Jakub Bojko

Jakub Bojko (1857–1943) – polski działacz, publicysta i pisarz ludowy, jeden z pionierów ruchu ludowego w Galicji, współtwórca Stronnictwa Ludowego w Galicji, kolejno poseł i senator II RP, wójt Gręboszowa.

Dwie dusze

(Kraków 1904)

Milczysz… (…) języka w gębie zapomniałeś i blagujesz ludzi, na swoją i ich szkodę. A cóż gdy wstępujesz na przykład do jakiego wyższego urzędnika, świeckiego czy duchownego. Dusza twoja ucieka ci w pięty, a ta druga, pańszczyźniana, robi z ciebie cielę, bałwana, który wtedy gnie się w pas jak niewolnik. (…) Popatrz na tego człowieka – na swojego bliźniego, który podobnie jak ty nie potrafi zdjąć niewolniczej maski, który się pali od wstydu i poci jak mysz, a oczy ma w dół spuszczone – bo wie, że źle robi, ale nie mógł się dotąd wyzbyć tego przeklętego gada z siebie, to inaczej robić nie może. Dopiero wtedy ta dusza z niego na chwilę wyjdzie, gdy się zgniewa o coś.
- Opis: o żywotności pańszczyzny.
- Źródło: s. 6–7.
- Zobacz też: chłopi w Polsce, dusza, niewolnik

Opisując to piekło [pańszczyzny], nie miałem na myśli rozgoryczać ludu przeciw tym, którzy los jego mieli całe wieki w swem ręku. (…) Bogu – największemu przyjacielowi chłopów dzięki, dziśmy są wolni ludzie i sąśmy przecież do ludzi podobniejsi. Sąśmy już nie cesarscy, jak nasi ojcowie, ale głośno się przyznajemy do tej matki ojczyzny, która nam tyle wieków była straszną macochą – i z chlubą zwiemy się ludem polskim! A jeżeli pokrzywdzeni starsi bracia [szlachta] przez nas w roku 1846 mówią przez usta poety Wyspiańskiego, że „myśmy wszystko zapomnieli”, to my dawno wołamy z Szelą Wyspiańskiego: „dajcie, bracia, kubeł wody: ręce myć, nogi myć, suknie prać, nie będzie (krwi) znać…”.
- Źródło: s. 100–101.
- Zobacz też: rabacja galicyjska, Stanisław Wyspiański, Jakub Szela