Bertolt Brecht

Bertolt Brecht (właśc. Eugen Berthold Friedrich Brecht; 1898–1956) – niemiecki pisarz.

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

Małe organon dla teatru

(tłum. A. Sowiński)

Galileusz zdumiał się tym kołysaniem, jakby nie spodziewał się takich właśnie ruchów i nie miał o nich pojęcia, co w konsekwencji pozwoliło mu odkryć prawa nim rządzące. Takie spojrzenie, równie trudne, jak i twórcze, teatr musi sprowokować swymi obrazami ludzkiego współżycia. Musi zdumiewać swą publiczność, a to dokonuje się za pomocą techniki efektów obcości w rzeczach dobrze znanych.

Teatr nie potrzebuje żadnej innej legitymacji prócz zabawy, ale tej oczywiście potrzebuje bezwarunkowo. Wcale byśmy go nie podnieśli do wyższej rangi, gdybyśmy na przykład uczynili zeń rynek moralności. Musiałby się wtedy raczej pilnować, aby właśnie nie został poniżony, co nastąpiłoby natychmiast, gdyby nie uczynił moralności przyjemną, a mianowicie przyjemną dla zmysłów – na czym moralność może tylko zyskać.

Teatr (…) powinien pozostać czymś najzupełniej zbytkownym, co – rzecz jasna – oznacza, że przecież żyje się dla zbytku. Przyjemności, mniej niż wszystko inne, potrzebują obrony.

Opera za trzy grosze (1928)

Bo czym jest włamanie do banku wobec założenia banku? Czym jest zamordowanie człowieka wobec wynajęcia człowieka?
- Was ist ein Einbruch in eine Bank gegen die Gründung einer Bank? Was ist die Ermordung eines Mannes gegen die Anstellung eines Mannes? (niem.)

Człowiek chętniej hołduje dobru niźli złu, ale warunki mu nie sprzyjają.
- Zobacz też: człowiek

Najpierw żarcie, potem moralność.
- Denn erst kommt das Fressen, und dann kommt die Moral (niem.)

Toć raj na ziemi stworzyć każdy chce. Ale czy forsę ma? Niestety, nie!

Życie Galileusza (1939)

A ty wiesz, że gardzą ludźmi, których mózg nie jest w stanie napełnić ich żołądka?

Celem nauki nie jest otwieranie drzwi nieskończonej mądrości, lecz położenie kresu nieskończonym błędom.

Andrzej: Nieszczęśliwy kraj, który nie ma bohaterów.
Galileusz: Nieszczęśliwy jest kraj, który potrzebuje bohaterów.
- Andrea: Unglücklich das Land, das keine Helden hat.
  Galilei: Unglücklich das Land, das Helden nötig hat. (niem.)

Inne

B

Bałagan uratował już życie tysiącom ludzi. W czasie wojny wystarczyło nieraz najmniejsze odchylenie od rozkazu, aby człowiek uszedł z życiem.
- Źródło: Joachim Glensk, Niemcy w opinii własnej i świata
- Zobacz też: wojna

C

Ci, którzy nie posuwają naprzód żadnego życia poza swoim własnym, żyją nieciekawie.
- Źródło: Księga Mądrości, wyb. Maciej Dominiczak
- Zobacz też: życie

Często prawda staje się prawdopodobna tylko z pomocą małych nieprawd.
- Zobacz też: prawda

Człowiek pada, lecz sztandar powiewa.

Czyż nie byłoby przecież prostszym rozwiązaniem,
gdyby rząd
rozwiązał naród
i wybrał drugi?
- (…) Wäre es da
  Nicht doch einfacher, die Regierung
  Löste das Volk auf und
  Wählte ein anderes? (niem.)
- Opis: o powstaniu robotniczym w NRD przeciw władzom komunistycznym, które wybuchło w czerwcu 1953.
- Źródło: Rozwiązanie, 1953

D

Dobroduszność nie jest dobrocią.

G

Gdyby kokon jedwabnika tkał tylko po to, by spędzić całe życie jako robak, byłby prawdziwym kulisem.

I

Inteligencja nie polega na tym, że się błędów nie robi, lecz na tym, że szybko się je naprawia.

J

Jakiejże podłości nie popełniłbyś, by zwalczyć nikczemność? Unurzaj się w błocie, uściskaj kata, ale zmieniaj świat! Świat tego potrzebuje!

K

Karta do głosowania nie nakarmi głodnego. Wolność prasy analfabecie nie przyda się na nic.

Kto nie zna prawdy, ten jest tylko głupcem. Ale kto ją zna i nazywa kłamstwem, ten jest zbrodniarzem.
- Źródło: Nic, co ludzkie… Aforyzmy, sentencje i przysłowia, oprac. Henryk Jurand, LSW, 1982, s. 116.
- Zobacz też: kłamstwo

Kto walczy, może przegrać. Kto nie walczy, już przegrał.
- Wer kämpft, kann verlieren. Wer nicht kämpft, hat schon verloren. (niem.)
- Źródło: John Redcliff, Odyssee Im All, S. Verlag JG, 2013.

Kto zbudował siedmiobramne Teby?
W książkach czytam imiona królów.
Czy królowie przyciągali bloki skalne? (…)
Dokąd poszli, gdy chiński mur ukończono,
Murarze? (…)
- Wer baute das siebentorige Theben
  In den Büchern stehen die Namen von Königen.
  Haben die Könige die Felsbrocken herbeigeschleppt? (…)
  Wohin gingen an dem Abend, wo die chinesische Mauer fertig war,
  Die Maurer? (…) (niem.)
- Źródło: Pytania czytającego robotnika (1935)

L

Ludzkie oczy mówią czasem gorsze rzeczy niż usta.
- Zobacz też: oczy

M

Miłość jest pragnieniem, aby komuś coś dawać – a nie otrzymywać.
- Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998

Miłość jest sztuką produkowania czegoś dzięki możliwościom kogoś innego.

Myślenie jest czymś, co następuje po trudnościach i poprzedza działanie.
- Źródło: Od księgoznawstwa przez bibliotekoznawstwo do nauki o informacji XXI wieku, oprac. Jan Leończuk, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, 2007, s. 100.
- Zobacz też: myślenie

Myślenie stanowi jedną z największych przyjemności rodzaju ludzkiego.

N

Na diabła wolność, gdy masz głodny być!
Tylko w komforcie można mile żyć!
- Źródło: Czas mego bogactwa w: Wiersze wybrane, Warszawa 1954, s. 101, tłum. Stanisław Jerzy Lec.

Nadmierne pragnienie, by być kochanym, niewiele ma wspólnego z prawdziwą miłością. Umiłowanie samego siebie zawiera zawsze coś samobójczego.

Najpiękniejsze plany biorą w łeb przez małość tych, co je mieli wykonać, bo przecież sami cesarze nic nie mogą zrobić.
- Źródło: Matka Courage i jej dzieci, scena 6, tłum. Stanisław Jerzy Lec

Niebezpieczeństwo trwa zwykle dłużej niż ucieczka.
- Źródło: Myśli ludzi wielkich, średnich i psa Fafika, „Przekrój”, wyd. 1–13, Krakowskie Wydawnictwo Prasowe, 2000, s. 122.

Niech pochwalone będą wątpliwości.
- Źródło: Pochwała wątpliwości

Niech więc triumf przedwczesny do głów nie uderza,
płodne jest ciągle łono, co wydało zwierza.
- Źródło: Kariera Artura Ui

Nieznośnie jest żyć w kraju, w którym nie ma poczucia humoru, ale jeszcze nieznośniej jest tam, gdzie poczucie humoru jest do życia niezbędne.

O

O losie człowieka decyduje człowiek.
- Źródło: Nic, co ludzkie… Aforyzmy, sentencje i przysłowia, oprac. Henryk Jurand, LSW, 1982, s. 14.
- Zobacz też: los

Objaśnienia są najczęściej usprawiedliwieniami.

P

Piękne dzieciństwo ma się tylko raz.
- Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998

Poczytajcie historię i popatrzcie jak niezwyciężone wojska pierzchają w popłochu.

T

Tak, jestem bolszewiczką. Ale wy, które tu stoicie, jesteście morderczyniami! Żadne zwierzę nie dałoby swojego młodego, jak wy je oddajecie: bez sensu, bez rozumu, w obronie złej sprawy. Trzeba wam wyrwać łono. Niech wyschnie, a wy stańcie się niepłodne, wszystkie, jak tu stoicie. Niechaj wasi synowie nie powrócą! Do takich matek? Niechaj ich zastrzelą w złej sprawie, bo strzelali w złej sprawie. A wy jesteście morderczyniami.
- Źródło: Matka, tłum. R. Szydłowski w: Dramaty, Warszawa 1970, s. 268.

Terror potęguje strach i odwagę, dwie właściwości bardzo niebezpieczne dla dyktatorów.
- Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998

Ty żadnej
Ja miałem jedną:
Kochałem.
- Źródło: wiersz Słabości, tłum. Robert Stiller
- Zobacz też: miłość, słabość

Tylko z pomocą silnych można dopomóc słabym.

W

Wiem, ukochana: teraz wypadają mi włosy
od hulaszczego życia, i muszę leżeć na kamieniach.
Widzicie mnie pijącego najtańszą wódkę, a okrywa
mnie tylko wiatr.
(…)
Ale niekiedy nocą, gdy widzicie mnie pijącego,
widzę jej twarz, pobladłą na wietrze, silną i zwróconą
ku mnie, i wtulam się w wiatr.
- Źródło: Pieśń o ukochanej, tłum. Jacek St. Buras

Z

Zamiast być tylko wolnymi, starajcie się
Stworzyć warunki, w których każdy będzie wolny
I umiłowanie wolności stanie się zbyteczne!

Zamiast być tylko rozumnymi, starajcie się
Stworzyć warunki, w których głupota jednostek
Przestanie być opłacalna!
- Źródło: Co za pożytek z dobroci?, w: O trudnościach rządzenia, Zielona Góra 2004

Zaprawdę, żyję w ponurej epoce!
- Wirklich, ich lebe in finsteren Zeiten! (niem.)
- Źródło: Do potomnych, 1939, tłum. Stanisław Jerzy Lec

Ż

Żadna ofensywa nie jest równie trudna jak powrót do rozsądku.

O Bertoldzie Brechcie

Co takiego jest w tym Brechcie? Lapidarność i siła wyrazu pozwalające rozprawiać się z tym światem, w którym czujemy się pokrzywdzeni. Jest w nim głęboka, uniwersalna metafora, ale i brutalność, a nawet na granicy wulgarności wyrażona prawda o świecie, jaki sami go czynimy.
- Autor: Elżbieta Wojnowska
- Źródło: Marek Gaszyński, Czy wiesz? Zagadki. Muzyka rozrywkowa, Warszawa 1996, wyd. Alfa, s. 18, 19.
- Zobacz też: metafora, prawda, świat

Nikt nigdy nie osiągnął większej sławy za pomocą cudzych tekstów prezentowanych jako własne.
- Autor: Paul Johnson, 1988

Niektóre teksty piosenek wzorowane były – bez podania źródła – na utworach Kiplinga i Villona. Kiedy jeden z wybitnych krytyków ujawnił plagiaty, Brecht odparł zimno, że nie uznaje własności prywatnej w literaturze, tak samo jak nie uznaje jej w gospodarce. Oświadczenie to zostało przyjęte przez postępową inteligencję jako dowód niezwykłej oryginalności i odwagi.
- Źródło: Artur Koestler, The Invisible Writing (1954)

[Brecht był opanowany] nie przez ruch robotniczy – tego nigdy nie znał – ale przez głęboką potrzebę całkowitego poddania się totalitarnej władzy, temu nowemu bizantyjskiemu Kościołowi Państwowemu, niewzruszonej hierarchii opartej na nieomylności przywódcy.
- Źródło: Herbert Lüthy, Du Pauvre Bertold Brecht (1953)

Uważam, że charakteryzowało go bardzo głębokie zrozumienie natury teatru. Jego dzieła są przepiękne, a dodatkowo skoncentrował się na najbardziej dramatycznych problemach. Polityka spotyka się u niego z emocjami i rysem psychologicznym. Czasem odnoszę wrażenie, że Brecht nie jest należycie doceniany. Zarzuca mu się propagandę, która nigdy nie miała miejsca, tymczasem to był jeden z największych mistrzów dramaturgii. Prawdopodobnie wyżej można postawić tylko Szekspira i Czechowa. Jego twórczość ukształtowała mnie jako artystę. Matka Courage i jej dzieci to jedno z największych arcydzieł. W przetłumaczonej przeze mnie amerykańskiej wersji tego dramatu główną rolę zagrała Meryl Streep, z czego się ogromnie cieszyłem.
- Autor: Tony Kushner
- Źródło: Michał Hernes, Kushner: Polityczna dusza Amerykanów została okaleczona, krytykapolityczna.pl, 17 maja 2012

Wystawiamy Brechta, gdy interesuje nas fantasy. Gdy interesuje nas czysty realizm, wystawiamy Czekając na Godota.
- Autor: Jan Kott
- Opis: odpowiedź na pytanie: „jakie miejsce zajmuje Bertolt Brecht w polskim teatrze?”.
- Źródło: Eric Bentley, The Theatre of Commitment, w: The Theatre of Commitment and Other Essays on Drama in Our Society, Nowy Jork 1967, s. 203.
- Zobacz też: Czekając na Godota

Zobacz zbiór multimediów na Wikimedia Commons:
Bertolt Brecht