Sztuka rymotwórcza. Poema we czterech pieśniach

Sztuka rymotwórcza. Poema we czterech pieśniach – dzieło Franciszka Ksawerego Dmochowskiego wydane w 1788 roku.

Ten artykuł ma chronologiczny układ cytatów.

Pieśń pierwsza

edytuj
  • Jaką rzecz przedsiębierzesz, trefną czy wysoką,
    Zawsze na rymowanie chciej baczne dać oko,
    By naturalne było, bez żadnej przysady.
    Gdzie rym dużo kosztuje, nie będzie bez wady.
  • Płaskość wielką jest wadą rymów pospolitych;
    Jak myśli, tak też trzeba i słów rozmaitych.
    • Zobacz też: rym
  • Nie myśl kręć do rymu, ale rym do myśli.
  • Cóżkolwiek piszesz, chroń się pisać stylem podłym:
    Wszystkich stylów piękności szlachetność jest źrzodlem.
  • Każdy rodzaj pisania ma szlachetność swoję,
    Inszą, gdy lasy śpiewa, a inszą, gdy boje.
  • Niech z wiersza na wiersz skoki ustawne nie trudzą,
    Niech jednotonem wiersze parzyste nie nudzą.
    Niechaj się coraz innym kształtem myśl obraca,
    Niech kolejno przedłuża okresy i skraca,
    Niechaj głoska przy głosce przyjemnie odbija,
    Niechaj wyraz dobrany wyrazowi sprzyja.
    Niech się głos jednobrzmiący po sobie nie schodzi,
    Bo to najwięcej dobrej harmonii szkodzi.

Pieśń druga

edytuj
  • Żebyś mówił szlachetnie, ale bez przysady,
    Żebyś nie miał podłego grubijaństwa wady
    I przyjemnym na dudce pasterskiej grał tonem -
    Naśladuj Teokryta i pójdź za Maronem.
  • Mało, że rymotwórstwa masz talent szczęśliwy:
    Trzeba mieć duszę czułą i serca głos tkliwy.
    • Opis: o sielance.
  • Moralność dobra w pieśniach, gdy serce przenika.
    Lecz jakim prawem weszła w pieśni polityka?
    Umiejmy wszystkie rzeczy brać w przystojnym względzie,
    Niech nie próżnym słów dźwiękiem pieśń, lecz pieśnią będzie.
  • Z myśli epigrammatu największa ozdoba:
    Gdy zwięźle wyłożone, lepiej się podoba.
  • Satyra w ścisłej z cnotą zostając przyjaźni,
    Błędy ludzkie wytyka, lecz ludzi nie draźni.
    Ten prawdziwy duch satyr, ta pierwszej treść proby:
    Szydzić z wad, karcić błędy, oszczędzać osoby.
  • W różnych rzeczy postaci i różnego zwierza
    Bajka prosto do celu moralnego zmierza.
    Co zwierzęta gadają, w czym się mylnie rządzą,
    Niech się stąd uczą ludzie, niech równie nie błądzą.

Pieśń trzecia

edytuj
  • Wesoła komedyja zbiera ludzkie wady,
    I wykrętne podejścia, i pochlebne zdrady,
    I bezecne brzydkiego łakomcy zmindactwo,
    I głupią podejźrzliwość, i chytre matactwo.
    • Opis: o komedii
    • Zobacz też: komedia
  • Cud w dziełach rymotwórczych podejźrzany zawdy.
    Ludzkim działaj sposobem. W ostatniej potrzebie,
    Gdy ziemskie siły słabe, szukaj zemsty w Niebie.
    • Opis: o sztuce teatralnej
    • Zobacz też: teatr
  • Błądzi ten, który mniema, że traicznej scenie
    Wielkich imion potrzeba i te tylko role
    Mogą na nas wycisnąć łzy, gdzie wchodzą krole.
  • Wstręt od złego i silne do cnoty pobudki -
    Oto są doskonałej trajedyi skutki.
  • Zwięzłość i żywość pierwsze zalety powieści.
    Niech się i nic zbytniego nigdy w niej nie mieści,
    I płynnego jej toku grube nie rwą rysy.
    Wspaniałość i powagę kochają opisy.

Pieśń czwarta

edytuj
  • Nigdy się rymotwórcą miernym być nie godzi,
    Nie ścierpią tego ludzie, nie darują bogi.
    Jeźli pisarz jest zimny, w wyrazy ubogi.
  • Daremnie w pracy hojnym oblewasz się potem,
    Jeżeli cię natura sama nie sposobi:
    Idąc naprzeciwko niej, człowiek nic nie zrobi.
  • Górny genijusz, lotne rozpuściwszy skrzydła,
    Za nieprzestępne sztuki wyleci prawidła.
  • I na cóż więc prawidła swe sztuka nam kreśli?
    Na to, żeby natury trzymać się najściślej.
  • Każdego słuchaj zdania i nie wstydź się radzić;
    Nigdy taka nie może ostrożność zawadzić.
    I niezbyt oświecony da ci radę zdrową.
    Lecz się ostrego z krzywą chroń krytyka głową.
  • Pięknie to, że w pisaniu mocny jesteś wierszy,
    Lecz dobrym być człowiekiem – to zaszczyt najpierwszy.