Stanisław Żółkiewski

Stanisław Żółkiewski (1547–1620) – hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny, teoretyk wojskowości, pamiętnikarz.

• Nie wsiądę, miło mi przy was umierać. Niech Pan Bóg nade mną wyrok swój, który uczynił, kończy.
  • Opis: podczas panicznego odwrotu wojsk polskich po klęsce pod Cecorą do dwunastu szlachciców, z którymi szedł pieszo, kiedy zaproponowano mu konia. Po czym przebił konia szablą.
  • Źródło: Zofia Stefanowska, Janusz Tazbir, Życiorysy historyczne, literackie i legendarne, Warszawa 1980, PWN, s. 121.

Wincenty de Lesseur, Hetman Stanisław Żółkiewski, 1801

• Potrzeba w miejscu, nadzieja w męstwie, zbawienie w zwycięstwie.
  Czyńcie swoją powinność!
  • Necessitas in loco, spes in virtute, salus in victoria… (łac.)
  • Opis: mowa do żołnierzy przed bitwą pod Kłuszynem w 1610.
  • Źródło: Jerzy Besala, Stanisław Żółkiewski, Warszawa 1988.

• Ty uchodź, na lepsze czasy dla Rzeczypospolitej czekaj, a ja tu nieprzyjacielowi drogę do Ojczyzny swym tułowiem zawalę.
  • Opis: Podczas odwrotu spod Cecory do towarzyszy.
  • Uwaga: Spotyka się kilka wersji cytatu.

O Stanisławie Żółkiewskim

• Człowiek prawdziwie święty, ideał Polaka.
  • Autor: Feliks Koneczny, Polskie logos a ethos, Wydawnictwo Antyk, s. 401.

• Swoim hetmanem polnym uczynił Zamoyski Stanisława Żółkiewskiego. Jest to jedna z największych postaci polskich, nie tylko jako wódz znakomity, lecz jako uosobienie obowiązku obywatelskiego. Kiedy rządy Zygmunta III wywołują rokosz Zebrzydowskiego, Żółkiewski, jakkolwiek przez króla nie doceniany i postponowany, pojawia się, aby władzy królewskiej bronić w ramach praw Rzeczypospolitej, a potem wpływa na załagodzenie całego konfliktu i zapobiega zemście nad rokoszanami. Postać Żółkiewskiego jest później, przez pokolenia całe, natchnieniem dla literatury polskiej.
  • Autor: Stanisław Cat-Mackiewicz, Dom Radziwiłłów, wyd. Czytelnik, Warszawa 1990, s. 78.