Rok 1984

Rok 1984 (ang. Nineteen Eighty-Four) – antyutopia autorstwa George’a Orwella; tłumaczenie – Tomasz Mirkowicz.

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

A

Aktualny wróg reprezentował absolutne zło, zatem jakiekolwiek pakty przeszłe lub przyszłe było po prostu niemożliwe
- Opis: O wojnie z Eurazją.

C

Chciał zatłuc ją na śmierć gumową pałką policyjną. Chciał przywiązać ją nagą do słupa i podziurawić jej ciało strzałami, jak to uczyniono ze świętym Sebastianem. Chciał ją gwałcić i poderżnąć jej gardło podczas szczytowania.

Czy świadomość, że Partia jest w stanie zawłaszczyć historię i obwieścić, że dane fakty nigdy nie miały miejsca, nie budzi większej grozy niż zwykłe tortury i śmierć?
- Opis: Winston podczas ćwiczeń.

D

Do przyszłości czy przeszłości, do czasów, w których myśl jest wolna, w których ludzie różnią się między sobą i nie żyją samotnie – do czasów, w których istnieje prawda, a tego co się stało nie można zmienić.
Z epoki identyczności, z epoki samotności, z epoki Wielkiego Brata, z epoki dwójmyślenia – pozdrawiam was!
- Opis: fragment pamiętnika, który potajemnie pisał Winston.
- Zobacz też: prawda

G

Gnijesz, rozpadasz się! – ryknął. – Wiesz, czym jesteś? Worem gnoju. A teraz obróć się i jeszcze raz popatrz w lustro. Widzisz tę ohydę? To właśnie ostatni człowiek. Tak wygląda ludzkość, jeśli ty ją reprezentujesz.
- Opis: O’Brien do Winstona po torturach w Ministerstwie Miłości.

I

Istnieje prawda i istnieje fałsz, lecz dopóki ktoś upiera się przy prawdzie, nawet wbrew całemu światu, pozostaje normalny.
- Zobacz też: fałsz, prawda

J

Jak daleko sięgał pamięcią, zawsze się nie dojadało, nosiło dziurawe skarpety i łataną bieliznę, meble były poobijane i krzywe, mieszkania niedogrzane, metro zatłoczone, domy w rozsypce, chleb szary, kawa ohydna; herbata uchodziła za rarytas, papierosów nie wystarczało; niczego nie można było kupić tanio i bez ograniczeń z wyjątkiem syntetycznego dżinu. Oczywiście, im człowiekowi przybywało lat, tym gorzej to wszystko znosił, ale skoro wzdrygał się na niewygody, brud i niedostatek, na nie kończące się zimy, lepkie od brudu skarpety, zepsute windy, chropowate mydło, rozpadające się papierosy i obrzydliwe, dziwne w smaku jadło, czyż nie był to właśnie znak, iż nie taki jest naturalny porządek rzeczy? Gdyby nie istniał w pamięci genetyczny zapis o innym, lepszym życiu, czy obecny świat wydawałby się aż tak obrzydliwy?
- Opis: życie codzienne Winstona.

Jednakże o wiele istotniejszą przyczyną manipulowania przeszłością jest ochrona nieomylności Partii. Należy zatem ustawicznie aktualizować przemówienia, statystykę i wszelkie zapisy, aby służyły za dowód, iż sprawdzają się wszystkie partyjne prognozy. Nie wolno się także przyznać do jakiejkolwiek zmiany dotyczącej politycznych sojuszy lub spraw doktrynalnych. Każda bowiem zmiana czy to poglądów, czy choćby polityki uchodzi za przejaw słabości. Jeśli na przykład obecnie wrogiem jest Eurazja, to była nim zawsze. Jeżeli z faktów wynika co innego, fakty należy zmienić. Tak więc ciągle tworzy się historię na nowo.
- Opis: fragment Księgi Emmanuela Goldsteina.

Jesteś buntownikiem tylko od pasa w dół.
- Opis: Winston do Julii, zirytowany tym, że buntując się myśli przede wszystkim o sobie.

Jesteśmy kapłanami władzy.
- Opis: nauki O’Briena.

Jeśli chce się zachować tajemnicę, należy ukryć ją nawet przed sobą. Trzeba pamiętać o niej bez przerwy, lecz dopóki nie nadejdzie właściwa chwila, nie należy ani ubierać jej w słowa, ani pozwolić, aby przeniknęła do świadomości. Od tej chwili nie tylko jego myśli, ale również odczucia i sny muszą być prawomyślne. I przez cały ten czas musi kryć swoją nienawiść głęboko w sobie, nosić ją jak torbiel, która tkwi w ciele, a zarazem nic jej z nim nie łączy.
- Opis: narrator o myślach uwięzionego Winstona.

Jeśli chcesz wiedzieć jaka będzie przyszłość, wyobraź sobie but depczący ludzką twarz, wiecznie!
- Opis: nauki O’Briena.

Jeśli istnieje jakaś nadzieja, jest ona w prolach.
- If there was hope, it must lie in the proles. (ang.)

Jeśli jesteś człowiekiem, Winston, to ostatnim. Twój gatunek wymiera, a za spadkobierców ma nas. Czy nie pojmujesz, że zostałeś sam jak palec? Wypadłeś poza nawias historii; nie istniejesz.
- Opis: nauki O’Briena.

K

Kiedy wmawiasz w siebie, że coś widzisz, sądzisz zaraz, że wszyscy postrzegają to identycznie. Ale wierz mi, (…), rzeczywistość wcale nie jest czymś zewnętrznym. Rzeczywistość istnieje w umyśle ludzkim i nigdzie poza nim.

Kto rządzi przeszłością, w tego rękach jest przyszłość; kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość.
- Inna wersja: Kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość. Kto kontroluje teraźniejszość, kontroluje przeszłość.
- Opis: slogan Partii.

L

Lepsze jest działanie od bierności. W grze, jaką prowadzimy, nie możemy odnieść zwycięstwa. Ale niektóre przegrane są mimo wszystko lepsze od innych.
- Opis: Winston do Julii.

M

Może wariat to po prostu członek jednoosobowej mniejszości. Niegdyś oznaką szaleństwa było upieranie się, że ziemia obraca się wokół słońca; dziś wiara, że przeszłość jest niezmienna. Może tylko on jeden wierzył w niezmienność przeszłości; jeśli tak, był wariatem. Myśl ta nie sprawiła mu specjalnej przykrości – bardziej się lękał tego, że może nie mieć racji.
- Opis: narrator o problemach Winstona.

My niszczymy słowa. Setkami, i to dzień w dzień. Redukujemy język, plewimy z niego wszystko, co zbędne.
- Opis: Syme, inny pracownik Ministerstwa Prawdy opisuje Winstonowi na czym polega tworzenie nowomowy.

Myślozbrodnia nie pociąga za sobą kary śmierci: myślozbrodnia JEST śmiercią.
- Thoughtcrime does not entail death: thoughtcrime is death. (ang.)
- Postać: Winston

Myśl, że jest szaleńcem, nie budziła w nim niepokoju. Naprawdę przerażało go to że może nie mieć racji.
- Opis: Rozmyślania Winstona

N

Należenie do mniejszości, nawet jednoosobowej, nie czyni nikogo szaleńcem. Istnieje prawda i istnieje fałsz, lecz dopóki ktoś upiera się przy prawdzie, nawet wbrew całemu światu, pozostaje normalny.
- Opis: wnioski Winstona po lekturze książki Emmanuela Goldsteina.

Nie można zapomnieć o czymś jedynie dlatego, że się tego chce.

Nic nie było twoje oprócz tych kilku centymetrów sześciennych zamkniętych pod czaszką.
- Postać: Winston

Nie wyobrażaj sobie, Winston, że potomność cię zrehabilituje. Potomność nigdy się o tobie nie dowie. Usuniemy cię ze strumienia historii. Poddamy ewaporacji; ulecisz w strato-sferę jako para. Nic po tobie nie zostanie: ani nazwisko w księgach metrykalnych, ani wspomnienie w czyjejś pamięci. Nie będziesz istniał w przeszłości, tak samo jak w przyszłości. To, że nigdy nie istniałeś, stanie się faktem.
- Opis: nauki O’Briena.

Nikt nie będzie odczuwał lojalności wobec nikogo i niczego oprócz Partii. Nie będzie kochał nikogo oprócz Wielkiego Brata.
- Opis: nauki O’Briena.

Nic na świecie nie jest tak straszne jak ból fizyczny. W obliczu bólu nie ma bohaterów, w obliczu bólu nie ma bohaterów – powtarzał w myślach, tarzając się po posadzce i bezradnie tuląc do siebie rwące lewe ramię.
- Opis: Winston w Ministerstwie Miłości, chwilę po trafieniu pałką w łokieć.
- Zobacz też: ból

Nigdy, z najwznioślejszego powodu, nie można pragnąć zwiększenia bólu. Chce się tylko jednego: by zelżał. Nic na świecie nie jest tak straszne jak ból fizyczny. W obliczu bólu nie ma bohaterów.

Normalność nie jest kwestią statystyki.
- Sanity is not statistical. (ang.)
- Opis: wnioski Winstona po przeczytaniu książki Goldsteina.
- Zobacz też: statystyka

Nie zbuntują się, póki nie zyskają świadomości, a nie zyskają jej, póki się nie zbuntują.
- Opis: Winston o prolach.

P

Partia ma dwa zasadnicze cele: zawładnąć całą kulą ziemską i zlikwidować raz na zawsze swobodę myślenia.
- Opis: teoria i praktyka oligarchicznego kolektywizmu Emmanuela Goldsteina.

Partia pragnie władzy wyłącznie dla samej władzy. Nie obchodzi nas dobro ludzkości; obchodzi nas wyłącznie władza. Nie bogactwa, luksusy, długie życie lub szczęście, a tylko władza, czysta władza.
- Opis: nauki O’Briena.

Pewnie przynajmniej z dziesięć osób pracowało teraz nad konkurencyjnymi wersjami tego, co naprawdę powiedział Wielki Brat. I już wkrótce jakaś tęga głowa z Wewnętrznej Partii wyselekcjonuje jedną z nich, zredaguje, po czym wprawi w ruch zawiły proces wnoszenia niezbędnych poprawek do reszty dokumentacji, aż w końcu wybrane kłamstwo wejdzie do archiwów i stanie się prawdą.
- Opis: rozmyślanie Winstona na temat swojej pracy w Ministerstwie Prawdy, gdzie zmienia treść artykułów, które okazały się złą prognozą, lub, w tym przypadku, wychwalały osobę, która niedawno się naraziła.

Pod konarami kasztana.
Pan sprzedał mnie, a ja pana.
Ich pogrzebano, a my od rana.
Pod konarami kasztana.
- Opis: piosenka puszczana co jakiś czas.

Pomarańcze za pensa, krzyczą dzwony Klemensa,
Skradł cytryn pół tuzina, dudnią dzwony Marcina,
Zaraz złapię złodzieja, ryczą dzwony Baileya,
Inni liczą, ty też licz, radzą dzwony Shoreditch.
Oto ciastko – możesz zjeść połowę, a to topór, który zetnie ci głowę.
- Opis: wiersz z dzieciństwa Pana Charringtona.

Postęp w naszym świecie oznacza postęp bólu.
- Opis: nauki O’Briena.

Pomyślał, że najgorszym wrogiem człowieka jest jego własny układ nerwowy.
- Winston podczas zapisywania w dzienniku.

Przeszłość, choć z natury podatna na zmiany, nigdy zmieniana nie była. Co stanowiło prawdę teraz, stanowiło prawdę od zawsze i wiecznie. Zasada była dziecinnie prosta. Wymagała jedynie ciągłych zwycięstw nad własną pamięcią. Nazywano to „regulacją faktów”, a w nowomowie „dwójmyśleniem”.
- Opis: nauki w myślach Winstona, podczas ćwiczeń z instruktorką.

R

Rządzimy materią, bo rządzimy umysłami. Rzeczywistość mieści się w mózgu.
- Opis: nauki O’Briena.

S

Są rzeczy, własne czyny, po których nie można wrócić do siebie.

– Słuchaj. Im więcej mężczyzn miałaś, tym bardziej cię kocham. Wiesz dlaczego?
– Tak. Doskonale.
– Nienawidzę czystości, nienawidzę dobroci! Nie chcę, żeby istniały jakiekolwiek cnoty. Pragnę, aby wszyscy byli zepsuci do szpiku kości.
- Opis: pierwsza randka Julii i Winstona.

Społeczeństwo hierarchiczne musi opierać się na nędzy i ciemnocie, aby sprawnie funkcjonować.
- Teoria i praktyka oligarchicznego kolektywizmu – Emmanuel Goldstein

Ś

Świat strachu, zdrady i cierpienia, świat depczących i deptanych, świat, który w miarę rozwoju staje się nie mniej, lecz bardziej okrutny.
- Opis: nauki O’Briena.

T

To była największa sztuka: świadomie wprowadzać się w stan nieświadomości, po czym stawać się nieświadomym dopiero co dokonanego aktu autosugestii.

To nie przez fakt, że ktoś cię słyszy, ale dlatego, że nie dajesz się ogłupić, trwa kulturowe dziedzictwo.

Tu, gdzie teraz przebywał, nie odczuwało się nic prócz bólu i strachu przed jeszcze większym bólem.
- Opis: o Ministerstwie Miłości.

U

Uściski jego i Julii były walką; ich orgazm zwycięstwem. Ciosem zadanym Partii. Udaną akcją polityczną.
- Opis: pierwsza randka.

W

W filozofii, religii, etyce lub polityce dwa plus dwa mogło równać się pięć, ale gdy chodziło o skonstruowanie armaty czy samolotu, wynik musiał brzmieć cztery.
- Opis: z książki Emmanuela Goldsteina.

Władza polega na poniżaniu i na zadawaniu bólu. Władza oznacza rozrywanie umysłów na strzępy i składanie ich ponownie według obranego przez siebie modelu.
- Opis: nauki O’Briena.
- Zobacz też: władza

Władza to nie środek do celu; władza to cel. Nie wprowadza się dyktatury po to, by chronić rewolucję; wznieca się rewolucję w celu narzucenia dyktatury. Celem prześladowań są prześladowania. Celem tortur są tortury. Celem władzy jest władza.
- Opis: nauki O’Briena.

Wolność oznacza prawo do twierdzenia, że dwa i dwa to cztery. Z niego wynika reszta.
- Freedom is the freedom to say that two plus two make four. If that is granted, all else follows. (ang.)
- Postać: Winston

Wojna to pokój.
Wolność to niewola.
Ignorancja to siła.
- War is peace.
  Freedom is slavery.
  Ignorance is strength. (ang.)
- Opis: slogan Partii.

Wynalezienie druku ułatwiło jednak manipulację opinią publiczną, a film i radio przyspieszyły ten proces. Wraz z rozwojem telewizji i postępem technicznym, który umożliwił podwójną, nadawczo-odbiorczą rolę sprzętu telewizyjnego, skończyła się prywatność życia obywateli. Policja mogła – jeśli uznano to za pożądane – obserwować każdego obywatela dwadzieścia cztery godziny na dobę; cały czas bombardując ludzi oficjalną propagandą, odcinano ich jednocześnie od innych źródeł informacji.
- Opis: fragment Księgi Emmanuela Goldsteina.

Wyplenimy popęd seksualny. Płodzenie potomstwa stanie się doroczną formalnością, taką samą jak przedłużanie kart zaopatrzeniowych. Zlikwidujemy orgazm. Nasi neurolodzy już nad tym pracują.
- Opis: nauki O’Briena.

Wyraziściej niż do tej pory uzmysłowił sobie czemu jej nienawidzi: była młoda, piękna i aseksualna. Chciał iść z nią do łóżka i nie miał na to szans.
- Opis: o Julii, podczas dwóch minut nienawiści.

Wiedzieć i nie wiedzieć. Mieć głębokie poczucie prawdy obiektywnej i głosić starannie spreparowane kłamstwa.
- Opis: o „dwójmyśleniu”.

(…) więc ostatecznie nasze pojmowanie dobrego i złego zamknie się w zaledwie sześciu słowach, a właściwie w jednym.
- Opis: Syme o nowomowie.

Wolność to swoboda obwieszczenia, że dwa plus dwa równa się cztery. Reszta jest jej pochodną.
- Opis: Winston w dzienniku.

Z

Zmienność przeszłości to podstawowy dogmat angsocu. Według partyjnej argumentacji, przeszłe wydarzenia nie istnieją obiektywnie, a tylko w formie zapisów i wspomnień. Przeszłość jest więc tym, co do czego zapisy i pamięć ludzka są zgodne. Skoro w rękach Partii znajdują się i wszelkie archiwa, i władza nad umysłami członków, przeszłość wygląda tak, jak życzy sobie Partia. Chociaż jest zmienna, twierdzi się, iż nigdy nie bywa zmieniana. Kiedy bowiem przybiera kształt w danej chwili pożądany, nowa wersja wydarzeń po prostu jest przeszłością; inna przeszłość nigdy nie mogła istnieć. Zasada ta sprawdza się nawet wówczas, gdy – jak to się często dzieje – ten sam fakt przerabia się całkowicie kilka razy w roku.
- Opis: Teoria i praktyka oligarchicznego kolektywizmu – książka Emmanuela Goldsteina, Wroga Ludu.

Zniknie ciekawość, zniknie radość życia. Zniknie cała gama przyjemności. Ale zawsze, Winston, zapamiętaj to sobie, zawsze istnieć będzie upajająca władza, coraz potężniejsza i coraz bardziej wyrafinowana. I zawsze, w każdej sekundzie da się odczuć rozkoszny dreszcz zwycięstwa, jaki budzi deptanie pokonanego wroga.
- Opis: nauki O’Briena.

Zaczęła się nienawiść
- Opis: dwie minuty nienawiści.

Zastrzelą mnie no i co strzelą mi w potylicę wszystko jedno precz ze starszym bratem zawsze strzelają w potylicę nie obchodzi mnie precz ze starszym bratem…
- Opis: pijany Winston w dzienniku.

Uwaga: W dalszej części znajdują się cytaty ze szczegółami fabuły lub z zakończenia utworu.

Ból sam w sobie często nie wystarczy. Są sytuacje, w których człowiek zdoła wytrzymać największy ból, a nawet może z bólu umrzeć. Ale każdego coś napawa taką grozą, że boi się choćby o tym myśleć. Nie ma to nic wspólnego z odwagą i strachem. Kiedy człowiek spada z wysokości, nie jest tchórzostwem łapanie się liny. Jeśli wynurza się spod wody, nie jest tchórzostwem wciąganie powietrza w płuca. To odruch, którego nie sposób się wyzbyć. Tak samo jest z tobą i szczurami. Dla ciebie są najkoszmarniejszą rzeczą na świecie. Choćbyś nie wiem jak pragnął, tej formy nacisku nie potrafisz znieść. Zrobisz, czego tylko od ciebie zażądam.
- Opis: O’Brien o tym, co czeka w Pokoju 101.

Czy nie rozumiesz, że cała przeszłość, poczynając już od dnia wczorajszego, jest systematycznie niszczona? Jeśli cokolwiek z niej przetrwało, to jedynie garść niemych przedmiotów, takich jak ten kawał szkła. Już dziś nie wiemy właściwie nic o Rewolucji i czasach ją poprzedzających. Każdy dokument zniszczono lub sfałszowano, każdą książkę napisano od nowa, każdy obraz przemalowano, zmieniono nazwy wszystkich pomników, ulic, budynków, przerobiono daty. Proces ten trwa co dzień i w każdej minucie. Zatrzymano historię. Istnieje tylko nieograniczona teraźniejszość, w której Partia zawsze ma rację. Wiem, że fałszuje się przeszłość, ale nie potrafiłbym tego udowodnić, nawet w wypadku fałszerstw, których sam dokonałem. Nie zostają żadne ślady. Jedynym świadectwem jest moja pamięć, ale czy oprócz mnie ktoś jeszcze pamięta prawdę?
- Opis: Winston próbuje wytłumaczyć Julii, na czym polega jego praca.

– Czy Wielki Brat istnieje?
– Oczywiście, że istnieje. Partia istnieje, a Wielki Brat to ucieleśnienie Partii.
– Czy istnieje w ten sam sposób co ja?
– Ty nie istniejesz.
- Opis: O’Brien do Winstona w Ministerstwie Miłości.

Pokonaliśmy cię, Winston. Złamaliśmy. Widzisz, jak wygląda twoje ciało. Twój umysł jest w identycznym stanie. Nie sądzę, aby zostało w tobie wiele dumy. Kopano cię, bito, lżono; wrzeszczałeś z bólu, tarzałeś się po ziemi we własnej krwi i we własnych wymiocinach. Skamlałeś o litość, zdradziłeś wszystkich i wszystko. Czy znasz choć jedno poniżenie, które cię ominęło?
- Postać: O’Brien

Spojrzał na ogromną twarz. Zajęło mu 40 lat, nim odkrył, jaki to uśmiech kryje się pod czarnym wąsem. Och, cóż za okrutna, niepotrzebna pomyłka! Och, cóż za upór i arogancja nie pozwalały mu się przytulić do miłującej piersi! Dwie pachnące ginem łzy spłynęły mu wolno po policzkach. Ale wszystko już było dobrze, wreszcie było dobrze; walka się skończyła. Odniósł zwycięstwo nad samym sobą. Kochał Wielkiego Brata.
- Opis: ostatnie zdania w powieści.

Zróbcie to Julii! Julii! Nie mnie! Julii! Nie obchodzi mnie, co się z nią stanie. Niech jej zeżrą twarz, obgryzą aż do kości. Nie mnie! Julii! Nie mnie!
- Opis: finał najgorszej tortury, jakiej poddano Winstona w Pokoju 101.

O Roku 1984

Warto wracać do Roku 1984 George’a Orwella, bo na naszych oczach spełnia się koncepcja telewizji, którą nie tylko możesz oglądać, ale dzięki której sam jesteś obserwowany. Niestety, kurczy się ilość miejsc, do których dostęp ma tylko dana osoba i gdzie możemy być sami. Wystarczy przypomnieć sobie doniesienia mediów sprzed dwóch tygodni, związane z inwigilacją Angeli Merkel. Zmusza nas to do uświadomienia sobie, że nikt nie jest nietykalny.
- Autor: Jonathan Nolan
- Źródło: Michał Hernes, Nolan dla Stopklatki o „Interstellar”: Skala przedsięwzięcia robi wrażenie, stopklatka.pl, 10 listopada 2013