Paul d'Holbach

Paul d’Holbach (1723–1789) – filozof francuski.

Etokracja, czyli rząd oparty na moralności (1776)

(fr. Ethocratie, ou Le gouvernement fondé sur la morale, tłum. M. Skrzypek)

Często ludy odpokutowują stuleciami nędzy za to, że miały zaszczyt posiadania, jako zwierzchnika, jednego z tych cudownych ludzi, których nazywa się wielkimi królami.

Krainy, gdzie zadomowił się despotyzm i zbytek, pozbawione są całkowicie patriotyzmu, dzieje się tak dlatego, że wraz z wolnością i cnotą zniknęło tam szczęście, dlatego, ze nie ma ojczyzny dla niewolników, którym kraj służy za niewygodne więzienie; dlatego, że los panującego i narodu nie wzrusza wcale nieszczęśników, którzy nie mają nic do stracenia; dlatego, że ruina państwa czyni nader małe wrażenie na ludziach zepsutych i lekkomyślnych, którzy cieszą się tylko chwilą i nie troszczą się o nieprzyjemną przyszłość.

Nie ma niczego bardziej przygnębiającego niż skutki zbytku albo próżności bogaczy, kiedy ogarnia klasy niższe.

Nie można wątpić, że ciemnota jest źródłem występków i zła moralnego. Ignorancja wynika z braku doświadczenia i refleksji, bez których ludzie są tylko dziećmi nieobliczalnymi w swoim postępowaniu, oddanym wszelkim namiętnościom natury pozbawionej przewodnika, niezdolnymi do czynienia dobrego użytku z przedmiotów, które ich otaczają.

(...) niewolnicze wychowanie może uformować tylko podłe dusze albo ludzi nader bezczelnych, jeśli uda im się zdobyć jakąś władzę.

Osobne komisje, jak również przenoszenie spraw do innej instancji są środkami, które przystoją tylko tyranii i dobrze rządy powinny skazać je na banicję.

Przestępstwo zdaje się ulegać nobilitacji przez potęgę i rangę tych, którzy je popełniają. Podziwiamy kradzieże i rangę dokonywane przez królów pod nazwą podbojów; podziwiamy ich zbrodnie pod nazwą bitew.

Prześladowanie myśli jest najokrutniejszym, najbardziej oburzającym i najbardziej bezużytecznym gwałceniem wolności człowieka.

Religia (...) ma opierać swoje prawa jedynie na zgodności ze zdrową moralnością; polityka może być pożyteczna jedynie przez nadanie lekcjom moralności sankcji władzy.

Ten, kto wśród klas niższych albo najbardziej pogardzanych przez pysznych wielmożów wykonuje z honorem pożyteczny zawód, winien pod względem poważania zyskać sobie u współobywateli bardziej godne miejsce od tylu niskich dworzan, ciemnych szlachciców, tylu wielmożów pozbawionych cnót i talentów, którzy pożerają ojczyznę i prowadzą ją do ruiny.

(...) wolność nie może długo przetrwać w upodlonych duszach; mogą ją odczuwać i jej bronić tylko dusze szlachetne i bezinteresowne.

W dobrze zorganizowanym rządzie żaden człowiek, niezależnie od zajmowanego stanowiska, nie może nie lękać się kary za popełnione przestępstwa.

W narodach zepsutych i źle rządzonych, talenty zajmują się błahostkami; ludzie pogrążeni w zbytku są wrogami wszelkiej refleksji; ich umysły wydelikacone, podobnie jak ciała, nie są zdolne w żaden sposób do mozolnych zajęć; wszystkie doniosłe sprawy wydają się zbyt poważnie dla lekkomyślnych dzieci, które pragną tylko przelotnej zabawy. Oto dlaczego u ludów zniewolonych podwójnym jarzmem samowolnej władzy i zbytku spotykamy zazwyczaj głęboką obojętność dla wszystkiego, co może dotyczyć ojczyzny; sprawy naprawdę użyteczne są zbyt rozległe dla przytłumionych i ciasnych umysłów.

Zbytek jest odmianą oszustwa, dzięki któremu ludzie przystali na wzajemne zwodzenie się, a często też wprowadzanie w błąd samych siebie.

(Warszawa 1957, tłum. Klemens Szaniawski)

Ateista jest człowiekiem, który zna przyrodę i jej prawa; zna też własną naturę i wie, jakie obowiązki nakłada na niego.
- Źródło: tom II, s. 327
- Zobacz też: ateizm

Bądź sprawiedliwy, bo sprawiedliwość jest ostoją ludzkości. Bądź dobry, bo dobroć zniewala wszystkie serca. Bądź wyrozumiały, bo sam jesteś słaby i żyjesz wśród istot równie słabych jak ty. Bądź łagodny, bo łagodność zjednywa uczucie. Bądź wdzięczny, bo wdzięczność podtrzymuje i żywi dobroć. Bądź skromny, bo pycha oburza istoty, które ciebie kochają. Wybaczaj obelgi, bo zemsta utrwala nienawiść. Czyń dobro temu, kto cię znieważa, aby okazać swoją wyższość i pozyskać jego przyjaźń. Bądź umiarkowany, wstrzemięźliwy i obyczajny, bo rozpusta, rozwiązłość i nadużycia zniszczą twój organizm i ściągną na ciebie pogardę.
- Źródło: tom II, s. 386

Wzbraniać ludziom namiętności – to wzbraniać im być ludźmi.
- Źródło: tom I, s. 397

Aby być szczęśliwym, trzeba pragnąć, działać i pracować, taki jest porządek przyrody, której życie polega na działaniu.
- Zobacz też: szczęście, praca

Wszystkie dzieci rodzą się ateistami i nie mają pojęcia o Bogu.
- Źródło: Le Bon Sens, Amsterdam 1772.