Folwark

Folwark (niem.: Vorwerk) – istniejący od XII wieku rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku także rolno-hodowlanego, nastawionego na masową produkcję zboża przeznaczonego na zbyt, wykorzystującego pracę pańszczyźnianą chłopów.

• W Polsce wytworzyła się kultura organizacyjna typowa dla pracowników i kierownictwa folwarku. (…) Kierownicy mieli nieskrępowaną władzę, ich decyzji nie ograniczały żadne przepisy. U chłopów z kolei wykształciło się, wymuszone lub uwewnętrznione, posłuszeństwo, połączone jednak z brakiem odpowiedzialności. Chłop wymagał szczegółowych instrukcji w pracy i opieki poza pracą. Ten etos był bardzo trwały, czego dowodzą stosunkowo częste negatywne reakcje chłopów w XVIII w. [w zaborze austriackim] na propozycje zniesienia pańszczyzny i usamodzielnienia. W efekcie wytworzył się pewien stan świadomości społecznej oparty na podwójnej etyce. Wobec własnej grupy obowiązywał wymóg bezwzględnej uczciwości, natomiast co do kradzieży rzeczy pańskich albo księżych nie było żadnych zahamowań, a okradzenie Żyda poczytywano wręcz za zasługę. Z kolei na dworze panowało przekonanie, że chłopa ciągnie do złego, jest leniwy, bierny i wrogi. Tylko drobiazgowy, ostry nadzór zapewni wykonanie poleceń.
  • Autor: Janusz Hryniewicz
  • Źródło: Edwin Bendyk, Podjąć pana pod kolana. Rozmowa z prof. Januszem T. Hryniewiczem, socjologiem, o tym, jak bardzo wciąż tkwimy w feudalizmie, polityka.pl, 13 października 2009.

Zabytkowe budynki folwarczne w Kalinowicach Górnych