Czesław Miłosz: Różnice pomiędzy wersjami

* W moich wędrówkach w początkach drugiej wojny światowej zdarzyło mi się, co prawda na bardzo krótko, być w Związku Sowieckim. Czekałem na pociąg na stacji jednego z wielkich miast Ukrainy. Był to olbrzymi gmach. (...…) Marmurowe schody pełne były śpiących nędzarzy; ich nagie nogi wyglądały z łachmanów, chociaż była to zima. Z góry nad nami głośniki ryczały propagandowe hasła. Przechodząc zatrzymałem się, nagle czymś tknięty. Pod ścianą umieściła się rodzina chłopów: mąż, żona i dwoje dzieci. Siedzieli na koszykach i tobołach. (...…) Mówili ze sobą przyciszonymi głosami po polsku. Patrzyłem na nich długo i nagle poczułem, że łzy płyną mi po policzkach. I to, że właśnie na nich zwróciłem uwagę w tłumie, i moje gwałtowne wzruszenie były spowodowane ich zupełną innością. Była to ludzka rodzina, jak wyspa w tłumie, któremu czegoś brakowało do zwyczajnego, małego człowieczeństwa. Gest ręki nalewającej herbatę, uważne, delikatne podanie kubka dziecku (...…) ich odosobnienie, ich prywatność w tłumie – oto co mną wstrząsnęło.

* Budynek kościelny był jedynym miejscem, dokąd nie przenikało urzędowe kłamstwo, a kościelna łacina pozwalała zachować wiarę w wartość ludzkiej mowy, poza tym poniżanej i naginanej do najgorszych zadań. (...…) Tam jednak, gdzie nie da się określić, co jest obyczajem narodowym, a co religijnym, religia zmienia się w siłę społeczną, konserwatywną i konformistyczną.

* Dusza polska niezmiennie obraca się ku prawicy, jakby miała wbudowaną igłę magnetyczną wskazującą ten kierunek (...…). Doświadczenia tego stulecia – a przede wszystkim myślę o okresie międzywojennym – wystarczą, żeby przekonać, że kultura polska jałowieje, jeżeli zwycięża w niej prawicowe myślenie. Kto więc sądzi, że krocząc na prawo, służy Narodowi przez wielkie N, ten wybiera drogę prowadzącą do jego paraliżu. (...…) Czyż trzeba przypominać, że przedwojenny sojusz Kościoła z endecją odsuwał od niego ludzi twórczych i poszukujących, że wytworzył przedział: z jednej strony świat literatury i sztuki, czyli tzw. intelektualiści itp., z drugiej kruchta i nacjonalistyczne hece.

** Źródło: ''Traktat moralny'', Washington D.C.Waszyngton, 1947.

* Najbardziej skrajne zalecenia obezwładniają się, znoszą się wzajemnie, zmieniając się natychmiast w tzw. kulturę. Techniczny aparat produkujący mowę, mówioną, pisaną i obrazkową, przechwytuje i przyswaja na swój użytek każdy bunt, również bunt przeciwko niemu. (...…) Człowiek jako przedmiot ekonomii zachowuje się tak a nie inaczej nie dlatego, że w głowie jego powstają filozoficzne uogólnienia, ale dlatego że musi zaspokoić swoje potrzeby, natomiast zaspokoić je może, tylko podporządkowując się prawom niezależnym od jego woli. (...…) Środki masowego przekazu, tj. język, są napędem ekonomii, wytwarzając ciągle nowe potrzeby przy pomocy reklamy.

* Nie bądź bezpieczny – poeta pamięta<br />Możesz go zabić – narodzi się nowy<br />Spisane będą czyny i rozmowy...rozmowy…

** Źródło: ''Traktat moralny'', Washington D.C.Waszyngton, 1947.

** Źródło: list do [[Jan Błoński|Jana BłoskiegoBłońskiego]] (prawdop. 1979), cyt. za: Urszula Klatka, Małgorzata Kusak, Katarzyna Maślanka, ''Portret złożony'', „Alma Mater” nr 137, lipiec-wrzesień 2011, s. 64.

* Panie Boże, lubiłem dżem truskawkowy<br />I ciemną słodycz kobiecego ciała<br />(...…)<br />Jakiż więc ze mnie prorok?

** Źródło: ''Traktat moralny'', Washington D.C.Waszyngton, 1947.

* Teraz przyznaje się do zwątpienia.<br />Są chwile, kiedy wydaje się, że zmarnowałem życie.<br />Bo ty jesteś mową upodlonych,<br />mową niezrozumiałych i nienawidzących<br />siebie bardziej może niż innych narodów,<br />mową konfidentów,<br />mową pomieszanych,<br />chorych na własną niewinność.<br /><br />Ale bez ciebie kim jestem.<br />Tylko szkolarzem gdzieś w odległym kraju,<br />A sukces bez lęku i poniżeń.<br />No tak, kim jestem bez ciebie.<br />Filozofem takim jak każdy. (...…)

* ...w…w nasze dni zamglone, <br />Stylem zasnute jak kokonem, <br />Sięgaj <br /> I przędzę bierz za przędzą, <br />Aż kruche nitki się rozkręcą <br /> I na dnie z wolna się ukaże <br />Poczwarka nietykalna zdarzeń. <br />I przędzę zwiń. I z pełną wiedzą, <br /> Że tylko przez nią oczy śledzą <br />Tę gwiazdę przeobrażeń wrzącą –<br />Czyń, póki dni ci się nie skończą

** Źródło: ''Traktat moralny'', Washington D.C.Waszyngton, 1947.

* Zawsze wierzyłeś, że prawdziwym celem pisania jest dotrzeć do wszystkich ludzi i zmienić ich życie. Co jednak, jeśli taki cel jest nieosiągalny? Czy traci przez to sens?<br />(...…) Jeśli nie możesz zbawić świata, dlaczego miałbyś się troszczyć o to, czy masz dużą czy małą publiczność?

** Źródło: ''Traktat moralny'', Washington D.C.Waszyngton, 1947.

** Autor: [[Natalia Gorbaniewska]], ''*** (I wtedy pokochałam te wiersze obce...obce…)'', fragment wiersza dedykowanego Miłoszowi, tłum. [[Wiktor Woroszylski]]

* Katolicyzm jest – dla Czesława Miłosza – najbardziej antropocentryczną z religii i niejako przez nadmiar boskiego człowieczeństwa opiera się unicestwiającym poszczególnego człowieka naukom ścisłym, paradoksalnie więc mniej jest narażony niż inne wyznania na rozkładający wpływ nauki i techniki. Nawet Ziemia i Niebo, Zstąpienie i Wniebowstąpienie mają w nim właściwości stosunków nie pomiędzy światami, ale ludzkimi postaciami”. „W katolicyzmie jest bezpieczniej [...](…)” – mówił. W wysiłku samotnej nawigacji przez dzieje człowiek zwany Czesławem Miłoszem podtrzymywany jest tu wizją Boga Wcielonego, która jest w każdym ratowanym z niewoli człowieku. Takim widzę Laureata Nagrody Nobla i nowego Doktora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Życzę mu, aby po licznych zwycięstwach uniknął i tego zagrożenia podwodnej rafy „zaklasyfikowania administracji akademickiej” i swobodnie żeglował – bez łodzi – do wybranego celu: ratowania godności i wolności Osoby, Człowieka, każdego człowieka, by „powstało nowych ludzi plemię, jakich jeszcze nie widziano”.