Fryderyk II Wielki

Fryderyk II Wielki (1712–1786) – król Prus w latach 1740–1786, kompozytor, myśliciel i wódz.

• Berlińskie baby mogą mówić o układach rozbiorowych, pruscy oficerowie, którzy przeszli ze mną ostatnie wojny, wiedzą, że ani liczba naszych wrogów, ani trudności nie są w stanie odebrać nam zwycięstwa.
  • Opis: opinia skierowana w liście do brata Henryka, będąca odpowiedzią króla na obawy, głównie ludu berlińskiego, przegrania wojny, skutkującej potencjalnym rozbiorem Prus przez „koalicję Kaunitza”, 1756.

Fryderyk II Wielki na obrazie szwajcarskiego malarza Antona Graffa (1781)

• Biednych tych Irokezów będę się starał oswoić z cywilizacją europejską.
  • Opis: słowa dotyczące Polaków zamieszkujących terytoria włączone do Prus po I rozbiorze (z listu do d’Alemberta).

• Człowiek jest istotą działającą, stworzoną do działania, a najwyższym prawem etycznym jest spełnianie swych społecznych obowiązków wobec siebie i bliźnich.

• Dyplomacja bez armat jest jak muzyka bez instrumentów.
  • Źródło: „Nowe Drogi” nr 9/1985, s. 174.
  • Zobacz też: dyplomacja, armata

• I dla kogóż to mamy oszczędzać Saksonię, dla Brühla? To już lepiej, że my na niej użyjemy. (…) Wymagają tego prawa wojenne, polityka i koniunktury.
  • Opis: z listu do brata Henryka. (Saksonia, mimo siedmiu lat okupacji i toczących się w chwili pisania listu rozmów pokojowych, była nadal rabowana przez Prusy)

• I oto król Polski jak głupi pozwolił sobie umrzeć; muszę Ci wyznać, że nie lubię ludzi, którzy robią wszystko w niewłaściwym momencie.
  • Opis: uwaga zawarta w liście do brata Henryka na temat śmierci Augusta III Sasa.

• Jest moim obowiązkiem poddanych moich ratować w nieszczęściu. Po to tu jestem.

• Jeśli wbrew naszym nadziejom nikt nie przyjdzie nam z pomocą, to stawiam sprawę otwarcie, iż nie widzę żadnej szansy odroczenia lub zażegnania naszej zguby.
  • Opis: z listu do brata Henryka napisanego w 1761, w związku z próbą nakłonienia Turcji do ataku na Austrię.

• Jeśliby miało dojść do oszustwa, lepiej, abyśmy to my oszukiwali.

• Katolicy, luteranie, reformowani, żydzi i wiele innych sekt chrześcijańskich mieszka w tym państwie [tzn. w Prusach] i żyje w zgodzie: jeśli zbyt gorliwy władca opowie się po stronie jednego z tych wyznań, na początku utworzą się stronnictwa, wybuchną spory, pomału zaczną się prześladowania i wreszcie wyznawcy religii prześladowanej opuszczą ojczyznę, tysiące istot ludzkich wzbogaci sąsiadów swą liczbą i swymi umiejętnościami.
  • Opis: wypowiedziane w 1752.
  • Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, wyd. Czytelnik, Warszawa 1999, s. 258.

• Kiedy August pił, cała Polska była pijana.
  • Lorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre. (fr.)
  • Opis: o polskim królu Auguście III Sasie.

• Kiedy się tam znajdę, będę bez troski.
  • Quand je seri la, je serai sans souci. (fr.)
  • Opis: słowa wypowiedziane ze wskazaniem na wybudowany dla króla grobowiec obok pałacu Sanssouci, podczas spaceru z d’Argensem.

• Kiedy władcy grają o prowincje, ludzie są żetonami, którymi się płaci
  • Opis: pesymistyczna refleksja króla-filozofa, w trakcie trwania wojny siedmioletniej.

• Książę jest pierwszym sługą i pierwszym urzędnikiem państwa.

• Kto zdobędzie ujście Wisły, będzie właściwym jej panem, a nie ten, kto nią rządzi.
  • Opis: o Gdańsku.
  • Źródło: Melchior Wańkowicz, Walczący gryf, Czytelnik 1963, s. 140.
  • Zobacz też: Wisła

• Ludzie poddali się władcom, aby zapewnić sobie porządek prawny. To jest prawdziwe źródło suwerenności. Ci władcy byli pierwszymi sługami państwa.

• Mam w ręku wszystko, co powinien posiadać władca: armię, pełny skarb, wszystkie atuty wobec sąsiadów. A więc uważałbym się sam za największego głupca, gdybym tych atutów nie wykorzystał i zaprzepaścił dziś okazję, czego bym gorzko jutro żałował.
  • Opis: słowa wypowiedziane przed atakiem na Śląsk w 1740.

• Moi panowie, wielkich rzeczy dokonał ten tu oto.
  • De grandes choses, Messieurs, celui-ci a fait. (fr.)
  • Opis: słowa wypowiedziane do swoich dworzan obecnych przy otwarciu trumny Fryderyka Wilhelma (1620–1688).

• Moim życzeniem jest, by jeśli Polacy będą przeciw nam krzyczeć, Pan winien krzyczeć jeszcze głośniej przeciw nim.
  • Opis: ściśle tajna korespondencja Fryderyka z rezydentem pruskim w Warszawie, którym był Benoît.

• Moje dzieci, jestem tylko waszym sługą.
  • Opis: zwrot użyty (a nawet używany kilkukrotnie) podczas rozmowy z poddanymi niższego stanu.

• Najszczęśliwszy dzień życia to ten, w którym się z nim rozstajemy.
  • Opis: po powrocie z wojny siedmioletniej (1756–1763).

• Nie widzę innej możliwości zachowania tej równowagi, jak biorąc przykład z dworu wiedeńskiego, poszukać w moich archiwach starych praw do jakichś polskich prowincji.
  • Opis: instrukcje napisane po zajęciu przez Austrię Spiszu.

• Ojciec uważał mnie za rodzaj ludzkiego ciasta, z którego może ulepić, co mu się tylko podoba.
  • Opis: Fryderyk II o swoim ojcu Fryderyku Wilhelmie I (1688–1740).

• Osobiste rządy króla są jego moralnym obowiązkiem.

• Oto nadszedł moment gruntownej przebudowy starego systemu politycznego.
  • Opis: słowa wypowiedziane do najbliższych współpracowników po śmierci Karola VI (mające w domyśle oznaczać uderzenie na Austrię).

• Pan jest rozrzutny: trzeba bowiem wiedzieć, że o wiele zdrowiej jest przejść się pieszo niż korzystać z powozu, a co do jedzenia – cudze przyjęcie jest zawsze najlepsze.
  • Opis: słowa skierowane do własnego dyplomaty, proszącego o podwyższenie funduszu reprezentacyjnego.

• Pierwszy promyk zapowiadający po ciężkiej burzy piękne dni.
  • Opis: uwaga wypowiedziana na wiadomość o śmierci carycy Elżbiety.

• Ponieważ usilnie pragniemy, aby w tych okolicach i miejscowościach, gdzie poddani władają tylko językiem polskim, język niemiecki coraz więcej się rozpowszechniał, wobec czego polskim proboszczom polecono w przeciągu roku w języku niemieckim się wydoskonalić, ponieważ polscy nauczyciele mają być usunięci, a ich posady objąć ludzie, którzy rozumieją po niemiecku i po polsku i młodzież w języku niemieckim uczyć.
  • Opis: o germanizacji Polski.
  • Źródło: J. Michalski, Historia Polski 1764-1795. Wybór tekstów, Warszawa 1954, s. 106–107.

• Pójdźcie, dziatki, ze mną oddać życie za ojczyznę.
  • Opis: z przemówienia do młodocianych żołnierzy przed bitwą pod Zorndorfem (Sarbinowem).

• Proszę ratować rodzinę królewską, nie mam już żadnych rezerw i, mówiąc szczerze, uważam wszystko za stracone. Nie chce przeżyć upadku państwa. Żegnajcie na zawsze.
  • Opis: z listu do ministra Karla Wilhelma Finck von Finckensteina po przegranej bitwie pod Kunowicami.

• Prusy nie posiadały tytułu do zaboru polskiego Pomorza. Nie chciałbym udowadniać tęgości praw do tej ziemi.

• Przeszliśmy przez góry, teraz będzie lżej, Krucki.
  • La montagne est paseé, nous irons mieux, Krucki (fr.)
  • Opis: ostatnie słowa wypowiedziane przed śmiercią do obecnego przy łożu króla kamerdynera Kruckiego.

• Psy, chcecie żyć wiecznie?
  • Hunde, wollt ihr ewig leben? (niem.)
  • Opis: okrzyk, jaki Fryderyk II rzekomo skierował do żołnierzy wycofujących się z pola bitwy pod Kolinem.

• Spodziewaliśmy się, że na mocy ponawianego upomnienia i zamianowania po szkołach na Górnym Śląsku nauczycieli władających językiem niemieckim i polskim, a uzdolnionych do nauczania języka niemieckiego, nauka tego języka rozszerzy się i rozpowszechni, tymczasem ku naszemu wielkiemu niezadowoleniu stwierdzamy, że mimo to nauka języka niemieckiego i jego rozpowszechnienie napotyka na wiele przeszkód (...) dziedzice nie zwracają uwagi na to, ażeby rodzice i mieszkańcy pomiędzy sobą językiem tym posługiwali i dzieci swoje do używania tego zniewalali; zdarza się nawet, że dziedzice sprzeciwiają się raczej zaprowadzeniu języka niemieckiego, w miejsce skażonego i zepsutego języka krajowego, i wcale go nie popierają. Zaledwie wiarę dać możemy temu, ażeby dziedzice i osoby, którym przecież zależeć powinno na uchylaniu stanu nieokrzesanego i ciemnoty i na usuwaniu zepsutego krajowego języka polskiego (przez co się owa okolica przedstawia niekorzystnie), sprzeciwiać się mogły rozpowszechnianiu języka niemieckiego jako jednego z głównych środków cywilizacji tamtejszych mieszkańców.
  • Opis: w kolejnym zarządzeniu germanizacyjnym wydanym we Wrocławiu 10 listopada 1773.
  • Źródło: Kazimierz Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, Tom I, Poznań 1915, s. 280–281.

• Szemrzą? Niech szemrzą, byle by płacili.
  • Opis: król o swoich poddanych.

• Teraz, gdy już poznałem się na ludziach, wolę psy.

• Teraz, kiedy zostały uratowane dobre imię i honor mojego narodu, mogę spokojnie zejść do grobu.
  • Opis: z listu do siostry Wilhelminy, pisanego po bitwie pod Rossbach.

• To bardzo wiele jak na człowieka, który nigdy nie miał głowy.
  • Opis: po zajęciu przez armię pruską pałacu Henryka Bruhla, gdzie znaleziono ogromną ilość peruk.

• [To] worek mąki, z którego bez względu na to, ile by się nim nie potrząsało, zawsze się coś wysypie.
  • Opis: opinia o Saksonii.

• Tolerowane muszą być wszystkie wyznania, każdy ma bowiem prawo być szczęśliwy na swój sposób.

• Twoje troski poważam, wzruszają mnie i widzę w Tobie jedyny wzór doskonałej przyjaźni w naszym zepsutym stuleciu.
  • Opis: słowa zawarte w liście do siostry Wilhelminy, 9 września 1759.
  • Źródło: Stanisław Salmonowicz, Fryderyk II

• Umarło zwierzę – zginęła trucizna.
  • Morta la bestia – morto il veneno (wł.)
  • Opis: o śmierci cesarzowej Elżbiety Romanowej.

• W moich oczach ubogi chłop tyle samo jest wart, co najznakomitszy hrabia i najbogatszy szlachcic, a prawo jest zarówno dla bogatych jak i ubogich.

• W moim państwie każdy może żyć według własnych poglądów (dosł. dostąpić wiecznego życia zgodnie z własnymi poglądami).
  • In meinem Staate kann jeder nach seiner Façon selig werden. (niem.)
  • Zobacz też: państwo

• Winien pan wiedzieć, że nie jest rzeczą konieczną, bym żył, lecz bym wykonywał swe obowiązki.

• Władca reprezentuje państwo i wraz ze swym ludem tworzy w istocie jedno ciało, tak że może być w tej tylko mierze szczęśliwe, w jakiej utrzymuje poszczególne członki razem. Władca jest dla państwa, którym rządzi, tym samym, czym głowa dla ciała: to on musi za ogół patrzeć, widzieć, myśleć i działać, aby mu dostarczyć wszelkich pożądanych korzyści.

• Wszystkie religie, jeśli się je zbada, opierają się na systemie mitów, mniej lub bardziej absurdalnym.
  • Opis: wypowiedziane w 1752.
  • Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, wyd. Czytelnik, Warszawa 1999, s. 258.
  • Zobacz też: religia

• Wszystkie te rozważania mogą być znakomite. Jeżeli ich autor miałby dla ich poparcia 200 tysięcy żołnierzy, należałoby się nad tym zastanowić.
  • Opis: odpowiedź na polskie pisma, broniące praw Rzeczypospolitej do 1300 wiosek i 52 miast dodatkowo zagarniętych jeszcze przez Prusy po I rozbiorze.

• Wygrałem bitwę pod Rossbach z większą częścią mojej piechoty mającą karabiny na plecach.

• Wymagając wiele od ludzi, przynajmniej coś się uzyskuje.

• Za pieniądze można w Polsce wszystko zdziałać.

• Zamykam moje tajemnice w sobie samym.

• Zawsze na posterunku.
  • Toujours en vedette. (fr.)
  • Opis: z przemówienia w 1775

• Zwycięzców nikt nie będzie sądził.

• Żegnaj, mój panie, skoro uprawiasz tchórzliwą politykę.
  • Opis: słowa skierowane do ministra spraw zagranicznych, Podewilsa, odradzającego uderzenie na Saksonię w 1756.

• Życie na dworze stanie się bardzo wesołe. Mój kuzyn roztrwoni skarb; pozwoli zdemoralizować się wojsku. Pod rządami kobiet państwo upadnie.
  • Opis: o swoim następcy, Fryderyku Wilhelmie II.

• Żyłem jak filozof i jak filozof chcę być pochowany.

O Fryderyku Wielkim

• Panowie, gdyby ten człowiek nadal żył, nie byłoby mnie tutaj.
  • Autor: Napoleon Bonaparte
  • Opis: nad trumną Fryderyka Wielkiego po zajęciu Berlina w 1806.

• Tylko jego jednego winno się obserwować, by losy jego państwa przewidywać, bowiem całe państwo stoi na nim jednym.
  • Autor: Louis-Jules Mancini-Mazarini, książę Nivernais i poseł francuski

• W mym życiu widziałem dotąd pięciu królów, trzech dzikich i dwóch ułożonych, lecz żadnego podobnego do Waszej Wysokości.
  • Autor: Johann Reinhold Forster, Entdeckungsreisen nach Tahiti und in die Südsee, Lipsk 1843. Edition Erdmann, 1988, s. 419.
  • Opis: wypowiedziane na audiencji u króla z okazji objęcia katedry nauk przyrodniczych w Halle.