Przysłowia polskie
lista w projekcie Wikimedia
(Przekierowano z Przysłowia ludowe)
Polska – państwo położone w Europie Środkowej nad Morzem Bałtyckim.
A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż |
A
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/A.
- A kto nie wypije, tego we dwa kije.
- Opis: Fragment piosenki Pije Kuba do Jakuba.
- Źródło: Oskar Kolberg, Lud : jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Ser. 6, Krakowskie. Cz. 2, Fundusz J. R. Lubomirskiego, Kraków 1873, s. 320.
- Wariant: A kto z nami nie wypije – tego we dwa kije.
- Źródło: utwór Prawy do lewego, sł. Kayah, muz. Goran Bregović, w: Kayah i Bregović (album CD), ZIC ZAC i BMG Poland, 1999.
- Zobacz też: alkohol, picie, kij
- Aby do wiosny!
- Opis: Wyrażenie przysłowiowe popularne zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, red. Julian Krzyżanowski i in., tom 3., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972, s. 712.
- Zobacz też: wiosna
- Albo rybki, albo akwarium.
- Źródło: Grzegorz Szpila, Krótko o przysłowiu, Collegium Columbinum, 2003, s. 122.
- Zobacz też: alternatywa, ryba
- Apetyt rośnie w miarę jedzenia.
B
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/B.
- Baba z wozu, koniom lżej.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, wyd. Druk. E. Skiwskiego, Warszawa 1889–94, s.6.
- Zobacz też: baba, koń, wóz
- Bez Boga ani do proga.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 31.
- Zobacz też: Bóg
- Bez ciekawości nie ma mądrości.
- Bez pracy nie ma kołaczy.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 429.
- Zobacz też: praca
- Biednemu zawsze wiatr w oczy.
- Bliższa koszula ciału.
- Źródło: Wielki słownik języka polskiego [online], red. Piotr Żmigrodzki i in., Instytut Języka Polskiego PAN, hasło Bliższa koszula ciału.
- Wariant: Bliższa ciału koszula, niż sukmana.
- Źródło: Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska, Słownik frazeologiczny..., op. cit., s. 431.
- Wariant: Bliższa koszula ciału, niżeli suknia.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 229.
- Zobacz też: ciało, koszula
- Bogatemu diabeł dzieci kołysze.
- Bóg dał, Bóg wziął.
- Opis: parafraza Hi 1, 21
- Źródło: Słownik frazeologiczny PWN z Bralczykiem, oprac. Elżbieta Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 419.
- Zobacz też: Bóg
- Burza w szklance wody.
- Być kulą u nogi.
- Źródło: Słownik frazeologiczny PWN z Bralczykiem, oprac. Elżbieta Sobol, op. cit., s. 125.
- Zobacz też: ciężar
C
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/C.
- Chcesz być bogatym, bądź siedem lat świnią.
- Zobacz też: świnia
- Chłop robotny i baba pyskata zawojują pół świata.
- Choćby i najtęższa zima – tylko do wiosny trzyma.
- Zobacz też: zima
- Choćbyś miał złota skrzynie, śmierci się nie wywiniesz.
- Choćbyś uciekał przez góry, las – śmierć do ciebie zdąży na czas.
- Chodź, chlebie, zjem ciebie.
- Chrzest polewaj wodą, wesele – wódką, a pogrzeb – łzami.
- Chyba kończy się świat – świnia z pastuchem za pan brat!
- Ciasno w głowie, przestronno w gębie.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Ciemnota – gorsza od zbrodni.
- Cieszyć się jak Ruski z roweru.
- Co cię nie zabije, to cię wzmocni.
- Co dwie głowy, to nie jedna.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Co głupi straci, tym się mądry wzbogaci.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Co jeden polepszy, to drugi popieprzy.
- Co jeden rok płaci, to drugi rok traci.
- Co jedna głowa wymyśli, to druga odmyśli.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Co jednemu swawola, to drugiemu niewola.
- Co komu pisane, to go nie minie.
- Co lato odkłada, to zima przejada.
- Co łysemu po grzebieniu!?
- Co ma piernik do wiatraka?
- Co nie siłą, to rozumem.
- Co powiesz w sekrecie, to wiedzą w całym powiecie.
- Co robisz? Drzwi do lasu.
- Co się nie najesz, to się i nie naliżesz.
- Co się źle zaczyna, to się dobrze kończy.
- Co w czyim sercu na dnie, to wódka wywiedzie snadnie.
- Co w kobiecym sercu na dnie, to i diabeł nie odgadnie.
- Co za dużo – to niezdrowo.
- Co zaszkodziło, to nauczyło.
- Co zima przychłodzi, lato wynagrodzi.
- Cymbał im puściejszy w środku, tym głośniej dzwoni.
- Czapka na uchu, a wesz na brzuchu.
- Czego nie można zmienić, to trzeba polubić.
- Czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 180.
- Czego się nauczymy, tego nam nikt nie wydrze.
- Czego wiosna nie zasiała – jesień nie urodzi.
- Człek zdechnie, a robota zostanie.
- Człowiek dla drugich ma rozum, a dla siebie głupi.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Człowiekowi w życiu nie potrzeba więcej: serce do kochania, rozum do myślenia i do pracy ręce.
- Czuć się jak ryba w wodzie.
- Czyja kosa pierwsza, tego miedza szersza.
- Czyj nasiew, tego plon.
- Czyja rola, tego wola.
- Czy się stoi, czy się leży – jakaś forsa się należy.
- Czy to z góry, czy pod górę – furman patrzy w końską dziurę.
D
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/D.
- Deszcze listopadowe budzą wiatry grudniowe.
- Dla chcącego nic trudnego.
- Dla głupiego każdy dzień święto.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Dlatego dwie uszy, jeden język dano, iżby mniej mówiono, a więcej słuchano.
- Długa do mądrości droga przez nauki, krótsza przez przykłady.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Do ludzi po naukę, do matki po koszulę.
- Do Rzymu przez Krym.
- Dobra głupiemu rada – mądrego z głupim zwada.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Dobra gospodyni dom wesołym czyni.
- Dobra jest zupa z bobra, a jeszcze lepsza z wieprza.
- Dobre wychowanie – wrócić rano na śniadanie.
- Dobry chleb i z ości, jak się kto przepości.
- Dobry początek to połowa roboty.
- Dobry uczynek straconym nie bywa.
- Źródło: Julian Krzyżanowski [w:] Nowa Księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. W oparciu o dzieło Samuela Adalberga., Warszawa 1970, s. 578
- Dobry zwyczaj – nie pożyczaj, jak oddaje, jeszcze łaje.
- Dobry zwyczaj – nie pożyczaj, jeszcze lepszy – nie oddawaj.
- Drzewa umierają, stojąc.
- Drzwi mogą być albo otwarte, albo zamknięte; trzeciej możliwości nie ma.
- Dwóch głupich: jeden, co daje, drugi, co nie bierze.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Dziad, jak odżyje, to cię torbą zabije.
- Dzieci i ryby głosu nie mają.
- Dzień świętego Alojzego przyczynia wina dobrego.
G
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/G.
- (My tu) Gadu gadu, (a) chłop śliwki rwie.
- Gadać z nim – to jak plewy młócić.
- Gadał dziad do obrazu, a obraz doń ani razu.
- Gdy Andrzej (30 XI) się zjawi, to i ziemię postawi.
- Gdy kota nie ma, myszy harcują.
- Gdy kwiecień chmurny, a maj z wiatrami – dobry rok przed nami.
- Gdy luty zimny i suchy, sierpień będzie gorący.
- Gdy na Wawrzyńca (10 VIII) słota trzyma, do Gromnic (2 II) lekka zima.
- Gdy pada w dniu świętej Anny, pada aż do Zuzanny.
- Gdy przyjdzie święty Antoni, znać jabłuszko na jabłoni.
- Gdy sierpień wrzos rozwija, jesień krótka, szybko mija.
- Gdy się człowiek spieszy, to się diabeł cieszy.
- Gdy w sierpniu z północy dmucha, zwykle nastaje posucha.
- Gdy Zielona Matka [15 VIII] deszcz przynosi, to zwykle na Narodzenie Matki [8 IX] rosi.
- Gdy na Gromniczną roztaje, rzadkie będą urodzaje.
- Gdy po lipcu gorącym sierpień się ochłodzi, zima twarda i z wielkim śniegiem chodzi.
- Gdy pszczoła w kwietniu nieruchliwa – wiosna mokra bywa.
- Gdy Trzej Królowie ciepłem darzą, gospodarze o wiośnie gwarzą.
- Gdy Wielki Piątek ponury, Wielkanoc bez chmury.
- Gdy wrzesień bez deszczów będzie, w zimie wiatru pełno wszędzie.
- Gdyby babcia miała drucik, to by była radiem.
- Gdyby babcia miała wąsy, to by była dziadkiem.
- Gdyby ciocia miała wąsy, byłaby wujaszkiem.
- Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała.
- Gdzie cztery nianie, tam dziecko bez nosa.
- Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą.
- Gdzie dwóch Polaków, tam trzy zdania (opinie).
- Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta.
- Gdzie głowa rządzi, tam człowiek nie błądzi.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Gdzie kura gdacze, tam kogut milczy.
- Gdzie moda panią, rozum sługą.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Gdzie moda w mowie, tam pustka w głowie.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Gdzie są mądrzy, tam muszą być i mędrkowie.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Gdzie siła głów do rady i siła rąk do wykonania, tam sprawy oporem idą.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Gdzie siła włada – rozumu „nie nada”.
- Gdzie Słowianin, tam i pieśni.
- Głaszcz chama, to cię kopnie. Kopnij chama, to cię pogłaszcze.
- Głowa warta kapelusza, a kapelusz wart niewiele.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głową ludzie i rządy stoją.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głowy się trzymaj, byś nie stracił głowy.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupcy wiążą węzły, a mędrcy je rozwiązują.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupi a mocny bywa owocny.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupi marzy o bogactwie, a mądry o szczęściu.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupi nie jest ten, co się głupim robi, ale ten, co swojej roboty nie umie dobrze przedstawić.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupi, jak chce kogo pochwalić, jeszcze zgani.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupiec głową naprzód wszędzie wpada.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupiec głupca, a diabeł diabła chwali.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupiego i bieda nie nauczy rozumu.
- Źródło: Skarbiec przysłów. Przysłowia polskie
- Głupota ludzka nie ma granic.
- Gorzkie lekarstwo słodko leczy.
- Gość w dom, Bóg w dom.
- Groźniejsze jest wojsko jeleni przy lwie hetmanie niż wojsko lwów przy hetmanie jeleniu.
- Grzmot listopada dużo zboża zapowiada.
H
edytuj- Habit nie czyni mnicha.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 169.
- Zobacz też: habit, mnich
- Hannibal przeszedł Alpy.
- Opis: O spóźnionych nowinach.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 170.
- Zobacz też: Hannibal
- Hetmanem wojsko stoi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 172.
- Zobacz też: hetman, wojsko
- Historia jest mistrzynią życia.
- Historia est magistra vitae (łac.)
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, tom 1., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 784.
- Zobacz też: historia
- Honor nie kapota, nie zmyjesz zeń błota.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, tom 1., op. cit., s. 787.
- Zobacz też: honor
- Hulaj dusza bez kontusza, szukaj pana bez żupana.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 173.
- Zobacz też: dusza, kontusz
- Hulaj dusza, piekła nie ma.
- Źródło: Dobrosława Świerczyńska, Przysłowia są… na wszystko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 365.
- Zobacz też: piekło
- Hulaj duszo, piekło gore!
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. = 174.
- Hulaj, duszo, pókiś młoda.
- Husarz prosi Boga o wojnę, a lekarz o febrę.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 174.
- Zobacz też: Bóg, medycyna, wojna
I
edytuj- I ja waść, i ty waść, a kto będzie świnie paść?
- I koń hardo stąpa, gdy w bogatym rzędzie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 218.
- I kwaśne jabłko robak toczy.
- I na równej drodze można się potknąć.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 107.
- I prosię jak młode, to ładne.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 437.
- Zobacz też: młodość, świnia, uroda
- Im dalej w las, tym więcej drzew.
- Im dąb starszy, tym korzeń twardszy.
- Im bucik starszy, tym bardziej nosa zadziera!
- Im kto mniej wart, tym wyżej głowę nosi.
- Im kto więcej ma, tym więcej chce.
- Im mniej wiesz, tym spokojniej śpisz.
- Im pies mniej szczeka, tym bardziej gryzie.
- Im więcej w grudniu pogody, tym więcej wiosną wody.
- Im wyżej siedzisz, z tym większym hukiem zlecisz.
- Idzie luty, obuj/podkuj buty.
J
edytuj- Jajko mądrzejsze od kury.
- Jak baba zechce, to da i przez dziurkę od klucza.
- Jak Bóg zagrzmi, to chłop do pacierza.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 34.
- Jak cię widzą, tak cię piszą.
- Jak gospodarz gościnny, to i ściany się rozszerzają.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 154.
- Jak kamień w wodę.
- Jak krew w piach.
- Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
- Jaka marchew, taka nać – taka córka jaka mać, jakie drzewo, taki klin – jaki ojciec, taki syn.
- Jak na świętego Antoniego chmurki, to z ziemniakami na górki.
- Jak nie ma panny Marianny, dobra i Maryśka.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 289.
- Jak nie ma w domu chłopa, zgłupieje i Penelopa.
- Jak pies je, to nie szczeka, bo mu miska ucieka.
- Jak się cenisz, tak cię cenią.
- Jak się chce psa uderzyć, kij się znajdzie.
- Jak się człowiek śpieszy, to się diabeł cieszy.
- Jak się matka z córką zgłosi, tak się koniec grudnia nosi.
- Jak się nie ma, co się lubi, to się lubi, co się ma.
- Jak się powiedziało „a”, trzeba powiedzieć „b”.
- Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.
- Jak spadać, to z dobrego konia.
- Jak suka nie da, to pies nie weźmie.
- Jak trwoga, to do Boga.
- Jak ty komu, tak on tobie.
- Jak wilk komarowi pomoże, to komar i konia zmoże.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 215.
- Jak za króla Sasa. Jedz, pij i popuszczaj pasa.
- Jaka matka, taka natka.
- Jaka głowa, taka mowa.
- Jaka praca, taka płaca.
- Jaka ziemia, taka góra, jaka matka, taka córa.
- Jaki wół, taka skóra, jaka mać, taka córa.
- Źródło: Krzyżacy (powieść), rozdział 16
- Jakie drzewo, taki klin, jaki ojciec, taki syn.
- Jakie jabłko, taka skórka, jaka matka, taka córka.
- Jakie pytanie, taka odpowiedź.
- Jakie „Szczęść Boże”, takie „Bóg zapłać”.
- Jakie życie, taka śmierć.
- Jaki korzeń, taka nać, taka córka, jaka mać.
- Autor: Władysław Reymont
- Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak
- Jaki pan, taki kram.
- Jeden byka doi, drugi sito podstawia!
- Jedna jaskółka wiosny nie czyni.
- Jednym uchem wchodzi, a drugim wychodzi.
- Jesień tego nie zrodzi, czego wiosna nie zasiała.
- Jeszcze się taki nie urodził, co by każdemu dogodził.
- Jeśli moje zdanie, dobrze mówisz, Janie.
- Jeśli nie potrafisz, nie pchaj się na afisz.
- Zobacz też: afisz
- Jeśli wejdziesz miedzy wrony, musisz krakać jak i one.
- Jeżeli pszczoła w styczniu z ula wylatuje, rzadko pomyślny rok nam obiecuje.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 529.
K
edytuj- Kapelusik z piórami, a wszy wyłażą dziurami.
- Kapelusz sombrero, a w kieszeni zero.
- Kawałek chleba nie spadnie z nieba – pracą na niego zarobić trzeba.
- Każda broń palna raz do roku strzela
- Każda krowa swoje cielę liże.
- Zobacz też: cielę, krowa
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 243.
- Każda pliszka swój ogonek chwali.
- Każde błoto ma swego diabła.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 25.
- Każde grabie do siebie grabią.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 157.
- Każdy jest kowalem swego losu.
- Każdy kij ma dwa końce.
- Każdy kogut na swych śmieciach śmielszy.
- Każdy ma to, na co sobie zasłużył.
- Każdy się drapie, gdzie go świerzbi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 106.
- Kiedy Pan Bóg zamyka wszystkie drzwi, zawsze zostawia jakieś uchylone okno.
- Kiedy styczeń najmroźniejszy, wtedy roczek najpłodniejszy.
- Kiedy w styczniu lato, w lecie zima za to.
- Kląć jak szewc.
- Kłamstwo ma krótkie nogi.
- Kobiety płaczą przed ślubem, a mężczyźni po ślubie.
- Zobacz też: ślub
- Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi.
- Kochanego ciała nigdy za wiele.
- Kochanie gorzej jak więzienie: z więzienia wyzwolą, z kochania nie zdolą.
- Kogo nie boli, temu powoli.
- Kogo Pan Bóg chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera.
- Kogo Pan Bóg kocha, temu krzyżyk daje.
- Kogut myślał o niedzieli, a w sobotę łeb ucięli.
- Kombinuje jak koń pod górę.
- Komu księżyc świeci, temu i gwiazdy błyszczą.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 250.
- Komu w drogę, temu czas.
- Koniec języka za przewodnika.
- Kowal zawinił, cygana powiesili.
- Kruk krukowi oka nie wykole.
- Krowa, która dużo ryczy, mało mleka daje.
- Krzykiem skrzypiec nie nastroisz.
- Kto chleba nie chce, nie wart i kołacza.
- Kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera.
- Kto do ciebie z kamieniem – ty do niego z chlebem.
- Kto do stołu nakrywa, głodny nie bywa.
- Kto gardzi chlebem, nie będzie miał i bułki.
- Kto nie ma nic, nie ma nic do stracenia.
- Kto nie pracuje ten nie je.
- Kto sieje jarke tatarke i proso, to chodzi boso.
- Kto nie widział ołtarza, i piecu się kłania.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 360.
- Kto nie winien – ten się bać nie powinien, kto nabroił – niech się boi.
- Kto nigdy głodu nie czuje, temu i nie smakuje.
- Kto ma dużo roli – ten się najada do woli, kto ma mórg niewiele – temu głód przyjacielem.
- Kto ma księdza w rodzie, tego bieda nie ubodzie.
- Kto ma morgi, krowy, świnie, tego zawsze głód ominie.
- Kto ma pobrzękacze, ma i posługacze.
- Kto ma pszczoły ten ma miód, kto ma dzieci ten ma smród.
- Kto ma wioski, ma troski.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 592.
- Kto ma złota worek, przed tym wszystkie drzwi otworem.
- Kto mieczem wojuje, ten od miecza ginie.
- Kto mieszka nad Obrą doi krówkę dobrą.
- przysłowie wielkopolskie, J. Burszta, Kultura ludowa wielkopolski
- Kto na końcu wygrywa, bierze pieniądze.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 618.
- Kto nie skropił chleba łzami/potem, nie będzie miał apetytu.
- Kto pierwszy, ten lepszy.
- Kto po wódce wylewny, u tego sekret niepewny.
- Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.
- Kto pyta, ten nie błądzi.
- Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.
- Kto rano wstaje, ten jest niewyspany.
- Kto raz z diabłem płynął, musi go zawsze wozić.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 93.
- Kto sieje wiatr, ten zbiera burze.
- Kto się buduje, procesuje i leczy, tego bieda ćwiczy.
- Kto się ceni, ten się leni.
- Kto się czubi, ten się lubi.
- Kto się mądrzejszym czuje, ten głupszemu ustępuje.
- Kto się przerzuci z wódki na mleko, nie pociągnie daleko.
- Kto skończył siew, może spać do żniw.
- Kto w błoto wpadnie, ten suchy nie wstanie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 25.
- Kto w cudzej stodole młóci, i w jego odmłócą.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 524.
- Kto wysoko lata, ten nisko siada.
- Kto występnym przebacza, ten niewinnych będzie karał.
- Kto zakosztuje dobrego, nie patrzy na biedniejszego.
- Kto ze sobą nosi, nikogo nie prosi.
- Kto ziarno sieje, ten przed burzą zwieje.
- Kuj żelazo, póki gorące.
- Kwiecień – plecień, co przeplata, trochę zimy, trochę lata.
- Kwiecień, gdy deszczem plecie, maj wystroi w kwiecie.
- Konia kują, żaba nogę podstawia.
L
edytuj- Leje jak z cebra.
- Lepiej „być”, niż „mieć”.
- Lepiej być pięknym i bogatym, niż brzydkim i biednym.
- Lepiej byle jak siedzieć niż dobrze stać.
- Lepiej dmuchać na zimne niż się gorącym sparzyć.
- Lepiej dać kije stu niewinnym jak puścić płazem jednemu winnemu.
- Lepiej dosadzić niż przesadzić.
- Lepiej dźwigać jak ścigać.
- Lepiej mieć co zdjąć niż nie mieć czego założyć.
- Lepiej nie dolać jak przelać.
- Lepiej nie dosolić niż przesolić.
- Lepiej nie grzeszyć niż do pokuty śpieszyć.
- Lepiej nosić niż prosić.
- Lepiej późno niż wcale.
- Lepiej się ukłonić głowie niż ogonowi.
- Lepiej z mądrym pieczeń obracać, niż z głupim ją jeść.
- Zobacz też: pieczeń
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 146.
- Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 146.
- Lepiej ze swoimi płakać niż z obcymi skakać.
- Lepiej zjeść i odchorować niż się miałoby zmarnować.
- Lepiej zrozumieć mało niż zrozumieć źle.
- Lepiej żałować, że się coś zrobiło, niż żałować, że się nic nie zrobiło.
- Lepiej żartować niż chorować.
- Lepiej że na głowie niż w głowie łyso.
- Lepsza cnota niż wóz złota.
- Lepsza jedna panna niż cztery wdowy.
- Lepsza u matki polewka niż u obcych marcepany.
- Lepsza byle jaka prawda niż dobre kłamstwo.
- Lepsze dziś jajko niż jutro kokosza.
- Lepsze jedno lato jak dwie zimy.
- Lepsze jest wrogiem dobrego.
- Lepsze swoje na smole niż czyje w rosole.
- Lepszy chleb z solą z dobrą wolą niż marcepan z niewolą.
- Lepszy dukat przed procesem, niźli trzy po procesie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 436.
- Lepszy funt rozumu niż cetnar dowcipu.
- Zobacz też: rozum, dowcip
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 473.
- Lepszy gram handlu niż kilo roboty.
- Lepszy mądry wróg niż głupi przyjaciel.
- Lepszy na wolności kąsek lada jaki niźli w niewoli przysmaki.
- Lepszy rydz niż nic.
- Lepszy własny chleb niż pożyczona bułka.
- Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu.
- Lepszy wróbel w ręku niż cietrzew na sęku.
- Lepszy żywy lis niż martwy lew.
- Licho nie śpi.
Ł
edytuj- Ładna buzia to połowa posagu.
- Ładnej twarzy i w garnku do twarzy.
- Ładnemu we wszystkim ładnie.
- Ładny kwiatek krótko przy drodze stoi.
- Łagodność uśmierza ból.
- Łagodność wszystkiego dokaże.
- Łaska pańska na pstrym koniu chadza/jeździ.
- Łatwiej brać niż dać.
- Łatwiej coś zganić niż zrobić.
- Łatwiej kołek obcinkować niż go później pogrubasić.
- Łatwiej komu radzić niż dopomóc.
- Łatwiej nauczyć się kląć niż czytać.
- Łatwiej obiecać niż dotrzymać.
- Łatwiej pałac skrytykować niż psu budę postawić.
- Łatwiej popsuć niż naprawić.
- Łatwiej słuchać niż rozkazywać.
- Łatwiej sto pcheł upilnować niż jednej dziewczyny.
- Łatwiej wojnę zacząć niż ją skończyć.
- Łatwiej z góry jak pod górę.
- Łatwiej zranić niż leczyć.
- Łatwo być hojnym z cudzego.
- Łatwo cudzym szafować.
- Łatwo przyszło – łatwo poszło.
- Łatwowierność rodzi oszustów.
- Zobacz też: łatwowierność
- Łut szczęścia lepszy, niż cetnar rozumu.
- Łyżka dziegciu beczkę miodu zepsuje.
M
edytuj- Ma coś z rycerza – zakuty łeb.
- Maj z grzmotami – rok dobry przed nami.
- Małe dzieci – mały kłopot, duże dzieci – duży kłopot.
- Małe pieski najwięcej szczekają.
- Zobacz też: pies
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 395.
- Mały kieliszek nie dojdzie do kiszek.
- Masz babo placek.
- Mądra matka dba o swe córki.
- Mądrej głowie dość dwie słowie.
- Mądrej głowy włos się nie trzyma.
- Mądry głupiemu zawsze ustępuje.
- Mądry Polak po szkodzie.
- Mężczyzna powinien być tylko trochę ładniejszy od diabła.
- Źródło: Helena Grochola-Szczepanek, Kobiecość, męskość czy może płeć komplementarna i neutralna?, „Alma Mater” nr 101, marzec 2008, s. 64.
- Miłe złego początki.
- Mnich tak odpowiada, jak mu opat śpiewa.
- Modli się pod figurą, a diabła ma za skórą.
- Mokry deszczu się nie boi!
- Mowa jest srebrem, a milczenie złotem.
- Mówił dziad do obrazu, a ten do niego ani razu.
- Mieć dwie lewe ręce.
- Miłość od pierwszego wejrzenia.
- Mój dom jest moją twierdzą.
- Muru głową nie przebije, a morza nikt nie wypije.
- Myślał indyk o niedzieli, a w sobotę łeb mu ścieli.
N
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/N.
- Na Agnieszkę mróz, składaj chłopie wóz.
- Na Alberta sianokosów pełna sterta.
- Nawet dobre pióro kleksy robi.
- Na Andrzeja mróz, gotuj na zimę wóz, a jak taje, to znów sanie.
- Na bezrybiu i rak ryba.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Drukarnia Emila Skiwskiego, Warszawa 1894, s. 18.
- Na dwoje babka wróżyła.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 7.
- Na frasunek dobry trunek.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, red. Julian Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1969–1972, t. 1, s. 578.
- Na głupiej głowie i włos się nie utrzyma.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 141.
- Na Gromniczną mróz – ładuj chłopie wóz, na Gromniczną ciecze – to się zima wlecze.
- Na języku miód, a w sercu lód.
- Wariant: Na języku miód, pod językiem lód.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 1, s. 871.
- Wariant: Na języku miód, pod językiem lód.
- Na koniu jedzie, a konia nie widzi.
- Wariant: Na koniu jedzie, a konia szuka.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 224.
- Wariant: Na koniu jedzie, a konia szuka.
- Na Nowy Rok pogoda – będzie w polu uroda, na Nowy Rok pluta – będzie w polu pokuta.
- Na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2009, ISBN 9788301158965, s. 520.
- Wariant: Na Boże Narodzenie przybywa dnia na kurze stąpnienie, a na Nowy Rok na barani skok.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), op. cit., s. 524.
- „Na oko” – to chłop w szpitalu leżał.
- Na pieniądzach świat nie stoi.
- Na pochyłe drzewo wszystkie kozy skaczą.
- Źródło: Instytut Języka Polskiego PAN, Wielki słownik języka polskiego
- Wariant: Na pochyłe drzewo lezą kozy.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), op. cit., s. 456.
- Wariant: Na pochyłe drzewo i kozy łażą.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 108.
- Na to daje gębie papać, by umiała dobrze kłapać.
- Na świętą Annę mrowiska, szukaj w zimie ogniska.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 5.
- Na świętego Albina rzadka u ludzi mina, bo post się zaczyna.
- Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 4.
- Na święty Ambroży poprawią się mrozy.
- Na święty Antoni pierwsza się jagódka zapłoni.
- Na święty Nigdy.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 341.
- Wariant: Na święty Midgy, co nie bywa nigdy.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 341.
- Wariant: Na świętego Dygdy, co go nie ma nigdy.
- Na święty Walenty uciekają z domu centy.
- Na to kowal ma kleszcze, żeby sobie rąk nie parzył.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 233.
- Na złodzieju czapka gore.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 639.
- Nadgorliwość gorsza od faszyzmu.
- Nadzieja – matką głupich.
- Wariant: Nadzieja głupich matka.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 239.
- Wariant: Nadzieja głupich matka.
- Nadzieja umiera ostatnia.
- Najciężej strzemiona dopaść, to się i na koń dostanie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 528.
- Najgorszy jest diabeł wtenczas, kiedy się modli.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 94.
- Najgorzej, jak komu woda sodowa uderzy do głowy.
- Najlepsze mienie – czyste sumienie.
- Najpierw klęczy, prosi, szlocha, potem krzyczy: dość, wynocha!
- Natura ciągnie wilka do lasu.
- Nauka nie poszła w las.
- Nawet mistrzowi nie zaszkodzi nauka.
- Ni brat, ni swat.
- Na stary picy młody ogier sie ćwicy.
- Ni do rady, ni do zwady.
- Ni do szabli, ni do kądzieli.
- Ni pies, ni wydra.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 2, s. 898.
- Wariant: Ni pies, ni wydra, coś na kształt świdra.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 396.
- Ni prośbą, ni groźbą.
- Ni przypiął, ni przyłatał.
- Ni przypiął, ni wypiął.
- Ni to pies, ni zając.
- Ni w Boga wierzy, ni się diabła boi.
- Ni widu, ni słychu.
- Ni w pięć, ni w dziewięć.
- Ni zdolności, ni ochoty.
- Ni z gruszki, ni z pietruszki.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 1, s. 753.
- Nic mu nie będzie, bo głupi.
- Nic tak dobrze nie przenika jak gorzałka do przełyka.
- Nie bądź w gorącej wodzie kąpany.
- Nie boi się wilk psa, tylko szczekania jego.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 395.
- Nie budź licha, kiedy śpi.
- Nie chce góra przyjść do Mahometa, musi Mahomet przyjść do góry.
- Nie chwal dnia przed zachodem słońca.
- Źródło: Instytut Języka Polskiego PAN, Wielki Słownik Języka Polskiego
- Wariant: Nie chwal dnia z rana, a zięcia aż po śmierci.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 119.
- Wariant: Nie chwal dnia aż po zachodzie słońca, a żony aż po śmierci.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 119.
- Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy.
- Nie człowiek życie wymyślił, ale takim je zastał.
- Nie czyń bliźniemu, co tobie niemiłe.
- Nie dasz chłopakom, to dasz robakom.
- Nie pomoże ranne wstanie i pomału obracanie
- Nie dla pieniędzy się żyje, lecz za nie.
- Nie dla psa kiełbasa.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 395.
- Wariant: Nie dla psa kiełbasa, nie dla świń marcepan.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 395.
- Wariant: Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota spyrka.
- Źródło: Instytut Języka Polskiego PAN, Wielki Słownik Języa Polskiego
- Wariant: Nie dla psa kiełbasa, nie dla prosiąt miód.
- Nie dolewaj oliwy do ognia.
- Nie dziel skóry na niedźwiedziu.
- Nie głaskaj kota pod włos.
- Nie idź spać w gniewie, bo czy się obudzisz – nie wiesz.
- Nie ilość – lecz jakość.
- Nie jednemu psu Burek na imię.
- Wariant: Nie jednemu psu Burek.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 395.
- Wariant: Nie jednemu psu Burek.
- Nie każda głowa siwa mądra bywa.
- Nie kąsa się ręki, która karmi.
- Nie kijem go, to pałą.
- Nie kładź palca między drzwi.
- Nie kracz, nie kracz, bo wykraczesz.
- Nie kupuj kota w worku.
- Źródło: Poradnia językowa PWN
- Nie ma głupich pytań, są tylko głupie odpowiedzi.
- Nie masz cwaniaka nad Warszawiaka.
- Nie ma wina nad węgrzyna.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 598.
- Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.
- Nie ma dymu bez ognia.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 115.
- Nie ma miłości bez zazdrości.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 2, s. 483.
- Nie ma róży bez kolców.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 95.
- Wariant: Nie masz róży bez ciernia.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 476.
- Nie ma reguły bez wyjątku.
- Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.
- Źródło: Instytut Języka Polskiego PAN, Wielki Słownik Języka Polskiego
- Nie ma to jak we własnym domu.
- Nie masz na upór lekarstwa.
- Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie prosię.
- Niemiła księdzu ofiara, chodź, cielę, do domu.
- Nie można dwom panom służyć.
- Nie mów, co myślisz – myśl, co mówisz.
- Nie mów hop, póki nie przeskoczysz.
- Nie mów nikomu, co się dzieje w domu.
- Nie mów nikomu, co tobie niemiłe.
- Nie mów o nikim, nie będą o tobie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 320.
- Nie na to żyjemy, byśmy jedli i pili, lecz na to pijem i jemy, abyśmy żyli.
- Nie nos dla tabakiery, lecz tabakiera dla nosa.
- Nie odkładaj na jutro tego, co masz zrobić dziś.
- Nie od razu Kraków zbudowano.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 239.
- Nie pluj w studnię, bo może ci przyjść kiedyś czerpać z niej wodę.
- Nie po to głowa, by na niej czapkę nosić.
- Nie pożyczaj, zły obyczaj.
- Nie pożyczywszy – na tydzień gniewu, pożyczywszy – na cały rok.
- Nie pomoże mydło, ani malowidło, ani studnia wody, jak nie ma urody.
- Nie pomoże puder, róż, kiedy gęba stara już.
- Zobacz też: puder
- Nie pomoże uczoność, ani nieskończoność, ani fura sprzętu, jak nie ma talentu.
- Nie przebieraj panno, żebyś nie przebrała, żebyś za kanarka wróbla nie dostała.
- Nie przesadza się starych drzew.
- Nie rozdzielaj włosa (zapałki) na czworo.
- Nie rzucaj pereł między wieprze.
- Nie rzucaj słów na wiatr.
- Nie samym chlebem żyje człowiek.
- Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni.
- Źródło: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Pallotinum, Poznań 2003, Łk 6, 37
- Opis: słowa Jezusa podczas Kazania na Górze
- Wariant: Nie sądź, a nie będziesz sądzony.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 488.
- Nie skryje diabeł końskiego kopyta.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 94.
- Nie szata zdobi człowieka.
- Wariant: Nie szata zdobi człowieka, tylko człowiek szatę.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 374.
- Wariant: Nie suknia zdobi człowieka, ale człowiek suknię.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 439.
- Nieszczęścia chodzą parami.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 2, s. 611.
- Nie śmiej się, dziadku, z czyjegoś wypadku – dziadek się śmiał i to samo miał.
- Nie święci garnki lepią.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 132.
- Nie taki diabeł straszny, jak go malują.
- Nie ten święty, co zgięty.
- Nie to ładne, co piękne, ale co się komu podoba.
- Nie ucz księdza pacierza.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 577.
- Nie ucz matki jak się dzieci robi.
- Nie ucz ojca dzieci robić.
- Wariant: Nie ucz ojca, jak się dzieci robi.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 577.
- Wariant: Nie ucz ojca, jak się dzieci robi.
- Nie udawaj (pan) Greka.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 1, s. 733.
- Nie warto płakać nad rozlanym mlekiem.
- Nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki.
- Nie wie głowa, co język bełkocze.
- Nie wierz nigdy dziewucho, coć chłop szepce na ucho.
- Nie wierz nigdy mężczyźnie, to słodki cukierek maczany w truciźnie.
- Nie wsadzaj nosa do cudzego prosa.
- Nie wszystko da się kupić za pieniądze.
- Nie wszystko się godzi, co wolno.
- Nie wszystko złoto, co się świeci.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 641.
- Nie wścibiaj nosa, gdzieś nie dał grosza.
- Nie wtykaj kija w mrowisko.
- Nie wtykaj nosa w nie swoje sprawy.
- Nie wychylaj nosa, to ci go nie przytrą.
- Nie wykręcaj kota ogonem.
- Nie wywołuj wilka z lasu.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 594.
- Nie zabija się kury znoszącej złote jajka.
- Nie z jednego pieca jadł chleb.
- Nie zmienia się koni podczas przeprawy przez rzekę.
- Nie życz złego nikomu, byś tego nie zastał w domu.
- Niech ci Pan Bóg w dzieciach wynagrodzi.
- Niech to będzie kłak, czy wełna – byle była kiszka pełna.
- Niech ten rządzi, co ma mądzi, a kto ma one, niech idzie na strone.
- Źródło: Helena Grochola-Szczepanek, Kobiecość, męskość czy może płeć komplementarna i neutralna?, „Alma Mater” nr 101, marzec 2008, s. 64.
- Niedaleko pada jabłko od jabłoni.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 177.
- Niejeden rekin sobie życzy, by dorodna szprotka wiodła go na smyczy.
- Nigdy nie jest tak źle, żeby nie mogło być gorzej, ani tak dobrze, żeby nie mogło być lepiej.
- Nigdy nie mów „nigdy”.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 2, s. 625.
- Nigdy nie należy palić za sobą wszystkich mostów.
- Nigdy nie pluj pod wiatr.
- Nikt nie jest dobrym sędzią w swojej własnej sprawie.
- Nikt nie jest prorokiem między swymi.
- Nikt nie odgadnie, co u kogo w sercu na dnie.
- Nikt się mądrym nie rodzi, ale staje.
- Nikt swego garbu nie widzi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 131.
- Nim się baba uszpili, chłop przejdzie pół mili.
- Nosić drzewo do lasu.
- Nosi go jak Żyda po pustym sklepie.
- Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka.
- Źródło: Instytut Języka Polskiego PAN, Wielki Słownik Języka Polskiego
- Nowa miotła lepiej zamiata.
- Nowe koła skrzypią.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 215.
- Nowego kłamstwa słucha się chętniej, niż starej prawdy.
- Nowy Rok pogodny – zbiór będzie dorodny.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 345.
- Nudne jak flaki z olejem.
- Nudy na pudy.
O
edytuj- O pieniądzach się nie mówi, pieniądze się ma.
- Obijać się jak Żyd po pustym sklepie.
- Od piwa głowa się kiwa.
- Od starych kruków młode uczą się krakać.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 686.
- Od wódki rozum krótki.
- Od przybytku głowa nie boli.
- Od Sasa do Lasa.
- Ogień i woda, dobrzy słudzy, lecz źli gospodarze.
- Od świętej Anki zimne wieczory, chłodne poranki.
- Oliwa sprawiedliwa, zawsze na wierzch wypływa.
P
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/P.
- Palec skaleczysz – cała ręka boli.
- Paluszek i główka to szkolna wymówka.
- Pan Bóg stworzył wieś, a człowiek miasto.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 592.
- Papier jest cierpliwy: wszystko przyjmie.
- Pasuje jak piąte koło u wozu.
- Pasuje jak pięść do nosa.
- Pasuje jak garbaty do ściany.
- Pasuje jak kwiatek do kożucha.
- Pasuje jak wilk do pilnowania owiec.
- Pasuje jak świni siodło.
- Pasuje jak wół do karety.
- Patrzy jak cielę na malowane wrota.
- Patrzy jak sroka w gnat.
- Październik ciepły, będzie luty strzepły.
- Póki życia, póty nauki.
- Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie.
- Pan każe – sługa musi.
- Pańskie oko konia tuczy.
- Pan Bóg nie rychliwy, ale sprawiedliwy.
- Pan Bóg stworzył byka – i byk był; a chłop wziął kozika, urżnął mu u dołu i stworzył wołu.
- Pieniądze szczęścia nie dają.
- Pierwej rozważ, potem odważ.
- Pierwsze koty za płoty.
- Pierwsze pół życia żyjemy marzeniami, a drugie pół – wspomnieniami.
- Pierwsze śliwki – robaczywki.
- Pies ogrodnika; samemu nie zje i drugiemu nie da.
- Pijak podobny jest do zwierza: ni do roboty, ni do pacierza.
- Plotka wyleci wróblem, a powróci wołem.
- Po burzy zawsze słońce przychodzi.
- Po karnawale – czas na gorzkie żale.
- Po każdej nocy wschodzi słońce.
- Po świętej Agacie wyschną na słońcu gacie.
- Po tłuste cielę i do domu trafią, a chudego i na targu nie kupią.
- Zobacz też: cielę
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 67.
- Pod latarnią najciemniej.
- Podłość ludzka nie ma granic.
- Podobni jak dzień do nocy.
- Podróże kształcą.
- Poeta... tylko głowa nie ta.
- Pokorne cielę dwie matki ssie.
- Polak, Węgier dwa bratanki – i do szabli, i do szklanki.
- Polska cnota: każdemu otworzyć wrota.
- Polski żołnierz w obozie – anioł, w polu – lew.
- Zobacz też: żołnierz
- Porywać się z motyką na słońce.
- Postać anielska, dusza diabelska.
- Pośpiech jest wskazany tylko przy łapaniu pcheł.
- Pośpiech jest złym doradcą.
- Potrzebne jak dziura w moście.
- Potrzebne jak zającowi dzwonek na polowaniu.
- Po winie rozum w głowie ginie.
- Poznać łatwo w starości, jaki kto był w młodości.
- Poznać pana po cholewach.
- Poznać po mowie, co kto ma w głowie.
- Poznasz głupiego po śmiechu jego.
- Pozory często mylą.
- Praca nie zając, nie ucieknie.
- Pracuj, a garb ci sam wyrośnie.
- Prawa są równie jako pajęczyna: wróbel się przeciśnie, a na muszkę wina.
- Prawda i cnota ginie od złota.
- Prawda jak oliwa – zawsze na wierzch wypływa.
- Prawda w oczy kole.
- Prawda zawsze zwycięża.
- Prawdziwa cnota krytyk się nie boi.
- Autor: Ignacy Krasicki
- Źródło: Monachomachia, Pieśń VI, w: Dzieła Krasickiego, wyd. U Barbezata, Paryż 1830, s. 44.
- Prawdziwa wiedza to znajomość przyczyn.
- Prawdziwego przyjaciela poznaje się w biedzie.
- Prawem i lewem.
- Proste drzewo nie rzuca garbatego cienia.
- Prosty czy krzywy – każdy chce być szczęśliwy.
- „Proszę”, „przepraszam”, „dziękuję” – pomaga, a nic nie kosztuje.
- Przed kim bramę zamkną, niech do furtki puka.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 41.
- Przed zającem żaby uciekają.
- Przepadło jak kamień w wodę.
- Przepisy są po to, aby je łamać.
- Przezorny – zawsze ubezpieczony.
- Przyganiał kocioł garnkowi, a sam smoli.
- Przyjaciela szukaj blisko, wroga daleko.
- Przyjaźń zawarta przy kieliszku wódki zwykle ma żywot krótki.
- Przyszła koza do woza.
- Przyszła kryska na Matyska.
- Psa głaskaj, ale kija z ręki nie puszczaj.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 397.
- Punkt widzenia zależy od punktu siedzenia.
- Źródło: Danuta Masłowska, Włodzimierz Masłowski, Przysłowia polskie i obce, wyd. Świat Książki, Warszawa 2003, s. 345
- Puścił się bez wiosła na morze.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 599.
- Pycha i z nieba spycha.
R
edytuj- Rób a rób, zarobisz na grób.
- Raz na ruski rok.
- Ranne wstawanie i wczesna żeniaczka jeszcze nikomu nie zaszkodziły.
- Raz na wozie, raz pod wozem.
- Ręka rękę myje.
- Reguła prosta, że aż osłupia: kto się wymądrza, ten się wygłupia.
- Rozmówił się jak gęś z prosięciem.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 472.
- Rozżarzony topór trudno powiesić na haku.
- Źródło: „Krzyżówki z przymrużeniem oka”, red. nacz. Marcin Polak, Częstochowa 2020, nr 10 (111), s. 38.
- Zobacz też: trud
S
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/S.
- Sam jak palec.
- Sam sobie powiedział i sam się uśmiał.
- Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem.
- Samotnemu cały świat pustynią.
- Samotny jak kołek w płocie.
- Sen mara – Bóg wiara.
- Sędzia nie ma być głodny.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 492.
- Siła złego na jednego.
- Siedzieć cicho jak mysz pod miotłą.
- Siejesz wiatr – zbierasz burze.
- Skąpy (chytry) dwa razy traci.
- Skleroza nie choroba tylko nogi bolą.
- Skorego konia jeszcze batem pod górę.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 225.
- Skoro jest tak dobrze, to dlaczego jest tak źle?
- Słodkie życie – jak w Madrycie.
- Słońce i woda zawsze zdrowia doda.
- Słońcu i miłości nigdy się w oczy nie patrzy.
- Słowo się rzekło, kobyłka u płota.
- Słówko wyleci wróblem, a powróci wołem.
- Służ panu wiernie, on ci za to pierdnie.
- Słuchaj uchem, a nie brzuchem.
- Sport to zdrowie.
- Sposób na zdrowie człeka – od lekarzy z daleka.
- Sprawiedliwość bez dobroci okrucieństwem jest.
- Sprzedać się za miskę soczewicy.
- Stara miłość nie rdzewieje.
- Stare buty najwygodniejsze.
- Starego psa nie nauczysz aportować.
- Starego wróbla na plewy nie złapiesz.
- Stare psisko dobre, jak leży pod płotem.
- Stare to są dobre: fortepian i skrzypce.
- Stare wino, żona młoda, niejednemu życia doda.
- Starość nie radość, młodość nie wieczność.
- Starość nie radość, śmierć nie wesele.
- Stary, a głupi.
- Stary, ale jary.
- Stoi jak wół na granicy.
- Strach ma wielkie oczy.
- Strachy na Lachy.
- Stroić się w cudze piórka.
- Strzeżonego Pan Bóg strzeże.
- Strzeż się psa milczącego i spokojnej wody.
- Styczeń pogodny wróży rok płodny.
- Suchy marzec, mokry kwiecień i maj chłodny – wróżą rok niegłodny.
- Suchy marzec, mokry maj, będzie żytko niby gaj.
- Sumienie stoi za tysiąc świadków.
- Źródło: Przykazania etyki prawniczej: księga myśli, norm i rycin, oprac. Roman Tokarczyk, wyd. Wolters Kluwer Polska, s. 63.
- Swoje brudy trzeba prać w domu.
- Swojego nie puszczaj, po cudze nie sięgaj.
- Syty głodnego nie zrozumie.
- Szaleć jak pies spuszczony z łańcucha.
- Szczenięcej miłości wątek – pieskiego życia początek.
- Szczęściarzowi nawet wół się ocieli.
- Szczęście ciska ludźmi jak piłką.
- Zobacz też: szczęście
- Szczęście człowieka psuje, nieszczęście hartuje.
- Szczęście czego mi nie dało, tego mi nie będzie brało.
- Szczęście dziś matką, a jutro może być macochą.
- Szczęście głupim sprzyja.
- Szczęście gdy trafi na głupiego, wszystkim go czyni nieznośnego.
- Szczęście karetą nie jeździ, ale i w łachmanach nie chodzi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 703.
- Szczęśliwi czasu nie liczą.
- Szewc bez butów chodzi.
- Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie.
- Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie jako smakujesz – aż się popsujesz.
- Szukajcie, a znajdziecie.
- Szukać igły w stogu siana.
- Szybka decyzja to połowa zwycięstwa.
- Szyby lecą, szklarz się śmieje.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 545.
Ś
edytuj- Ściany mają uszy.
- Ślepy afekt i pamięć z człowieka wywlecze.
- Ślusarz zawinił, a kowala powiesili.
- Śmiałby się człowiek dookoła głowy żeby nie uszy.
- Śmiech to zdrowie.
- Śmieje się jak głupi do sera.
- Śmierć i żona od Boga przeznaczona.
- Śniadanie zjedz sam, obiadem podziel się z przyjacielem, a kolację daj wrogowi.
- Śpiesz się powoli.
- Świat i kalesony
- Święta Agnieszka wypuszcza skowronka z mieszka.
- Święta, Święta i... po Świętach.
- Święty Alojzy miód w plastrach dojrzy.
- Święty Antoni o gryce siać przypomni.
- Święty Antoni od zguby broni.
- Święty Antoni złodziei goni.
- Świnia się nie myje – i żyje.
T
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/T.
- Tak krawiec kraje, jak mu materii staje.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Drukarnia Emila Skiwskiego, Warszawa 1889–1894, s. 240.
- Tanie mięso psy jedzą.
- Tanie kupisz, psom wyrzucisz.
- Temu czapkują, przy kim pieniądz czują.
- Ten się nie myli, kto nic nie robi.
- Ten się śmieje (najlepiej), kto się śmieje ostatni.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, red. Dobrosława Świerczyńska, PWN, Warszawa 2003, ISBN 8301133082, s. 162.
- Tłumaczyć z polskiego na nasze.
- Tonący brzytwy się chwyta.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 562.
- Trafić z deszczu pod rynnę.
- Trafiła kosa na kamień.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 228.
- Trafiło się ślepej kurze ziarno.
- Wariant: Trafi się i ślepej kurze ziarno.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 254.
- Trud człowieczy czas niweczy.
- Trudno dwóm panom służyć.
- Trunek mocny, białogłowa grzeszna – z najmędrszego uczynią błazna.
- Trzej najlepsi lekarze: dr Spokój, dr Dieta i dr Humor.
- Tu goli – i tam strzyże.
- Tu leży pies pogrzebany.
- Tylko głupiec dyskutuje z końskim zadem.
- Tylko krowa zdania nie zmienia.
- Tylko trzewik wie, że pończocha dziurawa.
U
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/U.
- U skąpego zawsze po obiedzie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Drukarnia Emila Skiwskiego, Warszawa 1889-1894, s. 500.
- U wdowy chleb gotowy.
- Wariant: U wdowy chleb gotowy, ale nie każdemu zdrowy.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 584.
- Zobacz też: wdowa
- Ubogi jak mysz kościelna.
- Wariant: Ubogi jak kościelna mysz.
- Źródło: Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria 3, Kujawy, cz. 1, Druk. Jana Jaworskiego, Warszawa 1867, s. 201.
- Ubogi mało ma przyjaciół.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogi nie ma tego, owego, a bogacz łakomy wszystkiego.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogi śmierci się nie lęka.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogi za psa u bogacza stoi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogi żywi się jak może, a bogaty jako chce.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogiego zdanie: nie dba nikt na nie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogiemu dzieciątko, bogatemu cielątko.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogiemu kawał chleba (dać), to most do nieba.
- Źródło: Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria 8, Krakowskie, cz. 4, Powieści, przysłowia i język, Akademia Umiejętności, Kraków 1875, s. 269.
- Ubogiemu łacniej być dobrym.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubogiemu zawsze wiatr w oczy.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Wariant: Ubogiemu zawsze wiatr w oczy a droga pod górkę.
- Ubóstwo cnoty nie traci.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 569.
- Ubóstwo nie hańbi.
- Wariant: Nie hańbi ubóstwo, ale niecnota i głupstwo.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ubóstwo nie jest ohydą.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ubóstwo nikogo nie krzywdzi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ubóstwo szlachectwa nie traci.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ubóstwo uczciwe nie bywa wstydliwe.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ubrał się, jak dudek w pawie pióra.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ubrany jak pan, a głupi jak baran.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ucieczka jest zawsze haniebna, ale czasem zbawienna.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ucieczka winnym czyni.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
- Ucieka świńskim truchtem.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Ucieka, aż się za nim kurzy.
- Źródło: Oskar Kolberg, Lud…, seria 8, Krakowskie, cz. 4, op. cit., s. 269.
- Ucieka, jak Cygan na kradzionym koniu.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Zobacz też: Romowie
- Ucieka, jak od zgniłego psa.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Ucieka, jak pies oparzony.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Ucieka, jak przed zbrojnymi goły.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Ucieka, jak zając przed chartem.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Uciekającego i bojaźliwy goni.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Uciekać nie ładnie, ale pożytecznie.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Ucz się, ucz, bo nauka to do potęgi klucz.
- Ucz się jak druciorz; jakżeś pojętny – siedem roków, jak słaby – aż do śmierci.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, red. Julian Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1969, t. 3, s. 578.
- Ucz swoje dzieci kamienie gryźć.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, druk E. Skiwskiego, Warszawa 1889–1894, s. 572.
- Uczący drugich sam się uczy.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 578.
- Wariant: Ucząc (innych) uczymy się.
- Docendo discimus. (łac.)
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Nasza Księgarnia, Warszawa 1968, s. 43.
- Uczepił się, jak pchła kożucha.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Uczepił się, jak rzep psiego ogona.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 130.
- Uczonego zawsze kochają, nieuczonym wszędzie pogardzają.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Uczony do artylerii, bogaty do kawalerii, pijak na flotę, a głupiec w piechotę.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Uczonym nie łacno zostać.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 571.
- Uderz w stół, a nożyce się odezwą.
- Wariant: Uderz w stół, a ozwą się nożyce.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 2, s. 655–656.
- Umarłego płaczem nie wskrzesi.
- Umiem uprać, umiem uszyć, tylko mi się nie chce ruszyć.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 589.
- Umiesz liczyć, licz na siebie.
- Upartego i kijem nie przekona.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 592.
- Upił się jak bąk.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 575.
- Upił się jak świnia.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 2, s. 859.
- Uroda rzecz nietrwała.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 577.
- Urodził się – ochrzcili, podrósł – ożenili, umarł – pochowali i na grobie napisali, że był błazen.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., t. 3, s. 62.
- Uszom prędzej można dogodzić, niż oczom.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 570.
W
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/W.
- W adwenta same posty i święta.
- Źródło: Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria 23, Kaliskie, cz. 1, Akademia Umiejętności, Kraków 1890, s. 107.
- W czerwcu się pokaże, co nam Bóg da w darze.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1969–1972, s. 370.
- Zobacz też: czerwiec
- W dnie kieliszka wszystko znika.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 2, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 58.
- Zobacz też: alkohol
- W krótkie dzionki października wszystko z pola, z sadu znika.
- Zobacz też: październik
- W lipcu dzień mglisty, jesienią czas dżdżysty.
- Zobacz też: lipiec
- W lipcu upały – wrzesień doskonały.
- Wariant: Lipiec upały – wrzesień doskonały.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 2, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 305.
- W lipcu upały, w grudniu mróz ostry i stały.
- W listopad liść z drzewa opadł.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 2, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 311.
- Zobacz też: listopad
- W listopadzie goło w sadzie.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 2, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 311.
- W listopadzie ziemia ciepła, zima będzie skrzepła.
- W lutym aura burzowa – wiosna rychliwa.
- Zobacz też: luty
- W lutym śnieg i mróz stały, czynią w lecie upały.
- Wariant: Luty stały – latem upały.
- Wariant: W lutym śnieg i mróz stały czynią w lecie upał trwały.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 2, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 324.
- W marcu jak w garncu.
- Źródło: Oskar Kolberg, Mazowsze. Obraz etnograficzny, t. 1, Mazowsze polne, cz. 1, Zapomoga Kasy im. J. Mianowskiego, Kraków 1885, s. 126.
- Zobacz też: marzec
- W marcu śnieżek sieje, czasem słonko grzeje.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 2, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 400.
- W Narodzenie Panny Marii pogodnie, będzie tak cztery tygodnie.
- Komentarz: święto Narodzenia NMP przypada 8 września.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Druk E. Skiwskiego, Warszawa 1889–1894, s. 328.
- W piątek zły początek.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 386.
- Zobacz też: piątek
- W starym piecu diabeł pali.
- W święty August koniec burz.
- W tym największy jest ambaras, żeby dwoje chciało na raz.
- Autor: Tadeusz Boy-Żeleński
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, oprac. Dobrosława Świerczyńska, PWN, Warszawa 2003, ISBN 8301133082, s. 271.
- W zdrowym ciele zdrowy duch.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, oprac. Dobrosława Świerczyńska, op. cit., s. 338.
- Mens sana in corpore sano (łac.)
- Źródło: Czesław Jędraszko, Łacina na co dzień, Nasza Księgarnia, Warszawa 1968, s. 82.
- Wesoło w maju ze słowikiem w gaju.
- Zobacz też: maj
- Widać po słowie co u kogo w głowie.
- Zobacz też: głowa
- Wiedzą sąsiedzi, jako kto siedzi.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 489.
- Więcej dogryzie psiarnia kundlów, niż jeden brytan.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 251.
- Zobacz też: pies
- Większa moc boska, niż złość ludzka.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 186.
- Zobacz też: Bóg
- Wola boska i skrzypce.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 187.
- Zobacz też: Bóg
- Wstyd bardziej niż plaga boli.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 3, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 784.
- Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 100.
- Zobacz też: dom
- Wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 100.
- Wszystko dobre, co się dobrze kończy.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 447.
- Zobacz też: koniec
- Wszystko ma swój koniec.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 217.
- Zobacz też: koniec
- Wszystko, co dobre, szybko się kończy.
- Zobacz też: koniec
- Wybiera się, jak sójka za morze.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 616.
- Wysoki do nieba, a głupi jak trzeba.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 682.
- Zobacz też: głupota
- Wysoki jak brzoza, a głupi jak koza.
- Wariant: Wielki, jak brzoza, a głupi jak koza.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 682.
- Zobacz też: głupota
- Wysoki jak dąb, a głupi jak głąb.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 682.
- Zobacz też: głupota
- Wysoki jak topola, a głupi jak fasola.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, oprac. Dobrosława Świerczyńska, op. cit., s. 129.
- Zobacz też: głupota
- Wystroił się jak stróż w Boże Ciało.
- Wariant: Wystroił się jak szewc na Boże Ciało.
- Wariant: Wystrychnął się jak stróż w Boże Ciało.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 3, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 332.
- Wyszło szydło z worka.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, oprac. Dobrosława Świerczyńska, op. cit., s. 179.
Z
edytuj Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Przysłowia polskie/Z.
- Z armatą na wróble.
- Wariant: Wyprawił się z armatą na wróble.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 3, red. Julian Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1969–1972, s. 777.
- Z deszczu pod rynnę.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), PWN, Warszawa 2003, s. 51.
- Z dzieła poznaje się mistrza (człowieka).
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 535.
- Z jedynaka – pies albo sobaka.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 843.
- Z kim szczęście na ukos, i kury nań gdaczą.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, druk. Emila Skiwskiego, Warszawa 1889–1894, s. 538.
- Z pustego i Salomon nie naleje.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), op. cit., s. 171.
- Z tej mąki chleba nie będzie.
- Źródło: Wielki słownik języka polskiego, © Instytut Języka Polskiego PAN
- Z wielkiej chmury mały deszcz.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów..., op. cit., s. 59.
- Wariant: Z dużej chmury mały deszcz.
- Źródło: Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1969–1972, s. 424.
- Za Augusta ziemia pusta.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów..., op. cit., s. 6.
- Za babą i diabeł nie trafi.
- Za cierpienie da Bóg zbawienie.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 1, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 321.
- Za dukata brat sprzeda brata.
- Za grosz cię powieszą, a za dukata ujdziesz.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 162.
- Za króla Olbrachta wyginęła szlachta.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 359.
- Za mundurem panny sznurem.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 322.
- Zapomniał wół, kiedy cielęciem był.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), op. cit., s. 430.
- Wariant: Nie pamiętał wół, jak cięlęciem był.
- Źródło: Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, Seria VIII, Część czwarta, Krakowskie, fundusz J. R. Lubomirskiego, Kraków 1875, s. 262.
- Zawodu szewca trzeba się wyuczyć, a do wyższych stanowisk wystarczy sukienka duchowna.
- Zawsze to znać, co kundel, a co wyżeł.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 251.
- Zbój zbója pogoni.
- Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 633.
- Ziarnko do ziarnka, aż zbierze się miarka.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 3, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 864.
- Wariant: Ziarnko do ziarnka, aż zrobi się miarka.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), op. cit., s. 203.
- Zjadły wilki krowę, niechże wezmą i cielę.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 243.
- Złe gospodarstwo, gdzie kądziel przewodzi nad mieczem.
- Źródło: Helena Grochola-Szczepanek, Kobiecość, męskość czy może płeć komplementarna i neutralna?, „Alma Mater” nr 101, marzec 2008, s. 64.
- Złego diabli nie wezmą.
- Źródło: Przysłowia są… na wszystko, Dobrosława Świerczyńska (oprac.), op. cit., s. 152.
- Złej tanecznicy przeszkadza rąbek u spódnicy.
- Źródło: Nowa księga przysłów…, t. 3, red. Julian Krzyżanowski, op. cit., s. 501.
- Zrób dziś, co masz zrobić jutro.
- Źródło: Instytut Języka Polskiego PAN, Wielki Słownik Języka Polskiego
- Zrób komu dobrze, to ci da po ziobrze.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów…, op. cit., s. 467.
Ź
edytuj- Źle się w marcu urodzić, bo trudno takiemu dogodzić.
Ż
edytuj- Żebro Adamowe nie przynosi tak wiele pożytku jak szkody.
- Żeby ciocia miała wąsy, toby była wujkiem.
- Żeby dać, trzeba mać.
- Żeby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała.
- Żeby nie sęk, to by była dziura.
- Źródło: „Krzyżówki z przymrużeniem oka”, red. nacz. Marcin Polak, Częstochowa 2020, nr 10 (111), s. 57.
- Zobacz też: dziura
- Żeby nie ten „dech”, toby człowiek zdechł.
- Żyd żyda, ksiądz księdza o sto mil zwietrzy.
- Źródło: Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, op. cit., s. 658.
Ludowe (o pogodzie) – z imionami
edytuj- Agnieszka li łaskawa, wkrótce w polu zabawa; Agnieszka li nielusa, jeszcze zimie pokusa.
- Opis: Anielusa – niełaskawa, nielitościwa.
- Agnieszka łaskawa puszcza skowronka z rękawa.
- Bartłomiej (ci) zwiastuje, jaka jesień następuje, i czy w przyszłym latku dożyjesz dostatku.
- Inna wersja: Bartłomiej zwiastuje, jaka jesień następuje.
- Bartłomieja cały wrzesień naśladuje, i z nim jesień.
- Bartłomieja świętego dzień w jakiej zostaje porze, taką jesień bez ochyby daje.
- Choć dziś Anastazy, pal w piecu dwa razy.
- Zobacz też: Anastazy
- Deszcz św. Jana obiecuje mokre żniwa.
- Deszcz w św. Floriana, skrzynia groszem napchana.
- Gdy na św. Barbarę gęś chodzi po lodzie, to Boże Narodzenie będzie po wodzie.
- Inna wersja: Gdy w św. Barbarę gęś po stawie chodzi, w Boże Narodzenie pływać po nim się godzi.
- Gdy na św. Bernarda ziemia twarda, zima będzie harda.
- Gdy przyjdzie św. Agnieszka, przebije lód ogonem pliszka.
- Gdy się deszcz w święto Jana opuści obfity, po nim w kilka dni, wierz mi, bywa pozbyty.
- Gdy w dzień Adama i Ewy mróz i pięknie, zima wcześnie pęknie.
- Gdy w św. Barbarę ostre mrozy, to na zimę gotuj wozy; a gdy roztajanie, każ opatrzyć sanie.
- Jak na św. Agnieszkę mróz, to wygryzki do nawozu włóż.
- Jak w świętą Annę deszcz pada, to robak orzechy zjada.
- Jaki Bartek niesie dzień, takąć będzie i jesień.
- Inna wersja: Jaki Bartek niesie dzień, takąż będzie i jesień.
- Jaki Bartek, taki wrzesień, jaki Marcin, taka zima.
- Jeśli na Agnieszkę pochmurno, to o len nie trudno; a jeśli jasno, to o len ciasno.
- Jeśli święta Agnieszka wypuści skowronka z mieszka, to już zima na ziemi długo nie pomieszka.
- Jeżeli w dzień św. Jacka deszcz nie pada, będzie jesień sucha.
- Kiedy na św. Barbarę błoto, będzie zima jak złoto.
- Kiedy w św. Barbarę mróz, to chłopie sanie na górę włóż.
- Inne wersje: Gdy na św. Barbarę mróz, sanie na górę włóż, a szykuj dobry wóz.
Kiedy w św. Barbarę mróz, to szukaj chłopie dobry wóz.
Kiedy w św. Barbarę mróz, to szykuj chłopie dobry wóz.
- Inne wersje: Gdy na św. Barbarę mróz, sanie na górę włóż, a szykuj dobry wóz.
- Na Bartłomieja jeleń w wodę wskoczy.
- Zobacz też: Bartłomiej, woda
- Na dzień św. Doroty ma być śniega nad płoty.
- Na Kazimiera zima umiera.
- Na św. Agatę wysuszysz na słońcu szmatę.
- Na św. Agnieszkę, wychodzi woda na ścieżkę.
- Na św. Ambroży poprawiają się mrozy.
- Na św. Annę mrowiska, szukaj w zimie ogniska.
- Na św. Barbarę, jeżeli mróz i pogoda, zima będzie lekka i bez śniegu.
- Na św. Bartłomieja mroźnej zimy jest nadzieja.
- Na św. Franciszka zielenią się łany i ze swego zimowiska wracają bociany.
- Na św. Grzegorza zima idzie do morza.
- Inne wersje: Na św. Grzegorza idą rzeki do morza.
Na św. Grzegorza pójdzie zima do morza.
Jak odwilż na św. Grzegorza, to pójdzie zima do morza.
Na św. Grzegorza ucieka śnieg do morza.
- Inne wersje: Na św. Grzegorza idą rzeki do morza.
- Od św. Agnieszki już posprzątaj z drzew liszki, a jeśli mróz tęgi, szczep gonty i dęgi; radź o drzewie, o stodole, nawozy też wywóź w pole.
- Od świętej Anki zimne wieczory i ranki.
- Od św. Anki zimne poranki.
- Od św. Anny nie doczeka południa deszcz poranny.
- Po św. Agacie wyschnie bielizna na płocie.
- Po św. Agnieszce napije się wół na ścieżce.
- Po św. Ewie chodzi się w cholewie.
- Po św. Bartłomieju z łyżki deszczu ceber błota.
- Serwacy, Pankracy, Bonifacy – zły na ogród chłopacy.
- Susza w św. Bartłomieja, mroźnej zimy jest nadzieja.
- Św. Barbara chłopa utopi, albo umrozi.
- Św. Barbara po lodzie, Boże Narodzenie po wodzie.
- Św. Barbara po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.
- Inna wersja: Święto Barbary po wodzie, Boże Narodzenie po lodzie.
- Św. Hanna, to już jesienna panna.
- Św. Agnieszki, pół zimy końskiej.
- Św. Bartłomiej pogodny, jesień pogodna.
- Św. Zofija kłosy rozwija.
- W dzień św. Agaty, jeśli słonko przez okienko zajrzy do chaty, to wiosenka na świat poogląda zza zimowej kraty.
Uwaga: W dalszej części znajdują się słowa powszechnie uznawane za wulgarne!
- Baba śląska: w barach szeroka, w dupie wąska.
- Brudny jakby się z gównem bił.
- Choćby skały srały.
- Ciemno jak w dupie u Murzyna.
- Czy kłak czy wełna – byle dupa pełna.
- Głowa niemiecka a dupa radziecka.
- Gówno lepiej obejść, jak ruszyć.
- Jak nie urok, to sraczka.
- Jak się nie odwrócić – zawsze dupa z tyłu.
- Każde gówno źle pachnie.
- Mów do słupa, a słup dupa.
- Mów do dupy to cię osra.
- Myśleć jak z gówna skórkę ściągnąć.
- Na św. Bartłomiej z dupą pod płomień!
- Nie ma większego gałgana jak z gnoja wyjdzie na pana.
- Nie rozrabiaj, nie podskakuj, siedź na dupie i przytakuj.
- Nie widziała dupa słońca, zagorzała od miesiąca.
- Pasuje jak kij do dupy.
- Po co jesz? I tak gówno z tego masz.
- Samotny jak palec w dupie.
- Śpiewa jakby mu sierp z dupy ciągnął.
- Srała, grała, dupy nie widziała.
- Swoje – do kupki, czyje – do dupki.
- Szkoda, to jest jak krowa do studni nasra: ani wody ani gówna nie ma.
- Taki z niego muzykant jak z koziego ogona klarnet, a z koziej dupy trąba.
- To nie sztuka zabić kruka, ale gołą dupą jeża.
- Własne gówno nie śmierdzi.
- Wódka i dupka zrobią z chłopa trupka.
- Wyżej dupy nie przeskoczysz (podskoczysz).