Adam Miłobędzki: Różnice pomiędzy wersjami

* Synagoga była męską salą modlitwy wyposażoną w centralnie sytuowaną bimę (rodzaj mównicy) i ''aron hakodesz'' (ołtarzowa szafa pod ścianą), stanowiła też administracyjny i sądowy ośrodek gminy żydowskiej, czyli kahału. Ewolucja układu synagogi polegała nie tylko na zmianie ukształtowania sali, ale i na jej obrastaniu pomieszczeniami związanymi ze świecką funkcją. Od wieku XVI dodawano ponadto salki modlitwy dla kobiet (z oknami na salę główną), umieszczane albo na piętrze -– nad przedsionkiem czy pokojem kahału -– albo dobudowywane z boku. Od przełomu wieków XVI i XVII obok sal podłużnych zaczęły się pojawiać kwadratowe, nieco później zaś podporządkowały się im kompozycyjnie pozostałe pomieszczenia synagogi, a układ całości stał się ściśle osiowy i symetryczny. Większe sale często przemieniały się przy tym w centralne hale, których cztery słupy czy kolumny wydzielały dziewięć pól sklepieniowych. Niekiedy słupy wiązały się z ''bimą'' jakby w wielką rozbudowaną kaplicę, zajmującą środek sali i komplikującą jej wyraz przestrzenny (np. synagoga w Pińsku).

* Żydowskie budownictwo sakralne w Polsce, drewniane bądź murowane, było co najmniej do schyłku wieku XVII domeną twórczości miejscowych budowniczych miejskich. Odrębność jego nie przejawiała się w zasadzie w doborze form, które należały do powszechnie stosowanych w sztuce mieszczańskiej i wraz z nią przechodziły stylowe przemiany, ale wynikała ze specyficznego programu funkcjonalnego i liturgicznego.