Konstytucja 3 maja
ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Konstytucja 3 maja (właśc. Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) – uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją.
- Konstytucja była kamieniem, który spowodował lawinę. Była prowokacją, na którą Rosja odpowiedziała tak, jak odpowiedzieć musiała, chroniąc swoje imperialne interesy. Było to również wyzwanie rzucone zdecydowanej większości szlachty, która nie chciała żadnych poważniejszych zmian w ustroju państwa.
- Autor: Andrzej Chwalba
- Źródło: Andrzej Chwalba, Wojciech Harpula, Zwrotnice dziejów. Alternatywne historie Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019, s. 275.
- Zobacz też: Rosja, szlachta
- Markiz de Condorcet i Tomasz Paine uznali Konstytucję za dokument przełomowy, a Edmund Burke nazwał ją „najczystszym” dobrem publicznym, jakim kiedykolwiek obdarowano ludzkość.
- Autor: Adam Zamoyski, Polska. Opowieść o dziejach niezwykłego narodu 966–2008, wyd. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011, s. 289.
- Zobacz też: Edmund Burke, Nicolas de Condorcet, Thomas Paine
- Zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolita stawała się monarchią konstytucyjną. Władza królewska miała być wzmocniona i dziedziczna. Zniesiono więc wolną elekcję. Jednocześnie wprowadzona została zasada suwerenności narodu, to jest szlachty-posesjonatów, kleru i części mieszczaństwa. Tylko te grupy obdarzone zostały pełnią praw politycznych. Pozbawiono zaś tych praw szlachtę-gołotę, jako niesamodzielną klientelę magnatów. Wprowadzony został podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzę ustawodawczą miał sprawować sejm, wybierany na dwa lata i stanowiący prawa większością głosów. Liberum veto zostało więc zlikwidowane. Władze wykonawczą sprawował król i rząd zwany Strażą Praw oraz jego komisje czyli ministerstwa. Wprowadzono stałe podatki na utrzymanie stutysięcznej armii. Wzmocniono sądownictwo i zagwarantowano jego niezależność.
- Autor: Michał Tymowski, Najkrótsza historia Polski, Gdańsk 1993, s. 67–70.
- Zobacz też: liberum veto, magnateria polska, podział władz
Zobacz też: