Franz Kafka

Franz Kafka (1883–1924) – austriacki pisarz.

Franz Kafka (1923)

Dzienniki

Karne zadanie (1910–1923)

• Często człowiek, jeśli patrzy uważnie, poznaje siebie już po twarzy lokaja u drzwi.
  • Zobacz też: człowiek

• Mieć uczucie, że się jest spętanym, a równocześnie inne uczucie, że po uwolnieniu z pęt byłoby jeszcze gorzej.

• Najczęściej ten, którego się szuka, mieszka tuż obok.

• Nigdy nie udało nam się rozstrzygnąć, czy są oni [paryżanie] uszczęśliwieni, kiedy robimy błędy we francuskim, czy też po prostu uważają, że błędy te są interesujące i warto ich posłuchać.
  • Źródło: wpis z września 1911, cyt. za: Stephen Clarke, 1000 lat wkurzania Francuzów, tłum. Stanisław Kroszczyński, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2012, s. 448.

• Osamotnienie niesie tylko kary.
  • Zobacz też: kara

• Wszystko jawi mi się jako konstrukcja.

Proces

(tłum. Bruno Schulz, wyd. Club International del Libro S.A., Madryt 1999)

• Ale na gardle jego spoczęły ręce jednego z panów, gdy drugi tymczasem wepchnął mu nóż w serce i dwa razy w nim obrócił. Gasnącymi oczyma widział jeszcze K., jak panowie blisko, przed jego twarzą, policzek przy policzku, śledzili ostateczne rozstrzygnięcie. "Jak pies!" - powiedział do siebie. Było tak, jak gdyby wstyd miał go przeżyć.
  • Opis: ostatnie zdania dzieł literackich.

• Jeżeli namaluję tu jednego przy drugim wszystkich sędziów i pan będzie się przed tym płótnem bronił, więcej pan wskóra przed nim niż przed prawdziwym sądem.
  • Źródło: s. 156–157.

• Ktoś musiał zrobić doniesienie na Józefa K., bo mimo że nic złego nie popełnił, został pewnego ranka po prostu aresztowany.
  • Opis: pierwsze zdania dzieł literackich.

• Z kłamstwa robi się istotę porządku świata.
  • Źródło: s. 232.

List do ojca

(niem. Brief an den Vater; tłum. Janusz Sukiennicki)

• Byłem lękliwym dzieckiem, mimo to bywałem z pewnością również krnąbrny, jak inni w mym wieku; z pewnością matka tez mnie rozpieszczała, ale nie mogę uwierzyć, że byłem szczególnie trudny do wychowania; nie mogę uwierzyć, że przyjaznym słowem, łagodnym ujęciem za rękę, dobrym spojrzeniem nie udałoby się skłonić mnie do zrobienia wszystkiego, czego by chciano.

• Potrafisz tylko tak traktować dziecko, jak Ciebie traktowano: energicznie, hałaśliwie i porywczo, i w tym przypadku wydaje Ci się to nawet bardzo stosowne, ponieważ zamierzałeś wychować mnie na silnego, dziarskiego i odważnego młodzieńca.

• Pewnego razu w nocy bez ustanku marudziłem o trochę wody, zapewne nie z pragnienia, ale prawdopodobnie po to, aby Cię nieco poirytować, po części zaś, aby się zabawić. Gdy nie pomogły surowe napomnienia, zabrałeś mnie z łóżka, zaniosłeś na długi, drewniany balkon i na chwilę zostawiłeś samego, w koszuli, pod zamkniętymi drzwiami. Nie chcę powiedzieć, że to było niewłaściwe, może wtedy naprawdę nie można było w inny sposób uzyskać spokoju w nocy, chcę jednak przez to scharakteryzować Twoje metody wychowawcze i ich oddziaływanie na mnie. Potem byłem już chyba posłuszny, ale pozostał mi z tego wewnętrzny uraz. Nigdy nie potrafiłem doszukać się właściwego związku pomiędzy tym zrozumiałym dla mnie, bezsensownym proszeniem o wodę, a niezwykłą ohydą wyniesienia mnie na balkon. Jeszcze po latach cierpiałem z powodu dręczącego wyobrażenia, że ogromny mężczyzna, mój Ojciec, najwyższa instancja, mógł przyjść i prawie bez powodu wynieść mnie w nocy z łóżka na balkon, i że ja tak zupełnie nic nie znaczyłem dla niego.

• Na szczęście bywały również wyjątki, wtedy najczęściej, gdy cierpiałeś milcząc, a miłość i dobro pokonywały i obejmowały wszystko swoją siłą. Rzadko, co prawda, tak bywało, ale to było cudowne. Na przykład, gdy widywałem Cię niegdyś w sklepie, latem w skwarne popołudnie, zmęczonego i nieco sennego, z łokciami na ladzie; albo gdy w niedzielę wymęczony przyjeżdżałeś do nas na letnisko; albo gdy podczas ciężkiej choroby mamy dygocąc od płaczu uchwyciłeś się półki z książkami; albo podczas mojej ostatniej choroby cicho zaszedłeś do mnie do pokoju Ottli, zatrzymałeś się na progu, wetknąłeś tylko głowę, aby mnie zobaczyć w łóżku, i dla formy jedynie pozdrowiłeś ręką. W takich chwilach człowiek kładł się i płakał ze szczęścia, i płacze, kiedy to pisze.

• To prawda, że matka była dla mnie bezgranicznie dobra, lecz wszystko pozostawało dla mnie w relacji do Ciebie, a więc nie była to dobra proporcja. Matka nieświadomie spełniała rolę naganiacza w polowaniu. Kiedy Twoje wychowanie w jakimś nieprawdopodobnym przypadku przez upór, niechęć lub nawet nienawiść stawiało mnie na własnych nogach, to matka odkręcała wszystko na nowo swoją dobrocią, rozsądnymi mowami i namowami (w zamęcie dzieciństwa była wzorem rozsądku), prośbami, i na powrót byłem wpędzany w Twoje sidła, z których może zresztą byłbym się i wyłamał z korzyścią dla mnie i dla Ciebie. Albo bywało tak, że nie dochodziło do żadnego istotnego pojednania i że matka chroniła mnie przed Tobą tylko w tajemnicy, coś mi po kryjomu dawała, na coś mi pozwalała, a potem byłem wobec Ciebie na nowo płochliwą istotą, kłamcą, winowajcą świadomym swej winy, który z powodu swej nicości musiał dochodzić krętą drogą nawet do tego, co uważał za swe prawo. Oczywiście, przyzwyczaiłem się potem szukać na tych drogach tego, do czego nie miałem prawa, nawet w moim przekonaniu. Znów zwiększało się poczucie winy.

• Prawdą również jest, że rzeczywiście ani razu mnie nie uderzyłeś. Ale wrzask, Twoja czerwona twarz, pośpieszne odpinanie szelek i to, że wisiały gotowe na oparciu krzesła – było chyba dla mnie bardziej przykre. Jakby ktoś miał być powieszony. Gdyby go powieszono naprawdę, umarłby i na tym koniec. Jeżeli jednak najpierw musi przeżyć wszystkie przygotowania do egzekucji, a dopiero gdy mu stryczek zwisa przed twarzą, ma dowiedzieć się o ułaskawieniu, to może się przez całe życie z tego nie uleczyć. Poza tym z wielu takich przypadków, gdy według Twej jasno wyrażonej opinii zasłużyłem na lanie, z Twej łaski nie dostawałem go jednak jeszcze tym razem, zebrało się nowe wielkie poczucie winy. Ze wszech stron ciągle zaciągałem u Ciebie długi.

• Następnym jawnym wynikiem tego całego wychowania było to, że uciekałem przed wszystkim, co tylko z dala przypominało Ciebie. Najpierw sklep. Sam w sobie, szczególnie w latach dzieciństwa, dopóki był to sklepik na bocznej uliczce, musiał mnie chyba bardzo cieszyć, taki był ożywiony i wieczorami oświetlony, tyle tam się widziało i słyszało, tu i ówdzie można było coś pomóc, zasłużyć się, ale przede wszystkim podziwiało się Ciebie i Twój nadzwyczajny talent kupiecki, jak sprzedawałeś, obsługiwałeś ludzi, dowcipkowałeś, byłeś niezmordowany, w przypadku wątpliwości natychmiast znajdowałeś rozstrzygnięcie, i tak dalej; jeszcze jak pakowałeś towar lub rozwiązywałeś paczkę, to też było nie lada przedstawieniem godnym obejrzenia, a wszystko razem nie najgorszą szkołą dla dzieci. Ale ponieważ stopniowo coraz bardziej napełniałeś mnie przerażeniem, a sklep i Ty zlewaliście się w jedno, sklep też przestał być dla mnie przyjemny.

• Dla Ciebie sprawa była zawsze bardzo prosta, wtedy przynajmniej, kiedy rozmawiałeś o tym ze mną, a także, bez wyboru – z kim popadło. W Twoich oczach wyglądało to mniej więcej tak: całe swoje życie ciężko pracowałeś, poświęciłeś wszystko dzieciom, zwłaszcza mnie, i dlatego mogłem wieść żywot „huczny i buńczuczny”, miałem całkowitą swobodę w uczeniu się, nie troszczyłem się o wikt, zupełnie nie miałem powodów do trosk. Nie wymagałeś za to żadnej wdzięczności – Ty znasz „wdzięczność dzieci” – ale choćby jakiegoś zrozumienia, oznaki współczucia; zamiast tego od dawna zamykałem się w mym pokoju, uciekałem w świat książek, w szalone przyjaźnie, w ekscentryczne pomysły; otwarcie nigdy z Tobą nie rozmawiałem, nigdy nie przychodziłem do Ciebie do templu, nie odwiedzałem Cię nigdy we Franciszkowych Łaźniach, poza tym również nigdy nie miałem poczucia więzi rodzinnej, nie troszczyłem się o sklep i o Twoje interesy, pozostawiłem Tobie fabrykę, a potem Cię opuściłem, wspierałem Ottlę w jej uporze i podczas, gdy dla Ciebie nie kiwnąłem nawet palcem (ani razu nie przyniosłem Ci biletu do teatru), to dla przyjaciół robiłem wszystko.

Listy do Mileny

• Miłością jest, że ty jesteś tym nożem, którym ja grzebię w sobie.

• Jestem zmęczony, nie wiem nic i chciałbym tylko złożyć mą twarz na Twoich kolanach, czuć Twoją rękę na mojej głowie i trwać tak przez całą wieczność.

• Czemu nie jestem na przykład szczęśliwą szafą w Twoim pokoju, szafą, która patrzy na Ciebie całą, kiedy siedzisz w fotelu czy przy biurku, albo gdy kładziesz się i śpisz.

• Kiedy myślę o Tobie, zawsze tak samo jasno wyobrażam sobie, że leżysz w łóżku mniej więcej tak, jak leżałaś w Gmünd wieczorem na łące (tam gdzie opowiadałem Ci o moim przyjacielu, a Ty nie bardzo słuchałaś). I to nie jest bynajmniej dręczące wyobrażenie, tylko właściwie to coś najlepszego, o czym mogę teraz myśleć, że leżysz w łóżku, a ja Cię trochę pielęgnuję, przychodzę, kładę Ci rękę na czole, zatapiam się w Twoich oczach, gdy spoglądam na Ciebie, czuję Twój wzrok na sobie, gdy chodzę w kółko po pokoju, i wciąż z dumą, której poskromić wprost nie sposób, wiem, że żyję dla Ciebie, że mi to wolno, i dlatego zaczynam Ci dziękować, że raz, kiedyś, przystanęłaś przy mnie i podałaś mi rękę.

• Albo świat jest tak maleńki, albo my tak olbrzymi, w każdym razie wypełniamy go całkowicie.

• Całe życie opierałem się pragnieniu, aby je zakończyć.

Inne

• Cała wiedza, suma wszystkich pytań i wszystkich odpowiedzi zawarta jest w psie.

• Chrystus – to przepaść pełna światła… ten, kto w nią spojrzy, musi się w nią rzucić.
  • Zobacz też: Jezus Chrystus

• Człowiek nie może żyć bez nieustannej ufności w coś niezniszczalnego.

• Człowiek przychodzi na ten świat z krwawiącą raną.

• Ile szczęśliwych myśli zostaje zaduszonych pod kołdrą, kiedy się samotnie śpi w swoim łóżku, i ile nieszczęsnych snów się nią ogrzewa.

• Istnieje cel, ale nie ma drogi: to, co nazywamy drogą, jest wahaniem.

• Istnieją dwa grzechy główne, z których wywodzą się wszystkie inne: niecierpliwość i opieszałość. Przez niecierpliwość ludzie zostali wypędzeni z raju, przez opieszałość nie powracają tam.
  • Zobacz też: człowiek, raj, grzech

• Jedną z najbardziej skutecznych pokus zła jest wezwanie do walki.

• Jedynie uciekając od świata, można się nim cieszyć.
  • Zobacz też: świat

• Jeśli się raz wchłonęło zło, to ono już nie żąda, by mu wierzono.

• Kat ma zawsze złą reputację.

• Kłamie się możliwie mało, kiedy się kłamie możliwie mało, a nie kiedy ma się ku temu niewiele okazji.

• Łaknienie śmierci jest pierwszą oznaką nadchodzącego zrozumienia.
  • Źródło: Aforyzmy z Zurau, opracowanie Roberto Calasso, Kraków 2007, s. 25.
  • Zobacz też: śmierć

• Najwyższej koncentracji obcy jest wysiłek.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: wysiłek

• Ofiary istnieją, bo istnieją kaci.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, op. cit.

• Okazja do malutkiej rozpaczy.

• Pewnym nie można być nawet starych znajomych.

• Psy myśliwskie jeszcze igrają na dziedzińcu, ale zwierzyna im nie ujdzie, choć teraz tak szybko pędzi już przez lasy.

• Różnica pomiędzy siłą narodu a jednostki jest tak ogromna, że wystarczy, by naród z bliska ogarnął ulubieńca swym ciepłem, co będzie dla niego dostateczną ochroną.
  • Zobacz też: siła

• Słuszna droga idzie po linie, która nie jest rozpięta wysoko, ale tuż nad ziemią. Ludzie, zdaje się, więcej się o nią potykają, niż po niej chodzą.

• Spałem, budziłem się, spałem, budziłem się, nędzne życie.
  • Źródło: goodreads.com

• Świat jest zły i jeszcze mu się to ułatwia.

• Twórczość jest zawsze tylko ekspedycją w kierunku prawdy.
  • Zobacz też: prawda

• Tylko nasze pojęcie czasu pozwala nam mówić o sądzie ostatecznym. W gruncie rzeczy jest to sąd doraźny.
  • Zobacz też: czas, sąd

• W walce pomiędzy tobą a światem sekunduj światu.

• Wieczna młodość jest niemożliwa; gdyby nawet nie było innej przeszkody, autoanaliza uniemożliwiłaby ją.
  • Źródło: Dziennik 1910-1923, wpis z 10 kwietnia 1922

• Został na nas nałożony jedynie obowiązek negacji; to, co pozytywne, zostało nam już dane.

• Zrozumieć szczęście, to jakby zrozumieć, że grunt, na którym stoisz, nie może być szerszy od dwóch stóp, które go pokrywają.
  • Das Glück begreifen, daß der Boden, auf dem Du stehst, nicht größer sein kann, als die zwei Füße ihn bedecken. (niem.)
  • Źródło: Betrachtungen über Sünde, Leid, Hoffnung und den wahren Weg (1917–19)
  • Zobacz też: szczęście

• Zwierzenia byłyby najbardziej prawdziwe, gdyby się je potem odwoływało.

O Franzu Kafce

• „Godot” nie powstał ani w „oparach egzystencjonalizmu” ani pod wpływem Kafki, jak utrzymują chętnie jego warszawscy recenzenci. Nie cała literatura pesymistyczna wywodzi się od Heideggera i Sartre’a, nie wszystkie sytuacje beznadziejne i absurdalne są pokrewne przygodom Józefa K., bohatera Procesu i Zamku, dwóch powieści gdzie Kafka wypowiedział się najpełniej, a które naznaczyły trwale piśmiennictwo europejskie lat ostatnich. „Kafkizm” był w powietrzu: Maurice Blanchot, zaliczający się do najciekawszych pisarzy francuskich, napisał przed dwudziestu laty jedną z najbardziej „Kafkowskich” powieści, jakie istnieją w literaturze, nie znając Kafki. Przykładów takich znalazłoby się więcej.
  • Autor: Julian Rogoziński
  • Opis: o Franzu Kafce i Czekając na Godota Samuela Becketta.
  • Źródło: Julian Rogoziński, Spotkania z Beckettem, przekroj.pl