem accessit ratio quaedam conformatioque doctrinae, tum illud nescio quid praeclarum ac singulare existere. (łac.)
  • Źródło: Pro Archia poeta 7

• Hannibal u bram!
  • Hannibal ad portas! (łac.)
  • Źródło: Filipiki (łac. Philippica) 1, 5, 11 (także: De finibus 4, 9, 22)

• Jestem obywatelem rzymskim.
  • Civis Romanus sum. (łac.)
  • Opis: wypowiadając te słowa obywatel Rzymu uchylał się przed sądem poza granicami swej ojczyzny.
  • Źródło: In Verrem 5, 57, 147

Pro Milone

• Po co?
  • Cui bono (fuerit)? (łac.)
  • Znaczenie: na czyją korzyść?
  • Źródło: 12

• Zagadka dla krytyków.
  • Crux criticorum. (łac.)
  • Źródło: 12
  • Zobacz też: krytyk, zagadka

Przeciw Katylinie

(łac. In Catilinam)

• Gdy zachowują spokój, godzą się.
  • Cum quiescunt, probant. (łac.)
  • Źródło: I, 21

• Jak długo, Katylino, będziesz nadużywał naszej cierpliwości? Jak długo będziesz w swoim szaleństwie naigrywał się z nas? Do jakich granic będziesz się chełpił swoim zuchwalstwem nie znającym cugli? Czyż nie strwożyły cię nocne straże na Palatynie ani straże przemierzające miasto, ani trwoga, która ogarnęła lud, ani obecność tutaj wszystkich uczciwych ludzi, ani wybór tego obronnego miejsca na posiedzenie senatu, ani twarze i spojrzenia wszystkich obecnych? Czyż nie rozumiesz, że zamiary twoje zostały odkryte? Nie widzisz, że twój spisek znany już jest wszystkim obecnym i zdemaskowany? Kto z nas, według ciebie, nie wie, co robiłeś ostatniej, co poprzedniej nocy, gdzie byłeś, kogo zwoływałeś, jaką podjąłeś decyzje? O co za czasy! O co za obyczaje!
  • Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? (łac.)
  • Opis: 1. mowa wygłoszona w Senacie rzymskim 8 października 63 p.n.e.
  • Źródło: I, 1

• Milcząc, wołają.
  • Cum tacent, clamant. (łac.)
  • Znaczenie: milczenie jest wymowniejsze od mowy.
  • Źródło: I, 3

• O, czasy! O, obyczaje!
  • O tempora! O mores! (łac.)
  • Źródło: I, 1
  • Zobacz też: czas

• Odszedł precz, umknął, wyrwał się.
  • Abiit, evasit, excessit, erupit. (łac.)
  • Źródło: II, 1, 1

Dzieła filozoficzne i retoryczne

• Dobrze powinno dziać się dobrym, źle złym.
  • Bene bonis, male malis. (łac.)
  • Źródło: De Natura Deorum III, 32, 80

De finibus

• Sztuka jest filozofią życia.
  • Ars est philosophia vitae. (łac.)
  • Źródło: III, 4
  • Zobacz też: filozofia

• Przyzwyczajenie to (jakby) druga natura.
  • Consuetudo (quasi) altera natura. (łac.)
  • Źródło: 5, 25, 74
  • Zobacz też: przyzwyczajenie

Laelius o przyjaźni

(łac. Laelius de amicitia)

• Bowiem nie tylko owa fortuna jest ślepa, lecz także czyni ślepymi zwykle tych, których objęła (wybrała).
  • Non enim solum ipsa fortuna caeca est, sed eos etiam plerumque efficit caecos, quos complexa est. (łac.)
  • Źródło: 15 (54)
  • Zobacz też: fortuna

• Najtrudniej o przyjaźń wśród tych, którzy ubiegają się o zaszczyty w służbie państwowej. Gdzie bowiem znajdziesz takiego, który godność przyjaciela przeniósłby ponad swoją?
  • Amicitiae difficillimae reperiuntur in iis, qui in honoribus reque publica versantur. Ubi enim istum invenies, qui honorem amici anteponat suo? (łac.)
  • Źródło: 17 (64)

• Pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnym położeniu.
  • Amicus certus in re incerta cernitur. (łac.)
  • Opis: cytując Enniusza.
  • Źródło: 17 (64)
  • Zobacz też: przyjaciel

O powinnościach

(łac. De officiis)

• Bo i cóż, na bogów, jest bardziej pożądane od mądrości, co jest doskonalsze, co lepsze dla człowieka, co dlań stosowniejsze? A przecież ci, którzy dążą do jej zdobycia, noszą właśnie miano filozofów; filozofia zaś (…) to nic innego jak umiłowanie mądrości. Mądrość z kolei jest (…) znajomością spraw boskich i ludzkich oraz podstaw, na których się te sprawy opierają.

• Co innego jest ukryć, co innego przemilczeć.
  • Aliud est celare, aliud tacere. (łac.)
  • Źródło: III, 14

• Niechaj zbroja ustąpi przed togą.
  • Cedant arma togae. (łac.)
  • Znaczenie: niech nastanie zgoda.
  • Źródło: I, 22

• Z ognia ogień.
  • Ab igne ignem. (łac.)

Rozmowy tuskulańskie (Tuskulanki)

(łac. Tusculanae Disputationes)

 Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Rozmowy tuskulańskie.

• Filozofia jest uprawą ducha.
  • Cultura animi philosophia est. (łac.)
  • Źródło: II, 5

• Niech pije albo niech się wynosi.
  • Aut bibat aut abeat! (łac.)
  • Źródło: V, 41

• Skutkiem przeciwieństwa jest przeciwieństwo.
  • Contratorium cotraria sunt consequentia. (łac.)
  • Źródło: V, 17

Inne

A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

A

• Argumentów (dowodów) nie należy liczyć, lecz ważyć.
  • Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt. (łac.)
  • Zobacz też: argument

B

• Bądźmy niewolnikami prawa, abyśmy mogli być wolni.

• Byłoby niedorzecznością ganić innych w takiej dziedzinie, w której się samemu popełnia błędy.
  • Zobacz też: błąd

C

• Całe życie filozofa to rozmyślania o śmierci.

• Co kto często widzi, temu się nie dziwi, chociażby nie wiedział, dlaczego to się dzieje; czego przedtem nie widział, to jeśli się zdarzy, uważa za dziw.
  • Quod crebro videt non miratur, etiamsi cur fiat nescit. Quod ante non vidit, id si evenerit, ostentum esse censet. (łac.)
  • Źródło: De Divinatione, II. 22

• Co nie jest moralnie dobre, nie jest pożyteczne.
  • Quod honestum non est, id ne utile quidem. (łac.)
  • Zobacz też: dobro

• Człowieka tworzą maniery i charakter.
  • Źródło: Stanisław Kilian, Państwo i społeczeństwo, wydania 1–4, Krakowska Szkoła Wyższa im.A. Frycza-Modrzewskiego, 2005, s. 75.
  • Zobacz też: savoir-vivre

• Czym sen dla ciała, tym przyjaźń dla ducha – odświeża siły.
  • Zobacz też: przyjaźń, sen

• Czyż każdy zacny i poważny człowiek nie wyzna, że wiele nie wie i że ciągle powinien się uczyć?
  • Nonne optimus et gravissimus quisque confitetur multa se ignorare et multa sibi etiam atque etiam esse discenda? (łac.)

D

• Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
  • Equi donati dentes non inspiciuntur. (łac.)
  • Zobacz też: koń

• Dla cnoty nie ma żadnego większego teatru nad sumienie.
  • Źródło: Przykazania etyki prawniczej. Księga myśli, norm i rycin, wyb. Roman Tokarczyk, wyd. Wolters Kluwer Polska, s. 167.
  • Zobacz też: cnota, sumienie

• Dobro ludu najwyższym prawem.
  • Salus populi suprema lex. (łac.)

• Dobro państwa – najwyższym prawem.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: państwo

• Dobro to tylko to, co szlachetne, zło to tylko to, co haniebne.
  • Nihil bonum nisi quod honestum, nihil malum nisi quod turpe. (łac.)
  • Zobacz też: zło

• Dom nie może być szczęśliwy gdy jego gospodarze żyją w niezgodzie.
  • In discordia dominorum domus beata non est. (łac.)

• Doświadczenie jest najlepszym nauczycielem.
  • Usus magister est optimus. (łac.)
  • Zobacz też: doświadczenie, nauczyciel

• Drodzy są rodzice, dzieci, krewni, domownicy, ale miłość wszystkiego zawarła w sobie ojczyzna.
  • Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares, sed omnium caritates patria una complexa est. (łac.)
  • Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988, s. 44.
  • Zobacz też: miłość, rodzina

• Drugie ja.
  • Alter ego. (łac.)

• Dwa razy potknąć się o ten sam kamień.
  • Bis ad eundem lapidem offendere. (łac.)
  • Zobacz też: kamień

G

• Gniew jest zaczynem niedorzeczności.
  • Zobacz też: gniew

H

• Historia jest nauczycielką życia.
  • Historia magistra vitae est. (łac.)
  • Zobacz też: historia

• Historia jest świadkiem czasów, światłem prawdy, życiem pamięci, nauczycielką życia.
  • Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae. (łac.)

I

• Imiona są ohydne.
  • Nomina sunt odiosa (łac.)
  • Znaczenie: nie należy wymieniać nazwisk

• Istnieje owo niepisane, lecz przyrodzone prawo, iż siłę siłą odeprzeć wolno.
  • Est enim ea non scripta, sed nata lex, quod vim vi repellere licet. (łac.)
  • Zobacz też: siła

J

• Jest cechą głupoty dostrzegać błędy innych, a zapominać o swoich.

• Jeśli się nie zna historii, pozostaje zawsze dzieckiem.
  • Zobacz też: dziecko

K

• Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie trwa w błędzie tylko głupiec.
  • Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare. (łac.)
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

• Krańcowa wolność prowadzi narody i jednostki do skrajnego niewolnictwa.

• Krótki okres życia jest dostatecznie długi na to, aby żyć dobrze i uczciwie.
  • Breve tempus aetis satis longum est ad bene honestumque vivendum. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina…, op. cit., s. 40.
  • Zobacz też: uczciwość

• Kto cierpi, ma pamięć.
  • Zobacz też: pamięć

• Kto przewidział przyszłe nieszczęścia, pozbawił siły obecne.

M

• Między dobrymi wszystko dobrze się układa.

• Możesz mnie nienawidzić, byle byś mnie kochał.
  • Zobacz też: nienawiść

N

• Największa wina jest w tym, kto nie chce słuchać prawdy.
  • Zobacz też: prawda, wina

• Narodziliśmy się dla sprawiedliwości.
  • Zobacz też: sprawiedliwość

• Nic nie jest godne człowieka wolnego co nie jest równocześnie sprawiedliwe.
  • Nihil est liberale, quod non idem iustum est. (łac.)

• Nic nie jest tak szybkie jak kalumnia: niczego łatwiej nie można rzucić, łatwiej zaakceptować, ani szybciej rozprowadzić.

• Nic nie kwitnie wiecznie.

• Nie być chciwym to już bogactwo.
  • Zobacz też: bogactwo, chciwość

• Nie chcę chwalić, aby nie wydawać się pochlebcą.
  • Zobacz też: pochwała

• Nie korzystamy częściej z wody i ognia niż z przyjaźni.
  • Zobacz też: ogień, woda

• Nie ma nic bardziej nieznośnego jak głupiec, któremu się powodzi.
  • Zobacz też: głupiec

• Nie ma powiedzenia, tak w życiu publicznym, jak prywatnym, które byłoby wolne od obowiązków.
  • Zobacz też: życie

• Nie można powiedzieć niczego tak niedorzecznego, czego by jakiś filozof nie powiedział.
  • Nihil tam absurde dici potest quod non dicatur ab aliquo filosophorum (łac.)
  • Źródło: De Divinatione, II, 58.
  • Zobacz też: filozof

• Nie tylko fortuna jest ślepa; czyni ślepymi także tych, których głaszcze.

• Nie wystarczy zdobywać mądrości, trzeba jeszcze z niej korzystać.
  • Zobacz też: mądrość

• Nie znać historii to jest zawsze być dzieckiem.
  • Historiam nescire hoc est semper puerum esse. (łac.)

• Niech oręż ustąpi przed togą, a wawrzyn przed sławą.
  • Cedant arma togae, concedat laurea laudi. (łac.)

• Niejednego głupca chroni jego urząd.

• Nigdy nie wątpi ten tylko, kto nic nie wie.

• Nigdy się nie jest mniej samotnym, niż gdy się jest samotnym.
  • Zobacz też: samotność

• Nikt nie powinien wykorzystywać cudzej ignorancji.
  • Zobacz też: ignorancja

P

• Papier się nie rumieni.
  • Charta non erubescit. (łac.)
  • Zobacz też: papier

• Pieniądz jest nerwem wojny.
  • Nervus belli pecunia. (łac.)
  • Zobacz też: pieniądze

• Pierwszą zasadą jest, by historyk nigdy nie ważył się pisać kłamstw; drugą, by nigdy nie starał się ukryć prawdy; trzecią, by swoją pracą nie wzbudzał podejrzeń, że kogokolwiek faworyzuje lub jest do kogokolwiek uprzedzony.

• Poetą trzeba się urodzić, mówcą się staje.
  • Poetae nascuntur, oratores fiunt. (łac.)
  • Zobacz też: poeta

• Pokój bez książek jest jak ciało bez duszy.
  • Zobacz też: książka

• Praca tworzy zaporę przeciwko smutkowi.
  • Zobacz też: praca, smutek

• Praca uodparnia na ból.
  • Zobacz też: ból

• Prawdziwa przyjaźń to doskonała harmonia tego, co ludzkie, z tym, co boskie.

• Prawo stawia dobro ogółu ponad dobrem jednostki.

• Przyjaciel jest jak my sami. Ten, kto może przyjrzeć się prawdziwemu przyjacielowi, widzi obraz samego siebie.

• Przyjaciel to jakby mój sobowtór.
  • Amicus tamquam alter ego. (łac.)
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina…, op. cit., s. 23.
  • Zobacz też: sobowtór

• Przyprawą potrawy jest głód.
  • Opis: polski odpowiednik: Głód jest najlepszym kucharzem.
  • Źródło: C. Jędraszko, Łacina…, op. cit., s. 47.
  • Zobacz też: głód, przyprawa

• Przystoi, aby Ojczyzna była nam droższa niż my sami sobie.
  • Decet cariorem esse patriam nobis quam nosmet ipsos. (łac.)

R

• Rodzimy się żyjemy i umieramy dla ojczyzny.

• Rzeczą ludzką jest błądzić, a rzeczą głupca jest trwać w błędzie.
  • Hominis est errare, insipientis in errore perservare. (łac.)

S

• Skąpstwo starców to głupota – cóż może być bardziej absurdalnego od gromadzenia zapasów na drogę w chwili, gdy zbliżamy się do kresu podróży.
  • Zobacz też: skąpstwo

• Starość odrywa od życia codziennego.
  • A rebus gerendis senectus abstrahit. (łac.)
  • Zobacz też: starość

• Strach nie jest długotrwałym nauczycielem obowiązku.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: strach

• Szczęście może przyjść przypadkowo, ale o rozum musimy postarać się sami.
  • Zobacz też: rozum, szczęście

• Sztuka jest filozofią życia.
  • Ars est philosophia vitae. (łac.)
  • Zobacz też: sztuka, życie

• Sztuka wymaga uznania.

T

• Takie oto jest pierwsze przykazanie miłości: prosić tylko o to, co uczciwe, i czynić tylko to, co uczciwe.

• Tak kieruj państwem, żeby Twoi obywatele cieszyli się, że Ty się urodziłeś, bez Ciebie nikt w ogóle nie może być ani szczęśliwy, ani sławny, ani bezpieczny.
  • Ita guberna rem publicam, ut nature esse cives tui gaudeant, sine quo nec beatus nec clarus, nec tutus quisquam esse omnino patest. (łac.)

• Ten jest bogaczem, który tyle posiada, że niczego więcej nie pożąda.
  • Dives est, cui tanta possesio est, ut nihil optet amplius. (łac.)

W

• W czasie wojny milczą prawa.
  • Inter arma enim silent leges. (łac.)
  • Zobacz też: wojna

• W czasie wojny milkną muzy.
  • Inter arma silent Musae. (łac.)
  • Zobacz też: Muza

• Widzę wilka.
  • Video lupum. (łac.)
  • Opis: pol. O wilku mowa.
  • Zobacz też: wilk

• Wiosłami i żaglami.
  • Remis velisque. (łac.)
  • Znaczenie: pełną parą, co żywo, co tchu.
  • Zobacz też: wiosło, żagiel

• Właściwością człowieka mądrego jest błądzić, głupiego – w błędzie trwać. Żyć – to myśleć.
  • Zobacz też: mądrość

• Wróg zawsze powie ci prawdę, przyjaciel nigdy.

• Wszystko co sławne jest rzadkie
  • Omnia praeclara rara. (łac.)

• Wybieraj, kogo masz kochać.

• Wykreślić ze świata przyjaźń… To jakby zagasić słońce na niebie, gdyż niczym lepszym ani piękniejszym nie obdarzyli nas bogowie.

Z

• Za ołtarze i ogniska domowe walczyć.

Ż

• Życie jest krótkie – chwała nieśmiertelna.
  • Vitae brevis cursus, gloriae sempiternus. (łac.)

• Żyć – to myśleć.
  • Vivere est cogitare. (łac.)