Joachim Lelewel

Joachim Lelewel (1786–1861) – polski historyk, bibliograf, numizmatyk, poliglota, heraldyk i działacz polityczny.

Nie poniewierajmy stanu...; nie gnębmy Żyda dlatego, że Żyd, ani szlachcica, że szlachcic.
- Źródło: Kronika Polski. W boju i na tułaczce: 1831–1846, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków, 1998, s. 20.

Powiedziałem nieraz i powtarzali inni, że od wprowadzenia chrześcijaństwa do Polski, przez postęp cywilizacji zachodniej, lud stracił swą pierwotną wolność, ciągle czuł uszczerbek swobód.
- Źródło: Maria Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007, s. 96.
- Zobacz też: chrzest Polski

Przypuszczając fałsz za prawdę, że Bóg dał ziemię szlachcie tylko, czyż tylą wieków niewoli, pracy i krwi za kraj przelewanej, nie odkupili chłopi tej niewoli?
- Źródło: Polska. Dzieje i rzeczy jej, t. III, Poznań 1855, s. 4.
- Zobacz też: chłopi w Polsce, niewolnictwo, szlachta

We mnie kropli Lecha nie ma.
- Źródło: Kronika Polski. W boju i na tułaczce: 1831–1846, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków, 1998, s. 20.

O Joachimie Lelewelu

Dla zrozumienia dziejów powstania 1830 i 1831 roku, dla wyjaśnienia genezy jego klęski i powodów zmarnowania tak olbrzymich szans i możliwości, konieczne jest podkreślenie faktu zasadniczego: wszyscy, a przynajmniej prawie wszyscy, późniejsi członkowie władz narodowych w czasie powstania listopadowego (z wyjątkiem chyba tylko Joachima Lelewela), kierownicy polityki wewnętrznej i zagranicznej powstania, wszyscy generałowie i większość wyższych oficerów armii polskiej w roku 1831 – ludzie, których takim zaufaniem obdarzyli organizatorzy spisku – w noc 29 listopada 1830 roku byli przerażeni i wstrząśnięci wybuchem walki, byli gotowi do najbardziej drastycznych posunięć, by ruch ten natychmiast i w zarodku stłumić, byli zdecydowani na podjęcie zaciętych walk ulicznych z patriotycznym tłumem pospólstwa, ze „zbuntowanymi” oddziałami wojskowymi, na kartaczowanie i szarże kawaleryjskie przeciwko ludności cywilnej, na artyleryjskie bombardowanie Warszawy – byle tylko o świcie 30 listopada przywrócić w stolicy sytuację z rana dnia 29 listopada.
- Źródło: Jerzy Łojek, Szanse powstania listopadowego. Rozważania historyczne. Instytut Wydawniczy Pax, wyd. 3, Warszawa 1986, ISBN 8321107761, s. 9.

Jest faktem charakterystycznym, że najważniejszy rangą oficer biorący udział w sprzysiężeniu 29 listopada był w stopniu majora. Przywództwa ruchu odmówił nawet znany ze swych postępowych poglądów i uznany za radykała Lelewel, z którym organizatorzy spisku: Wysocki, Zaliwski i Bronikowski, pertraktowali na kilka dni przed rozpoczęciem powstania.
- Źródło: Jerzy Łojek, Szanse powstania listopadowego. Rozważania historyczne. Instytut Wydawniczy Pax, wyd. 3, Warszawa 1986, ISBN 8321107761, s. 10.

Joachim Lelewel to człowiek ze wszech miar wybitny. Jako ideolog i jeden z czołowych przywódców Wielkiej Emigracji, jako historyk imponujący rozległością i rangą swego dorobku naukowego, jako Polak-patriota cieszący się ogromnym autorytetem moralnym – stał się postacią niemal legendarną.
- Autor: Andrzej Wierzbicki, Poczet historyków polskich. Historiografia polska doby podzaborowej, Poznań 2014, s. 45.

Nie było w Polsce ani przed, ani po Lelewelu, historyka o tak rozległej skali zainteresowań i dokonań badawczych.
- Autor: Andrzej Wierzbicki, Poczet historyków polskich. Historiografia polska doby podzaborowej, Poznań 2014, s. 51.

Republikanizm i demokratyzm tego historyka spowodował jednak, że nie tylko w deklaracjach, które jak wiadomo nie były obce także w szkole naruszewiczowskiej, ale i w praktyce dziejopisarskiej powstała pierwsza polska synteza dziejów narodowych kładąca akcent na dzieje społeczeństwa, nie zaś jego władców.
- Autor: Andrzej Wierzbicki, Poczet historyków polskich. Historiografia polska doby podzaborowej, Poznań 2014, s. 54.