Jean-Jacques Rousseau

Jean-Jacques Rousseau (1712–1778) – szwajcarski pisarz, filozof i pedagog. Tworzył w języku francuskim.

Jean-Jacques Rousseau

Uwagi o rządzie polskim (1772)

(fr. Considérations sur le gouverment de la Pologne)

• Cnota obywateli, ich gorliwość patriotyczna… oto jedyne szańce, zawsze gotowe do obrony Polski, których żadna armia zdobyć nie zdoła. Jeżeli potraficie dokonać tego, by Polak nigdy nie mógł zostać Rosjaninem, ręczę, że Rosja nigdy nie ujarzmi Polski.

• Jeżeli pragniecie jedynie nabrać rozgłosu i świetności, wywierać wpływ na inne narody Europy… macie ich przykład, starajcie się go naśladować. Kultywujcie nauki, sztuki, handel, przemysł, miejcie regularne wojsko… W ten sposób stworzycie naród intrygantów, pożądliwy, chciwy, ambitny, służalczy i łajdacki.
  • Opis: ostrzegając Polaków.

• Monarchie, republiki, wszystkie te narody o tak świetnych instytucjach, wszystkie te pięknie zrównoważone rządy są zgrzybiałe, zagrożone bliską śmiercią; a Polska, kraj wyludniony, spustoszony, uciemiężony…, wydany na łup nieszczęściom i anarchii, tryska jeszcze młodzieńczym zapałem, waży się jeszcze domagać rządu i praw, jakby się dopiero narodziła.

• Myśląc o tym co chcecie zyskać, nie zapominajcie co możecie stracić, poprawiajcie jeśli możecie, błędy tej konstrukcji, ale nie pogardzajcie nią, to ona uczyniła was tym czym jesteście.
  • Opis: o demokracji szlacheckiej w słowach skierowanych do obywateli Rzeczypospolitej.

• Nie masz już dzisiaj Francuzów, Niemców, Hiszpanów, nawet Anglików; są tylko Europejczycy. Wszyscy mają te same zamiłowania, te same namiętności, te same obyczaje… Wszyscy w tych samych okolicznościach zachowują się tak samo, wszyscy będą się podawali za bezinteresownych, a będą łajdakami; wszyscy będą mieli na ustach dobro publiczne, a myśleli tylko o sobie, wszyscy będą chwalili umiarkowanie, a pragnęli bogactw Krezusa; największą ich ambicją zbytek, jedyną namiętnością złoto.

• Reforma rządu Polski, tzn. nadanie ustrojowi wielkiego królestwa spójności i siły ustroju małej republiki.
  • Opis: o Rzeczypospolitej rządzonej sprawiedliwie.

Inne

• Ani z miłości, ani ze związku małżeńskiego bynajmniej nie wypływa potrzeba nieustannej łączności obu płci. Mąż i żona powinni bezwzględnie żyć razem, lecz nie tym samym trybem; powinni działać zgodnie, nie czyniąc tych samych rzeczy.

• Astronomia zrodziła się z przesądów, elokwencja z ambicji, nienawiści, fałszu i pochlebstwa, geometria z chciwości, fizyka z próżnej ciekawości, nawet filozofia moralna z ludzkiej pychy. Tak więc sztuki i nauki zawdzięczają swoje powstanie naszym wadom.
  • Zobacz też: filozofia

• Cierpliwość jest gorzka, ale jej owoce są słodkie.

• Cnota tanim kosztem robi ludźmi szczęśliwymi.

• Cnota to często tylko niezdolność do odczuwania przyjemności.

• Człowiek jest z natury dobry.

• Człowiek rodzi się wolny, a wszędzie tkwi w kajdanach.

• Człowiek, który się zastanawia, jest zwierzęciem wynaturzonym.

• Dowiedziałem się więc z doświadczenia, że źródło prawdziwego szczęścia bije w nas samych, oraz że tego, kto umie, wysiłkiem woli być szczęśliwym, nie potrafią uczynić godnym pożałowania żadne ludzkie moce.
  • J’appris ainsi par ma propre expérience que la source du vrai bonheur est en nous, et qu’il ne dépend pas des hommes de rendre vraiment misérable celui qui sait vouloir être heureux (fr.)
  • Źródło: Marzenia samotnego wędrowca, tłum. Ewa Rzadkowska, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław 1983, rozdz. 2, s. 14.

• Dzieciństwo jest snem rozumu.
  • Zobacz też: rozum

• Imam się przedsięwzięcia, które dotychczas nie miało przykładu i nie będzie miało naśladowcy.

• Jeśli nie potrafimy zapobiec pożarciu nas przez wrogów, postarajmy się przynajmniej, by nie mogli nas strawić.
  • Zobacz też: wróg

• Jeśli pozbawicie wasze serca umiłowania piękna, pozbawicie się całego piękna życia.

• Każda chwila, która mogłaby być wykorzystana lepiej, jest stracona.

• Kobieta ma wszystko przeciw sobie, nasze błędy, swoją nieśmiałość, swoją słabość; broni ją tylko jej inteligencja i uroda. Czyż więc nie powinna doskonalić jednej i drugiej? Ale uroda nie jest powszechna; ginie z powodu tysiąca wypadków, niszczeje z wiekiem; przyzwyczajenie osłabia jej znaczenie. Tylko sama inteligencja jest prawdziwą szansą płci.
  • Zobacz też: nieśmiałość

• Kobieta wybaczy wszystko poza tym, że nie wzbudziła pożądania.

• Kobiety nie są stworzone do biegania, uciekają więc, aby być złowionymi.

• Kto lubi swą strzechę, kocha też swą żonę.

• Kto pozwala źle mówić o przedmiocie miłości swojej, albo wcale nie kocha, albo jest podły.

• Liga moich prześladowców ma zasięg światowy.

• Mężczyźni będą zawsze tym, co zrobiły z nich kobiety.

• Miłości nie udowadnia się słowami.

• Miłość zawsze jest patetyczna. Jej patos jest do zniesienia dla każdego. Dla każdego – zakochanego.

• Najlepsze listy miłosne powstają, kiedy z góry nie wie się, co się będzie pisało, i potem też się nie pamięta, co się pisało.

• Najtrudniej przyznać się do tego, co wstydliwe.
  • Zobacz też: wstyd

• Największe zło płynie z wnętrza nas samych.
  • Zobacz też: zło

• Nie możecie przeszkodzić, by was nie połknęli – postarajcie się przynajmniej, by was nie mogli strawić.

• Nieraz na myśl mi przychodzi to, że gdyby można było utrwalić szczęście miłości w małżeństwie, mielibyśmy raj na ziemi.

• Nigdy moje serce ani moje zmysły nie umiały widzieć kobiet w kimś, kto nie ma cycków.

• Obelgi – to argumenty tych, którzy nie mają argumentów.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

• Pękną węzły (małżeńskie), jeżeli je zbyt mocno ścisnąć zechcemy.

• Pieniądze, które mamy, są narzędziem wolności. Pieniądze, za którymi się uganiamy – narzędziem niewoli.
  • Zobacz też: pieniądze

• Prawdziwa grzeczność polega na wyrażaniu życzliwości.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

• Społeczeństwo obywatelskie jest stanem wzajemnej współzależności wszystkich ludzi, ludzie wszakże są źli, a większość z nich jest zmuszona zrezygnować z własnej woli i pracować na rzecz zaspokojenia potrzeb nielicznych. Ponieważ zaś to ci nieliczni ustalają prawa, większość ludzi nie ma nawet zapewnionej ochrony, dla której rzekomo dołączyli się do społeczeństwa. (…) To właśnie w społeczeństwie człowiek zaczyna pożądać pieniędzy i zaszczytów. (…) W pogoni za zaspokojeniem próżności natrafia na niekończącą się ilość okazji do sporu. (…) Naturalna namiętność współczucia zostaje wygaszona, a jedynym jej substytutem w nowych warunkach staje się moralność określająca ludzkie obowiązki i wspierana autorytetem władzy. Natura przestaje wystarczać. Przerażający stan wojny czyni ten krok koniecznym i gwarantuje zgodę biednych. (…) nierówność nabiera mocy prawnej – publiczna władza podporządkowuje sobie biednych dzięki przemocy.
  • Źródło: Ekonomia polityczna (Économie politique), 1755, tłum. P. Nowak.
  • Zobacz też: władza, wojna, społeczeństwo

• Tylko miłość potrafi zatrzymać czas.

• Umiarkowanie i praca są prawdziwymi lekarzami człowieka: praca wzmaga apetyt, wstrzemięźliwość zaś zabrania nadużywać go.

• Widzę w niej pana i niewolnika, nie widzę narodu i jej naczelnika.

• Wszelka władza pochodzi od Boga, przyznaję to; ale wszelka choroba pochodzi od Niego również.
  • Toute puissance vient de Dieu, je l’avoue; mais toute maladie en vient aussi. (fr.)
  • Źródło: Umowa społeczna, rozdział III O prawie silniejszego, tłum. Wiera Bieńkowska (1762)

• Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z rąk twórcy {rzeczy}; wszystko wyrodnieje w rękach człowieka.

• Zapominacie, że owoce należą do wszystkich, a ziemia – nie należy do nikogo.

• Zbyt dobrze znam ludzi,
  aby nie dostrzec,
  że obrażony zawsze przebacza,
  ale obrażający nigdy.
  • Zobacz też: człowiek

• Zgryzoty wzajemnie sobie czynione, zawsze spadają w małżeństwie na tego, kto je wywołał.

Zobacz też:

• Jasiu, zostaw kobiety