Wikicytaty

Denis Diderot

francuski pisarz, filozof, współautor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej

Denis Diderot (1713–1784) – francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu oświecenia.

Denis Diderot (1767)

Encyklopedia. Słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł

edytuj

(tłum. E. Rzadkowska)

  • Jest istotą dobrego słownika, aby zmieniać pospolity sposób myślenia.
  • Naszą dewizą jest: bez pardonu zabobonnikom, fanatykom, nieukom, szaleńcom i tyranom (…). Czyż na darmo nazywamy się filozofami?
  • Nikt nie otrzymał od natury prawa komenderowania innymi.
    • Aucun homme n'a recu de la nature le droit de commander aux autres. (fr.)
    • Zobacz też: natura
  • Robotnik mieszka pod strzechą albo w norze zostawionej mu przez nasze miasta, które potrzebują jego wysiłku. Wstaje ze słońcem i nie zważając na pogodę bierze swe jedyne ubranie, przeznaczone na wszystkie pory roku, drąży nasze kopalnie i kamieniołomy, osusza nasze bagna, oczyszcza nasze ulice, buduje nasze domy, robi nasze meble, w okresach głodu zadowala się wszystkim, co mu dają, a u schyłku dnia rzuca się zmęczony na twardy barłóg…
  • Wsie byłyby zaludnione i kwitnące, gdyby je uprawiał wolny lud. Chłopi polscy są przywiązani do ziemi, podczas gdy nawet w Azji niewolnicy pochodzą z handlu albo jeńców wojennych, zawsze cudzoziemców, Polska uderza w swe własne dzieci. Każdy pan jest obowiązany zapewnić mieszkanie swemu chłopu. Umieszcza się go w nędznej lepiance, gdzie nagie dzieci, narażone pospołu z bydłem na lodowate zimno, zdają się urągać naturze, że ich nie ubrała tak samo jak zwierząt. Niewolnik, który dał im życie, patrzyłby ze spokojem na płonącą lepiankę, ponieważ nic nie jest jego własnością. (…) wszystko należy do pana, który może sprzedać zarówno rolnika, jak wołu. Rzadko sprzedaje się kobiety, ponieważ one to przysparzają trzody. Nieszczęsna ludność, zimno zabija wielką jej część. Na próżno papież Aleksander III potępił poddaństwo na jednym z soborów w XII wieku. Polska jest bardziej oporna pod tym względem niż reszta chrześcijaństwa. Biada słudze, jeśli pijany pan uniesie się przeciw niemu gniewem. Można by powiedzieć, że to, czego natura odmówiła innym ludom, to właśnie Polacy lubią do szaleństwa: nadmiar wina i silnych trunków czyni w Rzeczypospolitej wielkie spustoszenia. Kazuiści przechodzą lekko nad pijaństwem jako nad skutkiem klimatu; sprawy publiczne załatwia się tylko ze szklanką w ręku.

Kubuś Fatalista i jego Pan

edytuj

(fr. Jacques le fataliste et son maître; tłum. Tadeusz Boy-Żeleński)

  • Coraz więcej rzeczy rozumiem, lecz coraz trudniej mi przychodzi wyrazić to w słowach.
  • Czy człowiek ma siłę zakochać się lub nie zakochać? A kiedy jest zakochany, czy może postępować tak, jakby nim nie był?
  • Czy mogę nie być sobą? A będąc sobą, czy mogę postępować inaczej niż ja?
  • I oto zapuścili się w nieskończoną dyskusję o kobietach. Jeden twierdził, że są dobre, drugi, że złe: i obaj mieli słuszność; jeden, że głupie, drugi, że pełne sprytu: i obaj mieli słuszność; jeden, że fałszywe, drugi, że szczere: i obaj mieli słuszność; jeden, że skąpe, drugi, że rozrzutne: i obaj mieli słuszność; jeden, że ładne, drugi, że szpetne: i obaj mieli słuszność; jeden, że gadatliwe, drugi, że skryte; jeden, że szczere, drugi, że obłudne; jeden, że ciemne, drugi, że rozumne; jeden, że stateczne, drugi, że wyuzdane; jeden, że postrzelone, drugi, że roztropne; jeden, że duże, drugi, że małe: i obaj mieli słuszność.
  • Kiedy płaczę, często zdarza mi się myśleć, że jestem głupcem.
  • Nie lubię mówić o żyjących; zawsze się człowiek musi rumienić za to, co o nich powie dobrego czy złego: dobrego, które popsują, złego, które naprawią.
  • Nie wiadomo, czym się trzeba cieszyć, a czym martwić w życiu. Dobre sprowadza złe, złe sprowadza dobre.
  • Słowo ból jest samo w sobie bez treści i zaczyna coś znaczyć dopiero wówczas, gdy przywodzi na pamięć wrażenie, któregośmy sami doznali.
  • (…) trzy czwarte życia trawi się na chceniu bez uczynków.
  • W świecie (…) każdy ma swego psa. Minister jest psem króla, szef kancelarii psem ministra, żona psem męża albo mąż psem żony; bez końca.
  • Wszystko ginie, wszystko niszczeje, wszystko przemija. Zostaje tylko świat. I czas, który trwa.

Kuzynek mistrza Rameau

edytuj
   Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Kuzynek mistrza Rameau.
  • (…) jeśli kłamstwo może służyć chwilowo, to jednak z czasem okazuje się bezwzględnie szkodliwe, a przeciwnie, prawda służyć będzie zawsze, choćby chwilowo miała zaszkodzić.
  • Wychwalamy cnotę, lecz nienawidzimy jej, lecz uciekamy przed nią, lecz ona marznie, a na tym świecie trzeba mieć ciepło w nogi.
  • Zbogacamy się każdej chwili: żyć o dzień mniej lub mieć o talar więcej – to wszystko jedno. Główną rzeczą mieć dobry stolec. Oto wielki wynik życia u wszystkich stanów.

Zakonnica

edytuj

(fr. La religieuse; tłum. Wacław Rogowicz)

  • Chleb otrzymywany z łaski jest bardzo gorzki.
  • Ten pamiętnik, pisany pośpiesznie, odczytałam świeżo z rozwagą i spostrzegłam, że bez najmniejszego z mej strony zamiaru przedstawiłam siebie w każdym wierszu jako istotę tak nieszczęśliwą, jak naprawdę byłam, lecz o wiele milszą, niż jestem. Czyżby to wynikało z tego, że uważamy mężczyzn za mniej czułych na obraz naszych cierpień niż na obraz naszych powabów? I czyżbyśmy sobie obiecywały, że jeszcze łatwiej ich uwieść niż wzruszyć?

Żale nad moim starym szlafrokiem, czyli przestroga dla tych, co posiadają więcej smaku niż pieniędzy

edytuj
  • Smaku, smaku wzniosły, który zmieniasz, przesuwasz, budujesz, wywracasz, opróżniasz skrzynie ojców, pozostawiasz córki bez posagów, synów bez wykształcenia, czynisz tyle pięknych rzeczy i sprawiasz tyle wielkich cierpień (…); to ty gubisz narody.
    • Źródło: Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700–1870, oprac. E. Grabska, M. Poprzęcka, Warszawa 1974, s. 111.
    • Zobacz też: smak
  • Smaku, smaku wzniosły, ty, który zastąpiłeś u mnie drewniany stół nieuniknionym i cennym biurkiem (…) ty pewnego dnia zaprowadzisz może moje mienie na most Saint Michel, gdzie ochrypły głos obwoływacza ogłosi: kucająca Wenus za cenę dwudziestu ludwików.
    • Źródło: Teoretycy, artyści i krytycy…, op. cit., s. 110, 111.

Inne

edytuj
  • Biada temu, o kim mówią za wiele.
    • Źródło: Nic, co ludzkie… Aforyzmy, sentencje i przysłowia, oprac. Henryk Jurand, LSW, 1982, s. 149.
  • Gdy niechęć staje się nienawiścią, rzeczy tracą cel i miarę.
  • Gdyby wszystko na tym padole było doskonałe, nic nie byłoby doskonałe.
    • Źródło: „Szpilki”, t. 49, Prasa-Książka-Ruch, 1984, s. 67.
    • Zobacz też: doskonałość
  • Głos sumienia i głos honoru brzmią cichutko, gdy kiszki marsza grają.
  • Jesteśmy w stanie przełknąć każde kłamstwo, jakim nas karmią, ale prawdy zażywamy w małych dawkach, bo bywa gorzka.
  • Jeśli ktoś przed tobą obmawia kogoś, przed innymi obmówi ciebie.
  • Kolos na glinianych nogach.
    • Colosse aux pieds d'argile. (fr.)
    • Opis: o Rosji po powrocie z podróży w latach 1774–75.
    • Źródło: Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1989, s. 96.
  • Lepiej zużywać się niż rdzewieć.
    • Źródło: „Problemy. Miesięcznik popularno-naukowy”, wydania 1–6, Instytut Prasy Czytelnik, Warszawa 1961, s. 285.
    • Zobacz też: rdza
  • Ludzie dopiero wtedy będą wolni, kiedy udusi się ostatniego króla wnętrznościami ostatniego z księży.
    • Inne tłumaczenie: Zbawienie nadejdzie w chwili, gdy ostatni z królów zostanie uduszony kiszkami wydartymi z brzucha ostatniego z klechów.
    • Źródło: Jean-François de La Harpe, Cours de Littérature Ancienne et Moderne (1840)
    • Zobacz też: antyklerykalizm, król, ksiądz, wolność
  • Miłości innych pragnie się po to, by mieć jeszcze jeden powód do kochania siebie.
    • Źródło: Księga Mądrości, wyb. Maciej Dominiczak
  • Miłość odbiera rozum tym, co go posiadają, a daje tym, co go nie mają.
    • Źródło: Nic, co ludzkie…, op. cit., s. 44.
    • Zobacz też: rozum
  • Nędzarze godzą się przy menażce.
  • Nie brak znakomitych rysowników; mało jest wielkich kolorystów.
  • Niech władca umie powiedzieć: nie. Niech obywatel może powiedzieć: nie.
    • Źródło: „Szpilki”, t. 49, Prasa-Książka-Ruch, 1984, s. 67.
    • Zobacz też: władca
  • Niedowiarstwo jest często grzechem głupca, łatwowierność zaś słabością wyższego umysłu.
  • Niekiedy człowiek pokazuje więcej geniuszu w swym błędzie, niż przy odkrywaniu prawdy.
    • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
    • Zobacz też: geniusz
  • Nikogo nie przeraża myśl, że Boga nie ma; ludzie boją się raczej, że jest.
  • Od fanatyzmu religijnego do barbarzyństwa już tylko jeden krok.
    • Źródło: Rozprawy Wydziału Filologicznego, t. 58–59, nakł. PAU, 1918, s. 68.
    • Zobacz też: barbarzyństwo, religia
  • Pamiętaj zawsze, że natura nie jest Bogiem, że człowiek nie jest maszyną, że hipoteza nie jest faktem, i bądź pewien, że nie zrozumiałeś mnie, ilekroć ci się wyda, iż dostrzegasz coś przeciwnego powyższym zasadom.
    • Źródło: O interpretacji natury (1754), wyd. pol. 1953
  • Prawdziwa przyjaźń istnieje wtedy, gdy człowiek nie ma nic, bo wówczas przyjaźń jest jego największym skarbem.
    • Źródło: Nic, co ludzkie…, op. cit., s. 40.
    • Zobacz też: przyjaźń, skarb
  • Temu, kto ofiarował ci kroplę wody, zapłać nie wysychającym nigdy źródełkiem.
  • Trafia riposta poniewczasie.
    • Źródło: Paradoks o aktorze
    • Zobacz też: riposta
  • Trzeba się upierać, że się szuka prawdy, a nie, że się ją znalazło.
  • Tyle jest gatunków wiary, ile jest religii na ziemi.
    • Źródło: Przykazania etyki prawniczej: księga myśli, norm i rycin, oprac. Roman Tokarczyk, wyd. Wolters Kluwer Polska, s. 63.
    • Zobacz też: wiara
  • Wszystko, co nas spotyka na świecie dobrego i złego, zapisane jest w górze.
  Zobacz zbiór multimediów na Wikimedia Commons:
Denis Diderot
  Zobacz w Wikiźródłach inne utwory Denisa Diderota
Źródło: „https://pl.wikiquote.org/w/index.php?title=Denis_Diderot&oldid=564443”