Bertrand Russell

Bertrand Russell 3. hrabia Russell (1872–1970) – angielski filozof i matematyk. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1950.

Bertrand Russell (1936)

Małżeństwo i moralność (1931)

(ang. Marriage and morals (1929), tłum. Helena Bołoz-Antoniewiczowa)

• Bardzo wiele przemawia za poglądem, że w każdej epoce mężczyzna starał się mieć tylko tyle dzieci ile mu się opłacało.

• Cały system etyki chrześcijańskiej, zarówno katolickiej jak i protestanckiej, powinien być bezwzględnie przejrzany, w miarę możliwości bez uprzedzeń, wpojonych przez chrześcijańskie wychowanie. Rzeczy powtarzane stale i z naciskiem, zwłaszcza jeżeli słyszy się je od dzieciństwa, stwarzają u większości ludzi przekonania tak silne, że opanować mogą one nawet podświadomość.

• Ciekawy jest fakt, że prawie wszędzie stosunek do miłości jest dwojaki. Z jednej strony jest ona głównym tematem twórczości artystycznej, z drugiej zaś ignorują ją zupełnie nawet najwybitniejsi socjologowie i nie biorą pod uwagę w planach społecznych i ekonomicznych reform.

• Dzisiejsza młodzież dzieli swą lojalność pomiędzy rodziców i państwo. Przewidywać można, że jeśli z czasem młodzież lojalność swą winna będzie tylko państwu, świat stanie się jeszcze bardziej krwiożerczy niż obecnie.

• Jest prawdą bezwzględną, rozumowo oczywistą, że właściwemu postępowaniu nigdy, z wyjątkiem rzadkich wypadków, nie pomoże niewiedza, ani nie zaszkodzi wiedza.

• Jeżeli państwo ma się stać jedynym kapitalistą, rodzina, taka jak jest obecnie, nie będzie mogła istnieć

• Miłość jednakowoż ma dzisiaj innego wroga, bardziej niebezpiecznego od religii, a mianowicie ewangelię pracy i materialnego powodzenia.

• Miłość, dzieci i praca – oto trzy główne możliwości życiodajnego kontaktu jednostki ze światem.

• Nieprawdopodobne jednak jest, by przekonania religijne, same przez się, mogły tworzyć tendencje antyseksualne. Moim zdaniem głównem źródłem tych tendencyj jest zazdrość i wyczerpanie płciowe. Z chwilą gdy rodzi się zazdrość, bodaj najlżejsza, akt płciowy staje się odrażający, a popęd ku niemu czemś wstrętnym.

• Obfitość dowodów historycznych pozwala nam twierdzić, że cenzura zawsze zostanie nadużyta z krzywdą dla poważnych dzieł artystycznych i naukowych, notoryczne brudy zaś zawsze zdołają się wyślizgnąć z sieci prawa.

• Ogólne zmęczenie ostatnich czasów starożytności płynęło prawdopodobnie z przyczyn powyżej przeze mnie podanych, a zapewne i wielu innych jeszcze, asceza zaś była tylko jednym tego zmęczenia przejawem. Na nieszczęście etyka chrześcijańska stworzona została właśnie w tym niezdrowym okresie upadku. Zdrowi i silni ludzie późniejszych czasów z wielkim trudem jedynie mogli się przystosować do poglądu na życie stworzonego przez chorych, zmęczonych i rozczarowanych ludzi, którzy stracili wszelkie poczucie biologicznej wartości życia ludzkiego.

• Osobiście jestem przekonany, że miłość romantyczna jest źródłem najbardziej intensywnej radości, jaką życie może dać.

• Społeczeństwom kapitalistycznym grozi podział na dwie kasty: bogatych, zachowujących ustrój rodzinny i biednych, coraz bardziej oczekujących od państwa pełnienia funkcji, które dawniej należały do ojca.

• Strach przed miłością to strach przed życiem, a kto boi się życia, tego już w trzech czwartych uważać można za umarłego.

• Trudno zresztą nazwać „instynktem” coś tak dalekiego od niezmienności jak ludzkie postępowanie w sprawach płci.

• W naszych demokratycznych czasach łatwo zapominamy co świat zawdzięcza arystokracji różnych epok.

• Żarłok, erotoman i asceta są ciągle zajęci sobą i świat ich zamknięty jest w ramach ich pragnień, czynienia im zadość lub czynienia im na przekór. Człowiek zdrowy na ciele i umyśle nie pozwoli, by cała jego uwaga skupiona była na nim samym.

Inne

• Ateista, podobnie jak chrześcijanin, utrzymuje, że wiemy, czy Bóg jest czy go nie ma: chrześcijanin twierdzi, że wiemy, iż Bóg jest, ateista – że wiemy, iż go nie ma. Tymczasem agnostyk zawiesza sąd, utrzymując, że nie ma dostatecznych podstaw, by przyjąć lub zaprzeczyć istnieniu Boga.
  • "An atheist, like a Christian, holds that we can know whether or not there is a God. The Christian holds that we can know there is a God; the atheist, that we can know there is not. The Agnostic suspends judgment, saying that there are not sufficient grounds either for affirmation or for denial. At the same time, an Agnostic may hold that the existence of God, though not impossible, is very improbable; he may even hold it so improbable that it is not worth considering in practicet". (ang.)
  • Źródło: Kto to jest agnostyk?
  • Zobacz też: Bóg, ateizm, agnostycyzm, chrześcijaństwo

• Bać się miłości, to bać się życia; kto boi się życia, jest już trzy czwarte martwy.
  • Zobacz też: miłość

• Badania w dziedzinie medycyny dokonały tak olbrzymiego postępu, że dziś – praktycznie biorąc – nikt już nie jest zdrowy.

• Bez obywatelskiej moralności społeczeństwa giną, zaś bez osobistej nie są godne przetrwania.
  • Źródło: Myślę, więc jestem. Aforyzmy, maksymy, sentencje, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, Antyk, Kęty 1993, ISBN 8386482001, s. 286.
  • Zobacz też: moralność

• Budda był uprzejmy i oświecony; na łożu śmierci śmiał się ze swoich uczniów bo przypuszczali że jest nieśmiertelny. Ale duchowieństwo buddyjskie – takie jakie istnieje, na przykład, w Tybecie – było wsteczne, tyrańskie i okrutne w najwyższym stopniu.
  • Źródło: Czy religia wniosła pożyteczny wkład do cywilizacji?
  • Zobacz też: buddyzm, Tybet

• Być może ludzkość tak się przestraszy bomby wodorowej, iż otrzeźwieje i stanie się tolerancyjna. Gdyby to nastąpiło, mielibyśmy powód, by błogosławić jej wynalazców.
  • Źródło: Szkice niepopularne

• Była ścieżka prowadząca przez pola do New Southgate i chodziłem tam sam, żeby oglądać zachód słońca i rozważać samobójstwo. Nie popełniłem jednak samobójstwa, ponieważ chciałem dowiedzieć się więcej o matematyce.
  • Źródło: goodreads.com
  • Zobacz też: samobójstwo

• Chcę przedłożyć czytelnikowi do życzliwego rozważenia doktrynę, która, jak się obawiam, może się wydać niesłychanie paradoksalna i wywrotowa. Według tej doktryny jest rzeczą niepożądaną wierzyć jakiemuś twierdzeniu, gdy nie ma żadnej podstawy do przypuszczenia, że jest ono prawdziwe.
  • Źródło: Szkice sceptyczne

• Cynizm to produkt wygodnictwa i bezsilności.
  • Zobacz też: cynizm

• Czy sądzicie, że gdybyście byli wszechpotężni i wszechwiedzący, a nadto mieli miliony lat do udoskonalenia waszego świata, to nie moglibyście wytworzyć nic lepszego od Ku-Klux-Klanu, faszystów i pana Churchilla?
  • Opis: o Bogu.

• Doprawdy, nie imponują mi zbytnio ludzie, którzy oświadczają: „Spójrzcie na mnie! Jestem tak wspaniałym tworem, że wszechświat musiał mieć jakiś cel”. Nie, wspaniałość tych ludzi wcale mnie nie olśniewa.
  • Opis: o wierze.

• Fakt, iż jakiś pogląd jest szeroko rozpowszechniony, nie stanowi żadnego dowodu na to, że nie jest on całkowicie absurdalny. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że większość ludzkości jest zwyczajnie głupia, należy oczekiwać z dużym prawdopodobieństwem, iż powszechnie panujące przekonania będą raczej idiotyczne niż rozsądne.

• Gdyby ludzie pragnęli bardziej własnego szczęścia niż nieszczęścia innych, moglibyśmy niebawem mieć raj na ziemi.
  • Zobacz też: szczęście

• Gdyby ludzie rządzili się rozumem, mieliby bardziej prawidłowy niż obecnie pogląd na swoje własne interesy; a gdyby wszyscy ludzie działali w myśl dobrze zrozumianej korzyści własnej, świat byłby rajem w porównaniu z tym, czym jest dzisiaj.
  • Zobacz też: egoizm

• Historia świata jest sumą tego, czego można było uniknąć.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op.  cit., s. 286.
  • Zobacz też: historia

• Im intensywniejsza była religijność danego okresu historii, im głębsza wiara w dogmat, tym większe było okrucieństwo i tym gorszy ogólny stan rzeczy.

• Impulsy, które w naturalny sposób wyciągają człowieka poza ściany swojego ego, to są seks, rodzicielstwo i patriotyzm albo instynkt stadny.
  • Źródło: Czy religia wniosła pożyteczny wkład do cywilizacji?

• Istnieją dwa rodzaje moralności: ta, której uczymy, nie praktykując jej, oraz ta, którą praktykujemy, na ogół nie starając się wpajać ją innym.
  • Zobacz też: moralność

• Jedna kulturalna osoba to zbyt mało, aby podnieść poziom imprezy chamów, natomiast jeden cham zepsuje każdą kulturalną imprezę.

• Jedną z najpotężniejszych przeszkód w budowaniu szczęścia jest zawiść.

• Jednym z objawów zbliżającego się załamania nerwowego jest przekonanie, że wykonujemy niezwykle ważną pracę.

• Jeszcze nigdy ludzkość nie żyła w takim lęku jak obecnie i nigdy nie miała po temu tylu powodów.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: lęk

• Jeśli pięćdziesiąt milionów ludzi mówi głupstwa, nie przestają one być głupstwami.

• Kościół nigdy nie uważał człowieka za świętego, za zasługę zreformowania finansów, prawa karnego lub sądownictwa.

• Ludzie są gotowi do współpracy z trzech powodów: z miłości do bliźniego, ze strachu lub nadziei na podział łupów.

• Ludzie uroczyści są najczęściej matołami.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op.  cit., s. 286.

• Matematyka zawiera w sobie nie tylko prawdę, ale i najwyższe piękno – piękno chłodne i surowe, podobne do piękna rzeźby.
  • Zobacz też: matematyka

• Matematykę można zdefiniować jako przedmiot, w którym nigdy nie wiadomo, o czym się mówi, ani, czy to, o czym się mówi, jest prawdziwe.

• Miłość – to główny sposób ucieczki od samotności, której doświadcza większość mężczyzn i kobiet przez większą część życia.

• Moralność pracy to moralność niewolników, a świat współczesny nie potrzebuje niewolnictwa.

• Mój pogląd odnośnie religii jest taki jak Lukrecjusza. Uważam ją za chorobę zrodzoną ze strachu i za źródło niewypowiedzianego nieszczęścia rodzaju ludzkiego. Nie mogę jednak zaprzeczyć, że ona wniosła pewien wkład do cywilizacji. Ona pomogła we wczesnych czasach ustalić kalendarz i spowodowała, że kapłani egipscy tak starannie rejestrowali zaćmienia, że byli w stanie je przewidywać. Te dwie zasługi jestem gotów uznać, ale nie wiem nic o żadnych innych.
  • Zobacz też: Lukrecjusz

• Myśl nie sprawdzona i nie poparta dowodami jest niewystarczającą gwarancją prawdy.
  • Źródło: Mysticism and Logic (1929)

• Nacjonalizm jest jaskrawym przykładem gorącej wiary w wątpliwe rzeczy.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op.  cit., s. 286.

• Najsilniejszym pragnieniem człowieka jest dążenie do władzy i sławy.
  • Zobacz też: sława, władza

• Naukowcy usiłują przekształcić to co niemożliwe – w możliwe. Politycy często chcą przekształcić to co możliwe – w niemożliwe.
  • Zobacz też: nauka, polityka

• Nawet poważny artykuł naukowy o działaniu alkoholu na system nerwowy zdradza zazwyczaj między wierszami, czy autor jest abstynentem, czy też nie.

• Nigdy nie umierałbym za swoje przekonania, bo mogę się mylić.

• Nowe dogmaty są znacznie gorsze niż stare.

• Od bardzo dawna wyobraźnia ludzka malowała sobie obrazy Piekła, ale dopiero dzięki świeżo uzyskanym możliwościom potrafi swoje dawne wyobrażenia urzeczywistnić.
  • Opis: o bombie atomowej

• Patrioci zawszę mówią o umieraniu za kraj, a nigdy o zabijaniu za kraj.

• Po epokach, w których ziemia rodziła nieszkodliwe trylobity i motyle, ewolucja doszła do punktu, w którym wydała na świat Nerona, Dżyngis Chanów i Hitlerów. Sądzę jednak, że to tylko przejściowy koszmar; z czasem ziemia znowu nie będzie w stanie utrzymać życia i powróci pokój.
  • Źródło: Judy Toth, „Bertrand Russell Society Quarterly”, luty 2003

• Problemem jest dziś, jak przekonać ludzkość, aby zechciała przeżyć.

• Pragmatyzm kładzie nacisk na irracjonalność poglądów, a psychoanaliza – na irracjonalność postępowania.

• Przezwyciężenie strachu to początek mądrości.

• Religia jest oparta przede wszystkim i głównie na strachu.

• Religia zapobiega temu żeby nasze dzieci miały racjonalne kształcenie; religia nie dopuszcza do usunięcia podstawowych przyczyn wojny, religia nie pozwala nam na nauczanie etyki naukowego współdziałania zastępując to starymi dzikimi doktrynami grzechu i kary. Możliwe, że ludzkość stoi na progu złotego wieku, ale jeśli tak jest, niezbędne będzie naprzód uśmiercić smoka, który strzeże drzwi, a tym smokiem jest religia.
  • Źródło: Czy religia wniosła pożyteczny wkład do cywilizacji?

• Rozglądając się po świecie, wprędce spostrzegamy, że każdy, choćby najmniejszy wzrost uczuć humanitarnych, każda reforma kodeksu karnego, każdy krok w kierunku zmniejszenia niebezpieczeństwa wojny, każda próba poprawy położenia ras kolorowych lub złagodzenia niewolnictwa, każdy postęp moralny, który się udało osiągnąć, był stale zwalczany przez zorganizowane Kościoły całego świata. Oświadczam po dojrzałym namyśle, że religia chrześcijańska w postaci, jaką jej nadały Kościoły, była i jest jeszcze głównym nieprzyjacielem moralnego postępu świata.
  • Źródło: Dlaczego nie jestem chrześcijaninem?

• Są filozofowie i mężowie stanu, którzy uważają, że państwo może być doskonałe samo w sobie,, nie zaś jako środek służący pomyślności jego obywateli. Nie widzę żadnych powodów, by przekonanie takie podzielać. „Państwo” to abstrakcja, nie odczuwa przyjemności ani bólu, obce mu są nadzieje czy obawy, to co wydaje nam się jego celem, jest w istocie celem jednostek, które nim kierują. Kiedy pomyślimy w kategoriach konkretnych, okaże się że państwo to w istocie ludzie posiadający więcej władzy, niż przypada większości śmiertelników. Gloryfikowanie państwa okazuje się więc gloryfikacją rządzącej mniejszości. Żaden demokrata nie będzie tolerował tak rażąco niesprawiedliwej teorii.
  • Źródło: Władza i jednostka
  • Zobacz też: państwo

• Siła rozumu może być niewielka, ale jest stała i działa zawsze w jednym kierunku, podczas gdy siły nierozumu niszczą się nawzajem w bezpłodnej walce.
  • Zobacz też: rozum

• Świadoma myśl może być wprowadzona do podświadomości, jeżeli myśli tej poświęca się dostatecznie dużo intensywności i energii.
  • Źródło: Małgorzata Kronenberger, Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu, Mediatour, Szczecin 2003, ISBN 8391200620.

• Świat zasługuje na potępienie. Jedyne jasne promyki to Lenin i Trocki.
  • Źródło: Martin Gilbert, Pierwsza wojna światowa, s. 405
  • Zobacz też: I wojna światowa

• Tam, gdzie eksperci nie mają jednolitego zdania, laik zrobi lepiej, jeśli wstrzyma się z opinią.
  • Źródło: Szkice sceptyczne

• Tego samego głupstwa nie powinno się dwa razy robić, bo wybór jest dostatecznie duży.

• To prawda, że nowoczesny chrześcijanin jest łagodniejszy, ale to nie dzięki chrześcijaństwu; to dzięki generacjom wolnomyślicieli, którzy od renesansu do obecnego dnia sprawiali, że chrześcijanie wstydzili się wielu swoich tradycyjnych przekonań. Zabawne jest gdy się słyszy, jak nowoczesny chrześcijanin mówi jak łagodne i racjonalistyczne jest naprawdę chrześcijaństwo gdy ignoruje on ten fakt, że cała ta łagodność i racjonalizm są zawdzięczane nauczaniu ludzi, którzy za swoich czasów byli prześladowani, przez wszystkich ortodoksyjnych chrześcijan.
  • Źródło: Czy religia wniosła pożyteczny wkład do cywilizacji?
  • Zobacz też: chrześcijaństwo

• To smutne, że głupcy są tak pewni siebie, a ludzie mądrzy tak pełni wątpliwości.
  • Źródło: Myślę, więc jestem…, oprac. Czesława i Joachim Glenskowie, op.  cit., s. 286.
  • Inna wersja: Oto cała bieda: głupi są tak pewni siebie, rozsądni tak pełni wątpliwości.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

• U nas reputację luminarzy moralności mają ludzie, którzy wyrzekają się zwykłych przyjemności i odbijają to sobie za pomocą utrudniana życia swoim bliźnim.

• W Ameryce wciąż jest wielu takich, którzy postrzegają kryzys jako karę za grzechy. Myślę, że Keynes udowodnił, że odpowiedzialność za te zjawiska na pewno nie leży po stronie Opatrzności.
  • There are still many people in America who regard depressions as acts of God. I think Keynes proved that the responsibility for these occurrences does not rest with Providence. (ang.)
  • Źródło: Autobiografia, 1872–1914
  • Zobacz też: kryzys, John Maynard Keynes

• W cierpieniu jest tysiąckrotnie więcej doświadczenia niż w przyjemności.
  • Zobacz też: cierpienie

• W demokracji wolno głupcom głosować, w dyktaturze wolno głupcom rządzić.
  • Zobacz też: demokracja

• W filozofii rzecz polega na tym, by zacząć od czegoś tak prostego, że wydaje się niewarte wypowiedzenia, a skończyć na czymś tak paradoksalnym, że nikt w to nie uwierzy.

• W miłości mężczyzny i kobiety jest coś bezcennego i można tylko współczuć temu, kto nigdy nie kochał.

• W naszym wieku, w naszym świecie pozbawionym złudzeń, nie umiemy już wierzyć w marzenia utopistów, więc społeczeństwa zrodzone z naszej fantazji odtwarzają w wyolbrzymionej postaci zło, do którego przywykliśmy w codziennym życiu.

• Większość ludzi prędzej umrze niż pomyśli.

• Większość ludzi wolała by umrzeć, niż myśleć. I tak zresztą robią.

• Wojna nie rozstrzyga, kto ma rację, lecz kto ma odejść.

• Wszystkie organizacje mają dekalog moralny – nawet załoga statku pirackiego.

• Zazdrość jest podstawą demokracji.

• Zazwyczaj dwie zorganizowane grupy udzielają dwóch wzajemnie sprzecznych rad i to właśnie nazywa się polityką.
  • Zobacz też: polityka

O Bertrandzie Russellu

• Bertrand Russell nie życzyłby sobie w żadnej mierze być określanym słowem święty; jednak był wielkim i dobrym człowiekiem.
  • Autor: Alfred Ayer
  • Bertrand Russell would not have wished to be called a saint of any description; but he was a great and good man. (ang.)
  • Źródło: Viking Press, 1972

• Nie jest możliwe opisanie Russella za wyjątkiem stwierdzenia, że wygląda jak Kapelusznik z Alicji w Krainie Czarów.
  • It is impossible to describe Bertrand Russell except by saying that he looks like the Mad Hatter. (ang.)
  • Autor: Norbert Wiener
  • Źródło: „MIT Press”, 1953

• W swojej książce przedstawia Pan kwestie logiczne, filozoficzne i społeczne z niespotykaną w naszym pokoleniu klarownością, pewnością i bezstronnością.
  • Autor: Albert Einstein, List do Russella, 14 października 1931

• Wybitne umysły są zawsze gwałtownie atakowane przez miernoty, którym trudno pojąć, że ktoś może odmówić ślepego hołdowania panującym przesądom, decydując się w zamian na odważne i uczciwe głoszenie własnych poglądów.
  • Autor: Albert Einstein
  • Opis: w związku ze sporem na temat mianowania Russella profesorem City University of New York.
  • Źródło: „New York Times”, 13 marca 1940