Fiodor Dostojewski

Fiodor Dostojewski (1821–1881) – rosyjski pisarz.

Fiodor Dostojewski (1872)

Białe noce

• Ale któż pani powiedział, że ja mam jakąś historię? Nie mam żadnej historii…
  – Jakże więc pan żył, jeżeli nie ma historii?

• Bywają marzyciele, którzy obchodzą rocznice pojawienia się ich fantastycznych wizji.

• Marzyciel, jeśli chodzi o ścisłe określenie, nie jest człowiekiem, lecz jakimś gatunkiem pośrednim.

• Mój Boże! Cała chwila rozkoszy! Czyż to mało choćby na całe życie człowiecze?

• Tak, kiedy jesteśmy nieszczęśliwi, silniej odczuwamy nieszczęście innych; uczucie nie rozprasza się, lecz skupia…

Biesy

 Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Biesy.

• Bóg jest niezbędny, a więc dlatego powinien istnieć.
  • Źródło: cz. 3 (6,2)

• Człowiek jest nieszczęśliwy tylko dlatego, że nie wie, iż może być szczęśliwy.
  • Źródło: cz. 2 (1, 5)

• Czyż jednak w największej nawet izolacji wolni jesteśmy od działania praw natury?
  • Źródło: cz. 3 (1,1)

• – Jeżeli moje brzemię nie ciąży mi, to dlatego, że mam taki charakter, a jeżeli panu bardziej ciąży – to też charakter. Nie ma co tak bardzo się tego wstydzić. Najwyżej trochę.
  – Wiem, że mam nędzny charakter, lecz nie udaję siłacza.
  – I niech pan nie udaje. Pan nie jest siłaczem.

• Może jestem nikczemnikiem, ale nie socjalistą!
  • Źródło: cz. 2 (8, 1)

• Najpierw urządźcie tak wszystko, by każdy człowiek był potrzebny, a dopiero potem go płódźcie.
  • Źródło: cz. 3 (5,6)

• Napawanie się swoją władzą.
  • Административный восторг. (ros.)
  • Źródło: cz. 1 (2, 4)

• Niech mi pan powie, proszę – szepnął mi pewnego razu do ucha Stiepan Trofimowicz – dlaczego wszyscy owi zajadli socjaliści i komuniści są zarazem tak straszliwymi kutwami, jakby wręcz byli opętani żądzą zbicia pieniędzy, przy czym im bardziej ktoś jest zatwardziałym socjalistą, tym silniej przejawia się u niego instynkt posiadacza?…
  • Źródło: cz. 1 (2, 8)

• Pragnąc więc prawdzie nadać cechy prawdopodobieństwa, trzeba koniecznie zabarwić ją nieco kłamstwem. Ludzie od początku świata tak właśnie postępują.
  • Źródło: cz. 2 (1, 2)

• (…) ścinanie głów jest znacznie łatwiejsze niż wyciosywanie zrębów nowej idei!
  • Źródło: cz. 2 (1, 2)

• (…) trzeba wiedzieć, że nic tak nie raduje Rosjanina, jak wszelakie publiczne skandale i rozmaite tłumne rozróby.
  • Źródło: cz. 3 (1,1)

• Wiosła z drzewa klonowego… Żagle z płótna jedwabnego…

• (…) życie ludzkie dzieli się na dwie połowy. Druga upływa wyłącznie pod znakiem przyzwyczajeń, jakie nagromadziły się w pierwszej.
  • Źródło: cz. 2 (2, 2)

Bracia Karamazow

• Bóg dał kobiecie histerię w łaskawości swojej.

• Bywają chwile, kiedy ludzie kochają zbrodnie.
  • Postać: Alosza Karamazow

• Daj młodemu człowiekowi mapę nieba, a odda ci ją jutro… poprawioną.

• Jeżeli o mnie chodzi, to już dawno postanowiłem nie mysleć o tym, czy człowiek stworzył Boga, czy Bóg człowieka.

• Jeżeli nie ma Boga, to wszystko jest dozwolone.
  • Postać: Iwan Karamazow

• Któż nie chce zabić ojca?
  • Postać: Iwan Karamazow

• Ludzie uważają tę całą komedię za coś poważnego, nawet mimo swej niezaprzeczonej mądrości. To stanowi ich tragedię. No i cierpią, oczywiście, lecz… bądź co bądź żyją za to, żyją realnie, nie fantazjują, bo cierpienie to właśnie życie.

• Moim zdaniem, cuda nigdy nie wprawiają realisty w zakłopotanie. Nie cuda bowiem skłaniają realistę do wiary. Prawdziwy realista, który nie wierzy, zawsze znajdzie w sobie moc i zdolność przeczenia cudom i choćby nawet stanął przed niewątpliwym faktem, raczej nie dałby wiary własnym zmysłom, niżby miał uznać możliwość cudu. A gdyby nawet uznał, to jako fakt naturalny, który mu dotychczas był nie znany.

• Mój ideał to pójść do cerkwi i postawić w pokorze świeczkę, jak Boga kocham, naprawdę. Wtedy nastąpi kres moich cierpień.
  • Postać: Diabeł

• Nie bójcie się życia, jak dobrze jest żyć, robiąc coś słusznego i sprawiedliwego.

• Nie jestem przeciwny Chrystusowi. Uważam, że była to nader humanitarna jednostka i gdyby żył w naszych czasach niewątpliwie przystąpiłby do rewolucjonistów.

• Nie ma troski nieprzerwanej i bardziej męczącej człowieka, gdy stanie się swobodnym, jak znaleźć sobie tego, komu pokłon odda.

• O, mój bracie, przebacz mi, jak mogłem być taki podły, bierz ziemię, co mi po ziemi, proszę cię tylko o miłość.

• Staję się wrogiem ludzi, kiedy tylko mam z nimi styczność.

• Szeroki jest człowiek, zbyt szeroki. Ja bym go zwęził.
  • Opis: ze „Spowiedzi gorącego serca” Mitieńki Karamazowa.

• Te oczęta niewinne drasnęły mi duszę jak brzytwą.

• Wielu ludzi nie wierzy w Boga, ale w diabła wierzy.
  • Postać: Diabeł

• Za mało Bóg czasu dał, na dzień tylko dwadzieścia cztery godziny wyznaczył, tak że nie ma nieraz czasu i na wyspanie się, a cóż dopiero na pokutę.

• Za wielki zakres dany jest człowiekowi! Szatan jeden wie, dlaczego to, co rozum obrzuca pogardą, przedstawia się w sercu jako rozkosz i piękno najwyższe. Czy jest piękno w Sodomie? O, wierz mi, że jest i to dla ogromnej większości ludzi. Piękną jest walka szatana z Bogiem, gdy polem bitwy są serca nasze.

Gracz

• Ciekawe i zabawne, ile niekiedy może wyrazić spojrzenie człowieka wstydliwego i chorobliwie powściągliwego, który się zakocha i to właśnie wówczas, gdy ów człowiek wolałby się raczej zapaść w ziemię niż cokolwiek wyrazić słowem lub spojrzeniem.

• Człowiek jest z natury despotą i lubi być dręczycielem.

• Czym jestem dzisiaj? Zerem. Czym mogę być jutro? Jutro mogę zmartwychwstać i na nowo zacząć żyć! Mogę odnaleźć w sobie człowieka, dopóki ten jeszcze nie zginął!

• Jutro, jutro wszystko się skończy!

• Może po doznaniu tylu wrażeń dusza przestaje się nimi nasycać, tylko rozdrażnia się i żąda wrażeń coraz mocniejszych, aż do zupełnego wyczerpania.

• Rzeczywiście człowiek lubi widzieć swojego najlepszego przyjaciela w poniżeniu wobec siebie; na poniżeniu przeważnie przyjaźń się opiera; i to jest stara prawda, znana wszystkim rozumnym ludziom.

• – Tam jest wieś… tam napijemy się herbaty… – ciągnął dalej generał już z zupełną rozpaczą.
  – Będziemy pili mleko na świeżej trawie – dodał de Grieux ze zwierzęcą wściekłością. (…)
  – A idźże sobie z tym mlekiem! Żłop sobie sam, a mnie od mleka brzuch boli.

Idiota

 Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Idiota (powieść).

• Delikatność i godność wypływa z głębi serca, a nie z lekcji tańca.

• Lepiej być nieszczęśliwym i wiedzieć, niż być szczęśliwym i żyć w nieświadomości.
  • Zobacz też: szczęście, wiedza

• Moje słowa nie odpowiadają moim myślom, a to poniża moje myśli.
  • Zobacz też: słowo, myśl

• Obawiałem się tego, ale nie myślałem o Tym.

• W naszym stuleciu wszyscy są poszukiwaczami przygód.
  • Zobacz też: przygoda

Zapiski z martwego domu

• Człowiek, który się dobrze śmieje, jest dobrym człowiekiem.

• Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli.

Zbrodnia i kara

 Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Zbrodnia i kara.

• Cierpienie i ból nieodłącznie towarzyszą szerokim horyzontom myślowym i głęboko współczującemu sercu.

• Człowiek jest podły, do wszystkiego przywyka.

• Jeśli czekać, aż wszyscy zmądrzeją, za długo to potrwa.

• Nie masz sensu za grosz… Ja po tysiąc razy w ten sam sposób plułem na ludzi i znowu lgnąłem do nich.

Inne

• Anioł nigdy nie upada. Diabeł upada tak nisko, że nigdy się nie podniesie. Człowiek upada i powstaje.

• Bez cierpienia nie zrozumie się szczęścia.

• Błędy to droga do prawdy.
  • Zobacz też: błąd

• Boga nie ma – jest tylko sumienie.

• Biblia należy do wszystkich – zarówno do ateistów, jak i do ludzi wierzących. To księga całej ludzkości.

• Być bohaterem przez minutę, godzinę jest o wiele łatwiej niż znosić trud codzienny w cichym heroizmie.
  • Zobacz też: minuta, godzina

• Bywają minuty, gdy się w świadomości przeżywa znacznie więcej niż przez całe lata.

• Co to jest wierność kobiety? Jest to obawa przed utratą zdobytej pozycji.

• Człowiek może znieść bardzo dużo, lecz popełnia błąd sądząc, że potrafi znieść wszystko.

• Człowiek z podziemia.
  • Человек из подполья. (ros.)
  • Źródło: Notatki z podziemia (ros. Записки из подполья, 1864)

• Dlaczego ludzie potrafią lepiej umierać niż żyć? Dlatego, że żyć trzeba długo, a umrzeć można prędko.

• Dziwić się wszystkiemu jest oczywiście rzeczą niemądrą; nie dziwić się jest o wiele przystojniej i nie wiem dlaczego, ale uznane to jest za dobry ton. Lecz wątpię, by tak było istotnie. Moim zdaniem niczemu się nie dziwić jest o wiele niemądrzej niż dziwić się wszystkiemu. Poza tym: niczemu się nie dziwić jest to prawie to samo, co nic nie szanować. A człowiek niemądry nic nie szanuje.
  • Źródło: Bobok (przeł. Kazimierz Truchanowski)

• Im wznioślejsza miłość, tym więcej w niej ambicji.

• Jak można przechodzić koło drzewa i nie być szczęśliwym, że się je widzi? Rozmawiać z człowiekiem i nie być szczęśliwym, że się go kocha?

• Jak przyjemnie jest powiedzieć człowiekowi coś miłego.

• Jakże wielką radość ma matka, kiedy widzi pierwszy uśmiech swojego dziecka. Taką samą radość odczuwa zawsze Bóg, kiedy widzi z wysokości nieba grzesznika, który zaczyna modlić się do niego całym sercem.

• Jedynie wierząc we własną nieśmiertelność, człowiek może uchwycić prawdziwe znaczenie swojego istnienia tu na ziemi.

• Jedyna wolność to zwyciężyć siebie.
  • Źródło: Wielka księga mądrości, wybór Jacek i Tomasz Ilga

• Kobieta jest z natury zła, jej egoizm zwycięża bowiem miłość.

• Kogo Bóg darzy wielką miłością, w kim pokłada wielkie nadzieje, na tego zsyła wielkie cierpienie, doświadcza go nieszczęściem.

• Kto kocha ludzi, kocha też ich radości. Bez radości nie można żyć.

• Kto pragnie ujrzeć twarzą w twarz żywego Boga, niech nie szuka Go na pustym fundamencie własnych myśli, lecz w miłości braterskiej.

• Ludzie nawet się nie domyślają, jak sobie szpecą krajobrazy.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

• Mądrość, która kieruje się despotyzmem wobec jednostki, jest głupotą.
  • Źródło: Przemysław Słowiński, Dyktatorzy i ich kobiety. Seks, władza i pieniądze, Wydawnictwo Videograf, Chorzów 2013, ISBN 9788378351320, s. 5.

• Można popełnić podłość, nie będąc łajdakiem.

• Na czym polega wolność? Czy na tym, aby oddawać się wszystkim możliwym namiętnościom, czy też na tym, aby panować nad sobą i nad swoimi popędami?

• Najstraszniejsza ze wszystkiego jest świadomość niespełnionej miłości – na tym polega piekło.

• Na trupach i gruzach wojny i rewolucji światowej pozostaną tylko żydzi i ich złote miliardy.

• Nauka nie daje satysfakcji moralnej, albowiem nie udziela odpowiedzi na podstawowe pytania.

• Nawet jeśliby mi ktoś udowodnił, że prawda jest poza Chrystusem, wolałbym raczej pozostać z Chrystusem niż z prawdą.

• Nawet miłość grzeszna jest miłością Boga – rozpusta rozłącza.

• Nie cuda bowiem skłaniają realistę do wiary. Prawdziwy realista, który nie wierzy, zawsze znajdzie w sobie moc i zdolność przeczenia cudom i choćby nawet stanął przed niewątpliwym faktem, raczej nie dałby wiary własnym zmysłom, niżby miał uznać możliwość cudu.
  • Źródło: Marta Żurawiecka, Z księdzem Twardowskim 2014, Wyd. Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2013, s. 96.
  • Zobacz też: cud, realista

• Nie ma na świecie nic trudniejszego nad szczerość i nic łatwiejszego nad pochlebstwo.

• Nie ma rzeczy bardziej niewiarygodnej od rzeczywistości.

• Niekiedy spotykamy ludzi zupełnie nam obcych, którymi zaczynamy się interesować od pierwszego wejrzenia, jakoś raptownie, znienacka, zanim choć słowem się do nich odezwiemy.

• Niezbadane są drogi, na których Bóg odnajduje człowieka.

• Plotka jest zawsze smakowita.

• Podstawową siłą pedagogiczną jest dom rodzinny.

• Pokorna miłość ma taką moc, że nic się jej oprzeć nie może.

• Prawdziwa sztuka jest zawsze współczesna.

• Realizm ograniczony końcem własnego nosa jest niebezpieczniejszy od najbardziej szalonej fantazji, ponieważ jest ślepy.

• Silna miłość do człowieka słabego bywa nieraz potężniejsza i bardziej męcząca niż wzajemne uczucie dwóch równych siebie charakterów, ponieważ mimo woli bierze się odpowiedzialność za słabszego.

• Sprawiedliwej sprawy nie zrujnuje kilka błędów.

• Szczęście nie polega na szczęściu, lecz na jego osiąganiu.
  • Zobacz też: szczęście

• Świat pełen jest drogich nieobecnych.

• Taniec to nieme wyznanie miłosne.

• Ukorz się, dumny człowieku, i przede wszystkim złam swoją dumę.

• W logice tkwi zawsze pierwiastek nudy.

• Wieczny śmiech jest jałowy.

• Wolnością ludzi zawładnie ten, kto zapanuje nad ich sumieniami.

• Wszystko martwe i wszędzie trupy, samotni tylko ludzie, a wokół nich milczenie – oto świat!
  • Źródło: Łagodna. Opowiadanie fantastyczne

• Za moje poglądy nie dają nagród.
  • Źródło: Wielka księga gier, łamigłówek i humoru 2002, Wydawnictwo Reader’s Digest, red. naczelna: Adelsa Atelier Tourisme, Paryż 2000; red. naczelny polskiej wersji: Jacek Fronczak, Warszawa 2001, tłum. Magdalena Rodak.

• Zły to znak, kiedy ludzie przestają rozumieć ironię, alegorię, żart.

• Życie to raj, do którego klucze są w naszych rękach.

O Fiodorze Dostojewskim

• Dostojewski – genialna rura kanalizacyjna duszy rosyjskiej. Wszystko tam ściekło. Takiej oczyszczającej psychoanalizy nie przeszedł żaden naród.
  • Autor: Julian Tuwim, Jarmark rymów

• Dostojewskiego wyobrażam sobie jako brodatego, tęgiego typa o ciemnozielonych, tlących się oczach. Najpierw był zbyt nalany, potem zbyt chudy, potem znowu zbyt nalany. Nonsens, z pewnością, ale ja lubię swoje nonsensy. Potrafię nawet zobaczyć Dostojewskiego jako gościa, który pożądał małych dziewczynek.
  • Autor: Charles Bukowski, Gdy kota nie ma, myszy harcują

• Jak Dostojewski obcinał swoje paznokcie?
  • Autor: Charles Bukowski, Gdy kota nie ma, myszy harcują

• Protestuję! – gorąco zawołał Behemot. – Dostojewski jest nieśmiertelny!
  • Autor: Michaił Bułhakow
  • Źródło: Mistrz i Małgorzata, rozdział 28

• Skąd ta nagła niechęć do Dostojewskiego?
  Antyrosyjski odruch Czecha wstrząśniętego inwazją na jego kraj? Nie, gdyż nigdy nie przestałem kochać Czechowa. Wątpliwość co do wartości estetycznej dzieła? Nie, gdyż moja niechęć, którą sam byłem zaskoczony, w żaden sposób nie pretendowała do obiektywności.
  Tym, co mnie u Dostojewskiego drażniło, był klimat jego książek; świat, w którym wszystko staje się uczuciem; inaczej mówiąc: w którym uczucie zostaje wyniesione do rzędu wartości i prawdy.
  • Autor: Milan Kundera, Wprowadzenie do wariacji [w:] Kubuś i jego Pan, hołd w trzech aktach dla Denisa Diderota, przeł. Marek Bieńczyk, PIW, Warszawa 2000, s. 7.
  • Zobacz też: Anton Czechow, uczucie, Rosja