Trechtymirów

Trechtymirów – miejscowość na Ukrainie, w czasach I Rzeczypospolitej monaster i rezydencja kozacka.

– Co komu pisane, to go nie ominie – rzekł Krysa i splunął. – Tak i bat’ce pisana była lacka kula. Idź pomódl się za jego duszę. A jak nie chcesz modlitw klepać, to choć kwartę horyłki za niego wychyl. W Trechtymirowie go pogrzebiem.
- Opis: Kozacy przedwcześnie rozważający śmierć Bohuna
- Autor: Jacek Komuda, Bohun

(…) i Kozaków na sześć Półków po tysiąciu ludzi urządził, którym Hetmana wraz z innemi Urządnikami, i zamek Trechtymirów na mieszkanie iego wyznaczył.
- Autor: Józef Miklaszewski, Rys historyi polskiéy: od wzniesienia sie monarchii az do ostatniego upadku i rozbioru kraju, 1829

Kosze te czyli zamki były zwykle przy wielkich szlakach, a liczyły się do nich: Biała-Cerkiew, Humań, Sawrań, Bar, Niemirów, Trechtymirów, Czerkasy i Kudak.
- Autor: Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska

Król Stefan ustanowił dziesięć pułków kozackich; przywilejem dozwolił wojsku zaporoskiemu stawania na prawem skrzydle wojska polskiego i nadał na stolicę atamanom kozaczyzny Trechtymirów miasto nad Dnieprem.
- Autorzy: Michał Czajkowski, Aleksander Jełowicki, Powieści kozackie, Księgarnia i Drukarnia Polska, Paryż 1837.

Nadaje Jego Królewska Mość Kozakom Niżowym Zaporoskim wiekuiście miasto Trechtymirów z monasterem i przeprawą, oprócz starego ich miasta zaporoskiego Czehrynia; i do porohów; i wszystkie [ziemie] od tego miasta Trechtymirowa na Niż wzdłuż Dniepru, do samego Czehrynia i stepów zaporoskich do ziem czehryńskich dochodzących, ze wszystkimi na tych ziemiach lokowanymi miasteczkami, wsiami i chutorami, ryb w Dnieprze łowieniem i innymi pożytkami, a wszerz od Dniepru na step; jak te miasteczka, wsie i chutory od dawna znajdowały się w ich władaniu, tak też i one chcemy mieć zachowane.
- Autor: Stefan Batory
- Opis: w dokumencie wydanym 20 sierpnia 1576 r.
- Źródło: Władysław A. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, WL, Kraków 1984.

– Po to ja tu, ditki, przyszedł, żeby wam powiedzieć, gdzie Chmiela szukać. Pójdźcie wy, dzieci, do Zołotonoszy, a potem do Trechtymirowa pójdziecie i tam już Chmiel będzie na was czekał, tam się też ze wszystkich wsiów, sadyb i chutorów ludzie zbiorą, tam i Tatary przyjdą, bo inaczej kniaź wszystkim wam by po ziemi, po matce, chodzić nie dał.
– A wy, ojcze, pójdziecie z nami?
– Pójść, nie pójdę, bo stare nogi ziemia już ciągnie. Ale mnie telegę zaprzężcie, taj pojadę z wami. A przed Zołotonoszą pójdę naprzód zobaczyć, czy tam pańskich żołnirów nie ma. Jak będą, to ominiemy i prosto na Trechtymirów pociągniem. Tam już kozacki kraj.
- Opis: dziad Onufry (przebrany Zagłoba) do chłopów ukraińskich
- Autor: Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, tom 1, rozdział XX

Trachtamirów, albo: Trechtymirów nad Dnieprem. Stefan Batory, chcąc przygraniczne prowincye ubespieczyć od pogańskich zapędów, urządził 1578 r. Kozaków, nadał im miasto z przyległościami, przeznaczając zamek na mieszkanie dla attamanów czyli ich hetmanów, na żołnierski trybunał, zbrojownią i skład sprzętów wojennych.
- Autorzy: Michał Baliński, Tymoteusz Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, Nakład S. Orgelbranda, Warszawa 1844.

Trechtymirów – miasto i zamek obronne przez Stefana Króla Hetmanom kozackim nadane i na rezydencyę ich oraz zbroiownię przeznaczone, tu jest monaster między skałami, w którym kozacy składy swe i skarby niegdyś mieli 1638 r. Polacy Władzę Hetmanów kozackich znisczywszy miasto to im odebrali, co było iedno z naygłownieyszych przyczyn do zapalenia straszliwego buntu.
- Autor: Tomasz Święcki, Opis starożytnéy Polski, wyd. Zawadzki i Węcki, Warszawa 1816, s. 165.