Benedykt Cotruglio

Benedykt Cotruglio (1416–1469) – raguzański handlowiec, ekonomista, naukowiec, dyplomata i humanista.

Księga o sztuce handlu

(tłum. Piotr Wróbel i Jacek Bonarek)

Jest rzeczą naturalną i autorytetem filozofów jasno dowiedzioną, że co do wszystkich spraw, którymi zarządza człowiek, aby były najrzetelniej i odpowiednio kierowane, jest konieczne, aby najpierw zostały przemyślane, i to w taki sposób, żeby później, kiedy przejdzie się do czynu, stało się jasnym, że wewnętrzny namysł poprzedził zewnętrzne działanie. Ów [namysł] zowie się teorią. I od niej, jak od matki, pochodzi praktyka, która jest nie inaczej jak córką teorii, jak teoria jest córką natury, ponieważ jest urządzona w najbardziej należyty sposób, jaki jest potrzebny. I dlatego ten, kto chce dobrze zbadać naturę rzeczy, a tego wymaga się od każdego pisarza koniecznie musi pojąć, że wszechmocny Bóg, stwarzając świat, uporządkował wszystkie rzeczy zgodnie z ich naturalnymi cechami. I ponieważ ten porządek został zniszczony przez grzech naszych pierwszych rodziców, stało się konieczne dla zarządzania światem i zbawienia rodu ludzkiego, aby dołączyć pisane prawa, które by wyjaśniły wolę wyrażoną przez naszego Zbawcę, jakie rzeczy winniśmy robić, a jakich musimy się strzec. Takie było prawo, które zostało dane narodowi Izraela rękoma Mojżesza, najdawniejszego ze wszystkich proroków. Ponieważ jednak po długim czasie wspomniane prawo nie przyniosło plonu, dla jakiego zostało ustanowione, z powodu zepsucia mających go przestrzegać, powstała zatem konieczność, aby dla zbawienia rodu ludzkiego wprowadzić inne, nowe prawo, które poprawiłoby to stare, a także zapewniłoby na dobre przestrzegających go, że ktokolwiek, kto będzie go strzegł, otrzyma nagrodę nie nietrwałą ani marną, ale właśnie trwałą i wieczną: było to prawo ewangeliczne. A zatem, podczas tworzenia świata ustanowiono dla spraw naturalnych, że instynktem winno się pojmować przede wszystkim to, co będzie do uczynienia z zewnątrz. Następnie postępować zgodnie z wynikiem i działać zgodnie z własną inteligencją. I owa inteligencja została postawiona ponad naturalnym prządkiem, poprzedza się nią zewnętrzne czyny i nazywa się teoretyczną, co nie znaczy nic innego. zgodnie z etymologią grecką, jak wewnętrzne rozmyślanie i rozpatrywanie spraw. I posiadając wspomnianą inteligencję, przez naturalny instynkt i przez obserwację wielu rzeczy było korzystne przystąpić do zewnętrznych działań, przyjąć z zewnątrz to, co wewnętrznie okazało się korzystne dla rodu ludzkiego. I tą drogą poszli pierwsi ludzie parający się filozofią, którzy chociaż byli poganami, jednak oświeceni naturalnym światłem, pilnie badali porządek natury. A pojąwszy, przystąpili do zewnętrznych działań w ten sposób, że można powiedzieć, iż ci wspomniani wcześniej byli badaczami teoretykami naturalnego porządku, a ci którzy po nich nastąpili, byli praktykami. Oni wprowadzili w czyn to, co ich poprzednicy z wielką zręcznością i wspaniałą mądrością pojęli i rozważyli. Stąd możemy wywnioskować, że praktyka jest córką teorii, teoria natury a natura Boga.
- Źródło: Księga I, Rozdział I - O pochodzeniu i początku handlu, s. 38-39
A zatem posiadając naturalną zdolność, jak rzekliśmy, ów chłopiec, który winien być wprowadzony w sztukę kupiecką, musi spełniać jeszcze jeden warunek to jest taki, że będzie zrodzony z kupca. Gdyż jak widzimy, z mocy naturalnego nasienia wielkie jest podobieństwo ojca do syna z oblicza i postaci, tak i również wiele przejmuje się w duchu, jak mówi Cecco d'Ascoli : Oblicze ukazuje istotę serca. I jeśli wygląd zdradza wnętrze, a wygląd pochodzi z mocy nasienia ojca, w następstwie nie można wątpić, że wewnętrzne cnoty są podobne do ojcowskich. I pomijając niezliczone inne dowody, z całą pewnością sam na sobie samym odczułem i widziałem ojcowskie oblicze, nie tylko w skłonności do praktycznego działania, lecz także w losie, który tak bardzo z jego się zgadzał, że jest to trudne do opowiedzenia.
- Źródło: Księga I, Rozdział III - O przymiotach osoby kupca, s. 47
Kupiec musi także, (...), badać handlowe interesy i szukać, i znaleźć, gdyż dowód na bystry umysł zawiera się w znajdywaniu, (...) Poszukiwać trzeba interesów zdatnych i odpowiednich do warunków miejsca i osoby, i twoich możliwości, i do interesów, które zręcznie można urzeczywistnić. I tacy osiągną świetną pozycję, nie jak ci liczni, którzy mają intelekt i rozum, lecz ten wzlata bez żadnej stałości.(...) nie należy badać w nieskończoność, ponieważ to szkodzi.
- Źródło: Księga I, Rozdział X - Ogólne zasady i porządek wymiany handlowej, s. 68
- Zobacz też: handel
Wszyscy ci, którzy chcą się szybko wzbogacić, są wielkimi ryzykantami. A ja Ci powiadam, że jeżeli chcesz być bogaty, to żyj długo i powoli zarabiaj. Wszystko inne to tylko słowa.
- Źródło: Księga I, Rozdział X - Ogólne zasady i porządek wymiany handlowej, s. 69
Kupiec musi również badać i wprawnie próbować, do jakiego rodzaju towaru ma lepszą rękę, ponieważ niektórzy są zręczni i odpowiedni do handlu kruszcami, niektórzy różnymi artykułami żywnościowymi, niektórzy niewolnikami, inni drobnymi towarami, jakimi są wełna, bawełna, pieprz i tym podobne, itd., niektórzy wyrobami, niektórzy suknem i rękodziełami, niektórzy bydłem, jedni do wysyłania na wschód, jedni na zachód, inni na północ, jedni wysyłając towar, inni jadąc osobiście, i tak jednemu pasuje jedno, a drugiemu co innego. I tak to przebiega, jak ukazuje ci to nauka rachunku Ptolemeusza w Astrologii, ponieważ do wszystkiego dochodzi się od narodzin i początków.
- Źródło: Księga I, Rozdział X - Ogólne zasady i porządek wymiany handlowej, s. 69
- Zobacz też: Klaudiusz Ptolemeusz, Astrologia
Weksel jest wyrafinowanym wynalazkiem i jest jakby częścią i ozdobą wszystkich spraw kupieckich.
- Źródło: Księga I, Rozdział XI - O wekslach, s. 71
Powiadam, że weksel jest korzystny i użyteczny dla ludzi, którzy chcą się przenieść z miejsca na miejsce i potrzebują waluty tej ziemi, do której się udają, a mogą dać w zamian walutę kraju, skąd przychodzą. Są to prałaci, rycerze, uczniowie, żołnierze i podobni ludzie, którzy nie mogą przewieźć waluty ze swojego królestwa Sycylijskiego do Flandrii, do Brugii itd. Chcą oni jednak otrzymać weksel, dając swój pieniądz, a przyjmując następnie równowartość. Inaczej bowiem najczęściej byłoby niemożliwe przejąć pieniądze. Jeśli więc ta wymiana jest tak wzorowa, korzystna i potrzebna, i to nie tylko dla kupców i handlu, ale i dla panów, duchownych, rycerzy i podróżników wszelkiego rodzaju, powiemy, że jest to najważniejszy żywioł na kuli ziemskiej i na pewno najkorzystniejszy wynalazek dla tego, kto go pierwszy wynalazł. I z powodu wielkiej tradycji, korzyści, sposobu i porządku, jakie w tym posiadają Florentyńczycy bardziej niż inne nacje, nie wątpimy, że oni byli jego pierwszymi wynalazcami.
- Źródło: Księga I, Rozdział XI - O wekslach, s. 73-74
Co do religijnych [dziwactw], to widzimy ich przykłady w ostatnich czynach Rzymian. Owi, chociaż we wszystkich swych czynach byli energiczni, znakomici, sławni, najbardziej skłonni do rozmyślań, najroztropniejsi i najświatlejsi, jednak co się tyczy religii, to okazali się nierozsądni, ciemni, głupkowaci i niezdarni, pokazujący swych bogów jak śmiertelników, kłamców i cudzołożników, nikczemnych grzeszników, nieprzyjaciół Boga, wymyślających zadziwiające i różnorakie oszustwa. I tak Ci, którzy chcieli cnoty albo szczęścia, wzywali cudzołożnika Jowisza i wielu innych dziecinnych bogów, których wszystkich nie wspomnę, gdyż umieli [Rzymianie] do każdej drobnostki stworzyć osobnego boga. Ich czcili i wznosili im ołtarze, i przynosili ofiary. Po tym, jak prześwietni Rzymianie popadli w taki występek, fałsz i ułomność, po różnorodnych ofiarach i panowaniu różnych wierzeń i osądów, [zostali] oświeceni wiarą katolicką z prawdziwego Ducha Świętego, który został zesłany pod postacią ognia apostołom po Wniebowstąpieniu. A my, postępując za nakazem i przykładem Syna Bożego, Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa, na pamiątkę Wieczerzy Pańskiej odprawiamy Przenajświętszą Mszę, podczas której święci się prawdziwe ciało Chrystusa. Owej mszy każdego dnia powinien wysłuchać w całości każdy pobożny chrześcijanin i na koniec otrzymać błogosławieństwo kapłana. (...) A wszyscy ci, którzy opuszczą obowiązek i pójdą oglądać rzeczy próżne winni zostać wykluczeni [ze wspólnoty] (De cons. D I, Qui die), z szacunku dla tego sakramentu, który od początku rodzaju ludzkiego przez pewne znaki i święte tajemnice zgodnie z czasem został zapowiedziany.
- Źródło: Księga II, Rozdział I - O mszy, s. 92-93
A że najczęściej prości ludzie, a najbardziej kupcy, ci którzy nie szukają nauk u właściwego źródła, mają zwyczaj naśladować ojca, takimi śladami idą synowie, jakimi kupcami byli ojcowie. Ale biorąc ich stale za wzór, albo im nie dorównują, albo jeśli któryś ich doścignie, nie przewyższy ich. W ten sposób świat, nieustannie pogrążając się, wpadłby do rynsztoka. (...) Lecz zacni i najbardziej godni pochwały synowie muszą się starać nie tylko naśladować ojców, ale także przewyższyć ich i wyprzedzić w jakiejś cnocie.
- Źródło: Księga III, Wstęp, s. 116
(...) żaden stan nie zna się lepiej na sprawach światowych, monarchii i zarządzaniu pieniędzmi, od których zależą wszystkie światowe państwa, niż jest do tego odpowiedni, potrafi pomóc i doradzić dobry i uczony kupiec.
- Źródło: Księga III, Rozdział I - O godności i zawodzie kupca, s. 118
Bowiem nie należy skupiać się jedynie na gromadzeniu pieniędzy, ale trzeba uważać na kierowanie rodziną i mieć posiadłości i domy, ponieważ nie zna się odmian losu, które mogą się przydarzyć. (...) I dlatego kupca, który posiada jedynie pieniądze, nazywam igraszką losu, bowiem wydawszy do końca owe pieniądze, co często widzimy, musi chwycić za łopatę. Dlatego kupiec, który ustawicznie zarabia, musi pewną część swego dochodu wyjąć i ulokować w nieruchomościach, ponieważ każdy rozumny człowiek robi wszystko z pewnym celem. Natomiast jeśli twoim celem jest jedynie ciągłe zbieranie grosza do grosza i gdybyś nawet żył tysiąc lat, nie zaprzestaniesz zbierać w nieskończoność, bez innego celu, to uznam Cię za zwierzę i bezrozumnego głupca, a nie człowieka.
- Źródło: Księga IV, Wstęp, s.141-142
I również warto czasem odejść od gry przy dobrym wyniku i nie czekać na zdobycie wszystkiego, gdyż później będziesz chciał [odejść], a nie będziesz mógł. Dlatego zakończ, a nie wyczekuj końca, gdyż możesz doczekać się biedy.
- Źródło: Księga IV, Wstęp, s. 142