Jan III Sobieski

elekcyjny król Polski (1674–1696), wcześniej dowódca wojskowy

Jan III Sobieski (1629–1696) – król Polski i wielki książę litewski od 1674.

Jan III Sobieski

Listy Jana III Sobieskiego do Marysieńki (Marii Kazimiery), 1683 edytuj

  • Bóg i Pan nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały. Działa wszystkie, obóz wszystek, dostatki nieoszacowane dostały się w ręce nasze. Nieprzyjaciel, zasławszy trupem aprosze, pola i obóz, ucieka w konfuzji. Wielbłądy, muły, bydło, owce, które miał po bokach, dopiero dziś wojska nasze brać poczynają, przy których Turków trzodami tu przed sobą pędzą. (…) Wezyr tak uciekał od wszystkiego, że ledwo na jednym koniu i w jednej sukni.
  • Jutro, da P. Bóg, spodziewamy się usłyszeć działa wiedeńskie, a pojutrze napić się wody dunajskiej.
    • Opis: 29 sierpnia 1683 przed północą.
  • Myśląc o Tobie, zdarza mi się często, że szyldwach czyni tę rzecz, która nie jest dobra dla zdrowia, a co gorsza, grzeszna. A teraz całuję, począwszy od busińki wszystkie śliczności, a najbardziej tytenki, muszeczkę, pajączek i śliczne nóżeczki.
    • Opis: w 1667.
  • Żalę się też W ci mojej duszy przed samym sercem moim Wcią, moja jedyna kochana Marysieńku, żem sobie dotąd nie mógł zarobić na lepszą reputację, po tak wielkich dowodach miłości mojej pomawiać mię czy się godzi, że listów nie czytam?
    • Opis: w 1683.
  • Gwardia jednak, która wczora za nim przyszła, bardzo piękna i porządna, jako i całe wojsko. Języcy nieprzyjacielscy, których dotąd wodzono, wszyscy się na jedno zgadają, że Turcy o przyjściu naszym wierzyć nie chcą.
    • Opis: w 1683.
  • W Tekolim, moja duszo, ja się nie kocham, ale nad narodem węgierskim mam wielkie miłosierdzie, bo są okrutnie utrapieni.
    • Opis: w 1683.
  • O jako to dobry P. Bóg, moja jedynie kochana Marysieńku! Za małą konfuzję dał większe zwycięstwo niżeli pod Wiedniem. Nie ustawać Mu tedy dziękować, przez miłość moją i ustawicznie nie przestawać prosić, aby i dalej pokazał miłosierdzie nad ludem swym.
    • Opis: w 1683.
  • My tu jesteśmy w takim kraju, że zniskąd żadnej nie miewamy wiadomości. Ja, da P. Bóg, z Eperiesa mam wolę napisać list do cesarza, żegnając go, a pokazując mu, że mu nasza koligacja przez osobę moją oddała Wiedeń, Austrię i królestwo węgierskie.
    • Opis: w 1683.
  • Wyjechałaś Wć moje serce ze Gdańska już to trzeci miesiąc, a jam z całej tej drogi jeno dwa odebrał listy, jeden z sztetyna a drugi z Hamburka.
    • Opis: w 1670.
  • Ten list zastał mię nie bardzo zdrowego z okazji samej absence Wci; przeczytany, tym więcej dodał okazji, że tę noc przeleżałem w ciężkiej gorączce, przy myślach, niespaniu i szagrynie (tak przykrym, że wierzyć niepodobna, aby dusze w czyścu ucierpieć więcej mogły), a to z tej przyczyny, że mi Wć najmniejszej nie dajesz deklaracji, co wzdy ze mną dalej czynić chcesz
    • Opis: w 1671
  • Jeśli co poczta o zdrowiu Wci pytać się nie przyjdzie nie mieć za złe, bo miejsc te tu od poczty odległę, przejazd niebezpieczny; a do tego że te dwa listy Wci, tj. jeden par M. de Boham, a drugi du 25ème de juin pisane, tak mię utrapiły, że przyjść do siebie nie mogę i podobno ta rana, która mi w serce moje zdały, do śmierci nie będzie zagojona.
    • Opis: w 1671
  • Przez niedziel dwie żadnej od Wci nie odebrałem wiadomości ze Lwowa mi tylko pisano, że tę tam mają wiadomość, żeś Wć par Mouslins przejechała. Dzisiejsza szczęśliwsza była poczta, bom odebrał list od Wci de Bourbon du 13éme septembre numéro 67;ale nie wiem, jeśli się go i listem nazwać godzi.
    • Opis: w 1671
  • Bedąc wczora na Wysokim Zamku, uważałem długo zachodzące nad Jarosławiem słonce i w tamtą obłoki bieżące stronę. O jakożem sobie życzył obrócić w jaką kropelkę deszczu albo rosy a spaść na najśliczniejszą busieńkę serca mego
    • Opis: w 1675
  • Żalę się też Wci mojej duszy przed samym sercem moim Wcią, moja jedynie kochana Marysieńku, żem sobie dotąd nie mógł zarobić na lepsza reputacje: po tak wielkich dowodach miłości mojej pomawiać mię czy się godzi, że listów nie czytam?
    • Opis: w 1683

Wypowiedzi edytuj

  • A więc poświęcę i ofiaruję najdroższej ojczyźnie moje ciało i życie, mienie i krew swoją; pragnę oddać się całkowicie na utrzymanie czci Bożej, na obronę chrześcijaństwa całego, na obsługę tego istotnego przedmurza (bo nienasycona pycha Porty Otomańskiej to jeno pozostawiła chrześcijaństwu), mianowicie naszej spólnej matki, Korony Polskiej.
    • Opis: mowa otwierająca rządy, wygłoszona podczas rady wojennej.
    • Źródło: Poczet władców Polski, Tomasz Biber, Maciej Leszczyński.
  • Jeśli jeszcze raz następny poseł przedstawi taki warunek, każę go powiesić.
    • Opis: na turecką propozycję haniebnego pokoju
  • Łatwo będzie w Polsce o tureckie konie.
    • Opis: po bitwie pod Wiedniem.
  • Nauka wszędzie człowieka zdobi – i na wojnie, i u dworu, i doma, i w Rzeczypospolitej widzimy to, że ludzie więcej sobie ważą chudego pachołka uczonego aniżeli pana wielkiego a błazna, co go sobie więc palcem ukazują.
    • Źródło: F. Kulczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, cz. I, s. 19.
  • Przybyliśmy, zobaczyliśmy, a Bóg zwyciężył.
  • Ten sam nieprzyjaciel, któregoś my pobili pod Chocimiem, stoi przed nami. Jesteśmy wprawdzie w obcym kraju lecz nie walczymy dla obcej sprawy. Walczymy za nasz kraj i za chrześcijaństwo, nie dla cesarza, lecz dla Boga.
    • Opis: przemowa do żołnierzy przed bitwą pod Wiedniem w 1683.
    • Źródło: Leszek Podhorodecki, Wiedeń 1683, Warszawa 2001.
  • Zdumiewa się, i słusznie, cały świat nad nami, nad radami naszymi, (…) zdumiewa się i sama natura, która najmniejszemu i najlichszemu dawszy sposób obrony zwierzęciu, nam tylko samym nie siła jakaś, albo nieuniknione przeznaczenie, ale jakoby z umysłu jakiego nasadzono ujmuje złośliwość. O, dopiero zdumieje się potomność, że po takich zwycięstwach i tryumfach, po tak szeroko na świat rozgłoszonej sławie, spotkała nas teraz, ach, żal się Boże, wiekuista hańba i niepowetowana szkoda, gdy się tedy widzimy bez sposobów i prawie bezradni albo niezdolni do rady.
    (…) jeszcze czterdzieści dni i Niniwa zniszczoną zostanie.
    • Źródło: Henryk Olszewski, Sejm Rzeczypospolitej epoki oligarchii 1652–1763, Poznań 1966, s. 26.

O Janie Sobieskim edytuj

  • Jest człowiekiem od Boga posłanym: aby nademgloną dźwigał Sarmacyją.
  • Liczył lat czterdzieści pięć, a gdyby tron można zdobyć postawą piękną, i tak by nań zasłużył. Słusznego wzrostu, pełnej twarzy, rysów regularnych, nosa orlego, oczu ognia pełnych, z fizjonomią szlachetną i otwartą – był pięknym w istocie. Nie stał się jeszcze naówczas tak otyłym jak później, co mu wiele wdzięku odjęło; pełnym był tylko w sobie, jak człowiek kwitnącego zdrowia, co się do sukni polskiej wybornie nadawało. Majestatyczną postacią, którą pochlebcy dworscy przyznają wszystkim panującym, obdarzyła go natura.
    • Autor: G. F. de Coyer, Historie de Jean Sobieski, Roi de Pologne. Vol. 1–3. Amsterdam-Varsovie 1761, cyt. za: Józef Ignacy Kraszewski, Wizerunki książąt i królów polskich z 39 rycinami ks. Pillati'ego oraz inicjałami Cz. Jankowskiego, Warszawa 1888
  • Nazwisko Sobieski należy do tych bardzo nielicznych nazwisk w historii Polski, które znane są szerszemu światu.
    • Autor: Norman Davies
    • Źródło: Barbara Bendzińska-Komarow, Ryszard Tymoteusz Komorowski, Rycerstwo polskie w odsieczy wiedeńskiej, „Alma Mater” nr 107, październik 2008, s. 29.
  • Pan ten liczy się do najpiękniejszych mężczyzn, jakich znałem: słuszny wzrostem, silnej budowy i otyły; otyłość jest właściwa wielu Polakom; cery na twarzy białej, okraszonej rumieńcem; oczy w ślicznej oprawie, nos orli, usta wdzięczne, zęby zdrowe.
    • Autor: François des Stigmate, Relation d'un voyage de Pologne fait dans les annés 1688 et 1689, Paryż 1858; cyt. za: Polska w okresie wojen tureckich, oprac. Władysław Konopczyński. Teksty do nauki historii w szkole średniej, z. 40, Kraków 1924.
  • Sto tysięcy kosztował, ja bym dwakroć łożył,
    By Stanisław skamieniał, a Jan Trzeci ożył.
    • Opis: wierszyk przylepiony do pomnika króla w Łazienkach po jego odsłonięciu w 1788. Treść wiersza spotykana jest w kilku wersjach.
  • w dniu bitwy pod chocimiem talent wojskowy jan 3 sobieskiego osiągną swe apogeum ,,Myśl pracował ściśle wola panowała nad nerwami ". Sam Karol von Clausewitz ,jeden z najsłynniejszych teoretyków wojskowości ,uznał zwycięstwo chocimskie za największe osiągniecie militarne hetmana.
    • Opis : Stanisław Leśniewski ,,Wielcy Hetmani Rzeczpospolitej "
  • Odbyła się ona 2 lutego 1676 roku w Krakowie. Orszak królewski ciągnący pośród wielotysięcznych tłumów, poprzedzał ulubiony koń hetmana niosący jego zdobycz spod chocimia - wysadzany diamentami rząd husseina . Bijące bez przerwy dzwony kościelne i strzelające na wiwat armaty oznajmiały miastu ,Polsce i światu ,że oto na tron Rzeczpospolitej wstępuje największy chyba w jej dziejach król-wojownik
    • Opis: Stanisław Leśniewski ,,Wielcy Hetmani Rzeczpospolitej "
  • Sławę obrońcy chrześcijaństwa Jan III Sobieski zdobył w ciągu kilku godzin 12 września 1683 roku ,roznosząc armie Kara Mustafy potworną szarżą dwudziestu tysięcy zakutych w żelazo jeźdźców. Uczestnikiem bitwy , książę Anhalt ,stwierdził z podziwem: ,, Król polski był wszędzie gdzie był największy ogień" . Jako mózg całego przedsięwzięcia potrafił Sobieski osiągnąć idealne współdziałanie poszczególnych rodzajów broni i zaskoczyć przeciwnika sławnym manewrem polskiej piechoty i artylerii ,które przedarły się przez teren lasu Wiedeńskiego.
    • Opis: Stanisław Leśniewski ,, Wielcy Hetmani Rzeczpospolitej"
  • W Wilanowie Sobieski spędził niemal trzecią część okresu swego panowania , tam również zmarł 17 czerwca 1696 roku.
    • Opis: Stanisław Leśniewski ,, Wielcy Hetmani Rzeczpospolitej "
  • Za czasów Sobieskiego powstało także wiele panegiryków z okazji zawarcia małżeństw dzieci Jana III. Zawsze wspomina się w nich dostojnego ojca. Utwory te, pozbawione na ogół wartości artystycznej, nie mają żadnego znaczenia dla lektury.
    • Opis: Jerzy Śliziński "Jan III Sobieski w Literaturze Narodów Europy".
  • Wśród poetów, którzy wtedy przywoływali pamięć o czynach Sobieskiego, by też znany wówczas, dziś całkowicie już zapomniany, epigramista Adam Łabęcki(1730-1818).
    • Opis: Jerzy Śliziński "Jan III Sobieski w Literaturze Narodów Europy".
  • Spiżową postacią i symbolem bohaterstwa dla Henryka Sienkiewicza (1846-1916) jest Jan Sobieski. Starszy brat Jana III, Marek, " zwierciadło męstwa, honoru i wszystkich cnót rycerskich", występuje w Ogniem i mieczem, w części dotyczącej oblężenia Zbaraża. O Janie mowa jest w pierwszej części Trylogii dwukrotnie, jednak tylko marginesowo, pokrótce.
    • Opis: Jerzy Śliziński "Jan III Sobieski w Literaturze Narodów Europy"
  • Lud wiedeński długo jeszcze pamiętał, kto właściwie wyzwolił go w 1683 roku, i śpiewał o królu polskim nawet wtedy, gdy państwo, którym ongiś ten władał, padło łupem zaborców, Jeszcze w 1863 roku składał w pieśniach hołd Janowi III.
    • Opis: Jerzy Śliziński "Jan III Sobieski w Literaturze Narodów Europy".
  • Już w roku 1668 wydano w Rzymie poemat jezuity Ubertino Carrara (1640-1717), profesora literatury w Collegium Romanum, wsławiający zwycięstwo Jana nad Kozakami i Tatarami.
    • Opis: Jerzy Śliziński "Jan III Sobieski w Literaturze Narodów Europy".
  • Po krótkim, nieco ponad miesiąc trwającym pobycie w Anglii Sobiescy i ich towarzysze powrócili na kontynent europejski do Zelandii i Holandii. Tu oprócz zwiedzania kraju u nawiązywania kontaktów z wybitnymi ludźmi, jak na przykład książę Wilhelm II Orański czy admirał Wan Trop, słuchali pilnie wykładów z nauki fortyfikacyjnej.
    • Zbigniew Wójcik "Jan Sobieski".
  • Niemal dwa lata przyszło mu spędzić w polu z dala od domu w ciągłym trudzie i niewczasach. Wiosnę i lato 1658 roku jak świadczą zachowane dokumenty o treści gospodarczej, wystawione 26 marca i 26 lipca w Jaworowie, spędził wreszcie w domowych pieleszach, wypoczywając, zajmując się gospodarką i sprawami majątkowymi. Ciężki musiał być ów urlop żołnieski, gdyż właśnie pod koniec zimy tego roku ukochana Marysieńka stanęła na ślubnym kobiercu z Zamoyskim. Chorąży koronny był zapewne przekonany, iż traci ją na zawsze, los jednak miał dlań okazać łaskawy.
    • Zbigniew Wójcik "Jan Sobieski".

Zobacz też edytuj

 
  • W tradycji narodowej zapisał się Sobieski jako "pogromca bisurmanów", jako zwycięzca niezliczonej armii Kara Mustafy pod murami Wiednia
    • Opis: M. Komaszyński "Jan III Sobieski a Bałtyk"
  • Gdy Jan III został królem, stosunki polsko-brandenburskie uległy rychło pogorszeniu. Nowy władca, spodziewając się wznowienia działań wojennych na froncie tureckim, zażądał od Fryderyka Wilhelma zwiększonego kontyngentu wojskowego.
    • Opis: M. Komaszyński "Jan III Sobieski a Bałtyk"
  • Jan III ustosunkował się poważnie do "propozycji" markiza. Postanowił, że chwilą nadejścia zgody króla Francji na rozwijanie obopólnego handlu, oznajmi wszystkim dworom Europy swój zamiar prowadzenia handlu na morzu z pomocą własnej flotylli
    • Opis: M. Komaszyński "Jan III Sobieski a Bałtyk"
  • U schyłku panowania Jana III nastąpił w polityce królewskiej ponowny zwrot ku Morzu Bałtyckiemu. Gdy widoki dotarcia do ujść Dniestru i Dunaju okazały się mirażem, postanowił pogromca Turków powrócić do dawnych zamysłów odzyskania Prus Książęcych i umocnienia Polski nad Bałtykiem.
    • Opis: M. Komaszyński "Jan III Sobieski a Bałtyk"
  • Maria Kazimiera domagała się również od Holendrów odszkodowania za zboże sprzedane ze statku "Anna Maria" Był to żaglowiec bandery gdańskiej, który należał do pierwszego transportu. Uprowadzony, jak wspomniano, w czerwcu 1694 roku przez kapra fryzyjskiego, znalazł się w Holandii.
    • Opis: M. Komaszyński "Jan III Sobieski a Bałtyk"