Makutra

Makutra (makotra, dawniej donica) – gliniana misa o porowatej lub żłobionej powierzchni wewnętrznej. Przy pomocy specjalnej, zazwyczaj drewnianej, pałki (kuli) uciera się w niej różne półprodukty spożywcze.

Makutra z widocznymi poziomymi żłobieniami

Sztuka kulinarna

• Na bruku porozkładane doniczki, makutry tak bardzo poszukiwane przez panie domu, bo w żadnym innym naczyniu tak dokładnie i doskonale nie utrze się czekoladowej masy do tortu, żółtek z cukrem, sera do sernika i innych pachnących cytrynową skórką albo wanilią wspaniałości cieszących wybredne podniebienia.
  • Autor: Jan Maria Gisges, Borelowski, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1972, s. 122.
  • Zobacz też: tort, sernik

• A w każdej chałupie (…); a wszędzie na gwałt pieczono chleby i one strucle świąteczne, oprawiano śledzie, wiercono w niepolewanych donicach mak do klusek.
  • Autor: Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, cz. 2 Zima, Helion, 1973, s. 144.
  • Opis: o przygotowaniach do wigilii Bożego Narodzenia.
  • Zobacz też: wiercić, mak, strucla, Wigilia, Boże Narodzenie

Przysłowia, powiedzenia

• Gdzie makotra rządzi, tam wiercimak błądzi.
  • Opis: przysłowie ludowe oznaczające, gdzie żona nad mężem przewodzi.
  • Źródła: Makotra w: red. Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego, Słownik języka polskiego. Tom II: H–M. Nakładem prenumeratorów i kasy im. Mianowskiego w drukarni „Gazety Handlowej”, Warszawa 1902, s. 854.
  • Zobacz też: małżeństwo

• Już rok jak żyjemy z sobą by tłuczek z makutrą, a kłócim się, szarpiem, swarzym, bijem noc i dzień, aż sąsiadom nawet spokoju nie dajemy.
  • Autor: Józef Ignacy Kraszewski, Mistrz Twardowski: powieść z podań gminnych, tom 1, Gubrynowicz i Schmidt, 1874, s. 84–85.
  • Zobacz też: tłuczek, kłótnia, szarpanina, walka

• Oj namęczyłam się namęczyłam… takie było duże dziecko, a głowa jak ta makutra…
  • Autor: Teodor Tomasz Jeż, Wrzeciono, Nakładem Redakcyi Przeglądu Tygodniowego, 1871, s. 138.
  • Zobacz też: głowa, dziecko, wychowanie

• Ta mnie już od tego myślenia makutra spuchła. Nic nie wiem, czego pan chce.
  • Źródło: serial Polskie drogi, odcinek 4 Na tropie
  • Opis: Adaśko Horoszewski do Leona Kurasia.
  • Zobacz też: myślenie

• Dlaczego mówią ślepy Mazur?
  Bo jak się Mazur urodzi, to przez dziewięć dni nie widzi, przez ten czas trzyma go matka pod makutrą.
  • Źródło: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze: Lud. tomy 8–10. Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego, 1902, s. 70.
  • Zobacz też: Mazury

Przesądy

• Makutra poszła w strzępy. Szura usiadła, roztarła stłuczone kolano, przyjrzała się swemu dziełu. Zaczęła liczyć kawałki. (…) Stanie się coś ważnego – powiedziała Szura (…) za siedem dni coś się stanie. Coś dobrego, bo stłuczona makutra szczęście przynosi.
  • Autor: Józef Łobodowski, Droga powrotna, Gryf Publications Ltd., Londyn 1960, s. 73–74.
  • Zobacz też: szczęście

Inne

• Domine! Non tam fortiter immittere digitum! Non est makutra! („Panie nie wkładaj tak silnie palca, to nie jest makutra”)
  • Opis: profesor lubujący się w makaronizmach, karcąc studenta medycyny podczas ćwiczeń.
  • Autor: (dotyczy także tłumaczenia): Bronisław Seyda, Lamus humoru i satyry ikonograficznej w medycynie, Wydawnictwo Gryfdruk, 2003, s. 191.
  • Zobacz też: palec, student

•    W gabinecie przed stolikiem

Z piórem w ręku Biesio siedzi,

Schylił nad papierów plikiem

Kark czerwony, niby z miedzi.

Przed nim duża, jak makutra

Stoi tuż atramentnica:

Znany to kałamarz Lutra,

Który dostał od rodzica.

• Autor: Włodzimierz Wysocki, Gawęda wesoła w dni słotne do czytania nader pożyteczna
• Źródło: Poezya, w: Prawda: tygodnik polityczny, społeczny i literacki. No. 7. Warszawa, dnia 12 lutego (31 stycznia) 1887 r. Rok VII., s. 75.
• Zobacz też: kałamarz, Marcin Luter