Shang Yang

Shang Yang (390?-338 p.n.e.) – chiński filozof, przedstawiciel szkoły legistów.

• Drzewo stoczone przez korniki musi runąć. Spękany mur musi się zawalić. Gdy ministrowie współzawodniczą ze sobą w samolubstwie, a o lud się nie troszczą, wówczas ci, co na dole, odsuwają się od tych, co są u góry, kraj zaś przypomina spękany mur. Gdy urzędnicy wszelkich stopni łupią lud potajemnie, są oni podobni do korników.

Shang Yang

• Gdy bramą do bogactwa i zaszczytów jest wojna, wówczas ludzie słysząc o niej gratulują sobie wzajemnie i czy to przy pracy, czy przy odpoczynku, przy jedzeniu czy też przy piciu, wojenne tylko śpiewają pieśni.

• Gdy się rządy za pomocą kar sprawuje, lud żyje w strachu. Gdy zaś lud w strachu żyje, nie popełnia łajdactw. Gdy zaś nie ma łajdactw, lud jest szczęśliwy.

• Gdy trzeba wielu przestrzegać zasad, kraj w zamęcie tonie. Ład panuje, gdy jednej ma się przestrzegać zasady.

• Głupiec nie zrozumie, nawet gdy coś już się dokonało, mędrzec zaś widzi wszystko, zanim zakiełkuje.

• Grzeczność i życzliwość to piastunki występku.

• Jedne kraje zachęcają swoich mieszkańców do ładu, inne do nieładu.

• Jeśli kary są ciężkie, a nagrody nieznaczne, to znaczy, że władca miłuje lud.

• Jeśli kraj ma być dobrze rządzony, prawa muszą być jasne.

• Jeśli lud jest silniejszy niż prawo, w kraju panuje bezprawie. Jeśli zaś prawo od ludu silniejsze, wówczas armia rośnie w potęgę.

• Jeśli miłość do ludzi nie oznacza schlebiania im, a nienawiść do nich nie oznacza ich krzywdzenia, wówczas i miłość, i nienawiść są czyste.

• Jeśli niewielu rolę uprawia, a wielu jest tych, którzy kosztem innych wiodą życie próżniacze, kraj będzie biedny i znajdzie się w niebezpieczeństwie.

• Jeśli się cnotliwych zatrudnia urzędników, lud im podległy będzie swych krewnych miłością otaczał. Jeśli jednak postawi się nad nim złych urzędników, lud będzie prawo miłował.

• Jeśli tytuły łatwo uzyskać, wówczas lud ani tych najwyższych, ani żadnych innych nie ceni.

• Jeśli w kraju zamęt panuje, to nie dlatego że prawa zamęt powodują, ale dlatego iż nikt ich nie przestrzega.

• Jeśli wymierzając kary poważne przestępstwa traktuje się jako poważne, a lekkie wykroczenia jako lekkie, wówczas lżejsze przestępstwa nigdy nie ustaną i nie uda się wyplenić przestępstw poważnych.

• Kary rodzą siłę, która jest podstawą potęgi. Potęga rodzi strach, a strach cnotę.

• Kraj, który umie stać się potęgą, ale nie umie potem swej potęgi ograniczyć, sam ściąga na siebie napaści.

• Kto jest życzliwy, może tę życzliwość innym okazywać, ale nie może spowodować, by inni stali się życzliwi.

• Kto na sobie samym polega, cesarstwo zdobędzie.

• Kto się zachowuje jak ktoś wybitny, tego ludzie z pewnością znienawidzą.

• Kto w działaniu się waha, ten niczego nie dokona.

• Kto wielkiego dokonuje dzieła, ten nie zasięga rady u ludu.

• Kto zajęty jest troską o najwyższe cele, ten nie musi pozostawać w zgodzie z utartymi opiniami.

• Łatwo gadać, trudno usługę oddać.

• Mądry prawo stanowi, głupi prawu jest poddany. Zdolny zmienia obyczaj, tępy pozostaje w jego niewoli.

• Mędrzec nie ogląda się na wzory starożytne, gdy coś służy wzmocnieniu państwa, ani nie trzyma się ustalonych obyczajów, gdy coś jest dla ludu korzystne.

• Natura ludzka każe głodnym walczyć o pożywienie, zmęczonym dążyć do odpoczynku, znużonym pracą szukać wytchnienia, a poniżonym zabiegać o zaszczyty.

• Natura ludzka skłania się ku ładowi. Okoliczności ją ku nieładowi pchają.

• Natura ludzka sprawia, że gdy się coś odmierza, każdy chce najdłuższy kawałek, gdy zaś coś się odważa, najcięższy.

• Nie ma władcy, który by umiał ład na zawsze zaprowadzić, ani też kraju, w którym zamęt byłby nieznany.

• Nie należy ustanawiać takich praw, które tylko inteligentni mogą zrozumieć. Nie wszyscy bowiem są inteligentni.

• Obalać prawa ustanawiając nowe – oto dowód siły.

• Pragnienie bogactw i zaszczytów znika dopiero po zamknięciu trumny.

• Prawo jest wyrazem miłości do ludu, rytuał zaś sprawia, że sprawy idą gładko.

• Prawo ustanowione bez względu na warunki, w jakich żyje lud, nie będzie działać skutecznie.

• Prawy człowiek może innych ludzi miłować, ale nie sprawi, żeby inni ludzie go miłowali.

• Próbować rządzić bez pomocy prawa to tyle co marzyć o tym, by nie być głodnym, a jedzenie odsuwać, pragnąć nie marznąć, a ubranie wyrzucać, chcieć iść na wschód, a wyruszyć na zachód.

• Rozwaga jest naczelną zasadą wojska.

• Są władcy, którzy tytuły nadają, ale armię mają słabą, nagrodami szafują, choć kraj pozostaje biedny, prawa stanowią, a kraj ich w zamęcie tonie.

• Silne państwa dążą do zaboru cudzych ziem, słabe zajęte są tylko obroną.

• Słaby lud to silne państwo.

• Sofistyka i spryt są pomocnikami bezprawia.

• Stopnie i wynagrodzenie – oto cel ambicji żołnierza.

• Trosk o rozpoczętą sprawę nie należy z ludem dzielić, lecz lud powinien móc radować się z jej ukończenia.

• Wojsko dobrego króla nie szczyci się zwycięstwem ani też nie żywi urazy z powodu klęski.

• Wszystkie kraje mają prawa, ale nie istnieje takie prawo, które stosowanie prawa gwarantuje. Wszystkie kraje mają prawa zabraniające zbrodni i niegodziwości, karzące złodziei i bandytów, ale nie istnieje takie prawo, które by schwytanie złodzieja i bandyty zapewniało.

• Zabiegać o awans, nie dając zwierzchnikowi prezentów, to tak jak dawać szczurowi kota na przynętę.

• Zabiegać o awans służąc szczerze zwierzchnikowi to tak jak chcieć wejść na krzywe drzewo i trzymać się złamanego konara.

• Zasługi położone w przeszłości nie powinny wpływać na złagodzenie kar za późniejsze wykroczenia.