Jan Niecisław Baudouin de Courtenay

Jan Niecisław Ignacy Baudouin de Courtenay (1845–1929) – polski filolog.

• Dążność do zachowania właściwości plemiennych i wstręt do tępienia narodowości są polem, na którym mogą się zejść i podać sobie po bratersku ręce szlachetni konserwatyści ze szlachetnymi postępowcami. Jedni pragną istotnie zachować, konserwować; drudzy zaś szanują wolność jednostek i plemion.
  • Źródło: Aforyzmy, Lwów 1891, s. 6–7.

Jan Niecisław Badouin
de Courtenay

• Gawiedź (t.j. ludzkość) najłatwiej daje się porywać i entuzjazmować genialnym egoistom, t.j. indywiduom, które tylko mają korzyść na widoku. Motywa egoistyczne są dla mas ludzkich od razu zrozumiałe: dla jakichś tam idei abstrakcyjnych mają one zmysły zamknięte. To nam objaśnia powodzenie Napoleonów i innych tego rodzaju opryszków, dla których miliony ludzi poświęcały chętnie życie i wszystkie dobra swoje.
  • Źródło: Aforyzmy, Lwów 1891, s. 3–4.

• Jedną z najczęściej spotykanych a nieuleczalnych chorób jest obłęd wielkości i nieomylności.
  • Źródło: Dzieła wybrane, tom 6, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1983, s. 60.

• Jednostka ludzka, mająca prawo do poszanowania jej godności ludzkiej, powinna być bronioną przed przymusem zarówno wyznaniowym, jak i narodowościowym. Zamachy osób, uważających siebie za naczelników pewnej narodowości, na wolność sumienia narodowego innych ludzi, powinny być traktowane albo jako gwałt, albo też jako objaw niepoczytalności.
  • Źródło: W sprawie porozumienia się ludów słowiańskich, Warszawa 1908, s. 27.

• Lekkomyślne żenienie się „z miłości” musi być chyba „występkiem”; zamienia ono bowiem niejednokrotnie pożycie małżonków na dożywotni dom kary… bez poprawy.
  • Źródło: Dzieła wybrane, tom 6, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 62.

• Mówić o „życiu” i „martwości” języków jest to dowodzić, że się nie rozumie istoty języka. Każdy język jest „martwym” dla tych, co go nie znają. Kto zaś pozna i osiedli w swej głowie grecki, łacinę, starohebrajski, sanskryt itp., ożywia je tak samo, jak wszelki tak zwany język „żywy”.
  • Źródło: O języku pomocniczym międzynarodowym, 1908

• Nie jestem nietylko katolikiem, nietylko wogóle chrześcijaninem, nietylko jakimkolwiekbądź wyznaniowcem, nietylko człowiekiem osobiście religijnym, ale wogóle stoję poza wszelkiem wyznaniem, poza wszelką religją, czy to stadową, zbiorową, czy też jednostkową, indywidualną, a to zarówno ze strony zewnętrznej, powierzchownej, jako też ze strony wewnętrznej, ze strony uczuć, myśli i przekonań. Ze strony zewnętrznej nie jestem praktykantem wyznaniowym i nigdy, ze względu na „opinję publiczną” i dla zyskania sobie łaski zwierzchników, nie udawałem praktykanta. Po ostatniej w życiu spowiedzi nigdy nie odmawiałem żadnich modlitw, nie uczęszczałem na nabożeństwa kościelne, ani razu się nie spowiadałem, nie całowałem biskupów w rękę, nawet samego nieomylnego nie pocałowałbym w pantofel.
  • Źródło: Mój stosunek do Kościoła, Warszawa 1927

• Niepodobna służyć jednocześnie i z jednakową gorliwością dwóm paniom tego rodzaju, jak prawda i polityka. Albo jedna, albo druga musi być zaniedbywaną. Uczony dążyć powinien tylko do prawdy, bez względu na to, czy wyniki tego dążenia będą przyjemne, czy też nieprzyjemne.
  • Źródło: Z powodu jubileuszu profesora Duchińskiego, Kraków 1886, s. 5

• Nikt nie może ulegać jakimkolwiekbądź prześladowaniom i ograniczeniom za swe pochodzenie.
  • Źródło: W sprawie porozumienia się ludów słowiańskich, Warszawa 1908, s. 30.

• Szkodliwym przesądem, nadającym się do wytrzebienia, jest dzielenie narodów na kulturalne i niekulturalne.
  • Źródło: W sprawie porozumienia się ludów słowiańskich, Warszawa 1908, s. 31.

• To, co się nazywa językiem polskim, jest kontynuacją historyczną stanu językowego przedpolskiego, to znowu kontynuacją stanu językowego wspólno-słowiańskiego, stan wspólno-słowiański kontynuacją stanu prasłowiańskiego, stan prasłowiański kontynuacją stanu przedsłowiańskiego, stan przedsłowiański kontynuacją stanu wspólno-arjoeuropejskiego i praarjoeuropejskiego [= praindoeuropejskiego], ten ostatni kontynuacją stanu przedarjoeuropejskiego. Cofając się myślą dalej wstecz, gubimy się w pomroce wieków. Możemy wypowiadać rozmaite domysły i mniej lub więcej dowcipne przypuszczenia, ale nie jesteśmy w stanie odtworzyć sobie obrazu języka pierwotnego w sposób mniej lub więcej określony.
  • Źródło: Zarys historji języka polskiego, Polska Składnica Pomocy Szkolnych, Warszawa 1922, s. 152.
  • Komentarz: pisownia oryginalna.
  • Zobacz też: język polski, język praindoeuropejski

• Wszelki przymus wyznaniowy, wszelki przymus narodowy jest wynikiem pomieszania pojęć, oraz próżności, żądzy władzy oraz interesu osobistego przywódców i władców.
  • Źródło: W sprawie porozumienia się ludów słowiańskich, Warszawa 1908, s.9.

• Zwierzę o tyle jest wyższem od człowieka, że przy zamachach na inne zwierzę chodzi mu jedynie o zaspokojenie głodu lub innych potrzeb fizycznych. Wilk zje owcę, ale nie będzie jej zmuszał do zmiany przekonań, nie będzie jej narzucał swojej wiary, swojego języka, nie będzie jej zmuszał do stania się wilkiem.
  • Źródło: Z powodu jubileuszu profesora Duchińskiego, Kraków 1886, s. 26

• Żaden warszawski polityk, który chciałby zmienić Kaszubów, Ślązaków czy Białorusinów w Polaków, nie miał prawa czuć się dotknięty tym, że carska administracja próbuje zmienić Polaków w Rosjan.
  • Źródło: Norman Davies, Boże igrzysko t. II, tłum. Elżbieta Tabakowska, wyd. Znak, Kraków 1991, s. 87.