Miód pitny: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
Kynikos (dyskusja | edycje)
m typo
m formatowanie automatyczne, łamanie wierszy
Linia 1:
[[Plik:Met Flasche und Glas.jpg|mały|Miód pitny]]
'''[[w:Miód pitny|Miód pitny]]''' – tradycyjny [[w:napój alkoholowy|napój alkoholowy]] powstały w wyniku [[w:fermentacja|fermentacji]] [[w:brzeczka|brzeczki]] [[w:miód|miodu pszczelego]].
* Powiedzcie, piękne pszczoły, wszak wam na tym mało,
 
* Co was tu mimo ule do izby wegnało?
*Powiedzcie, piękne pszczoły, wszak wam na tym mało,
** Źródło: [[Jan Kochanowski]], [[s:Do pszczół|''Do pszczół'']]
*Co was tu mimo ule do izby wegnało?
** [[Jan Kochanowski]], [[s:Do pszczół|''Do pszczół'']]
 
* Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły<br />
*Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły
** [[Jan Kochanowski]], [[s:Na lipę|''Na lipę'']]
 
* Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły
*[[Piwo]] a miód pijali, o [[wino]] nie dbali
** Źródło: [[Jan Kochanowski]], [[s:Na lipę|''Na lipę'']]
**[[Marcin Bielski]] o dawnej tężyźnie i prostocie [[Polacy|Polaków]] ([[w:1587|1587]])
 
*[[ Piwo]] a miód pijali, o [[wino]] nie dbali
*"A teraz idź Waść spać, a napij się Waść wprzód! Co Waść wolisz: [[wikt:petercyment|petercyment]] czy miód dobry?" Powiedziałem, że wolę miód, bom wiedział, że dobry bardzo. Rzecze on: "Dobrze; i ja też miód piję, bo mi się bardzo udał."
** Autor: [[Marcin Bielski]] o dawnej tężyźnie i prostocie [[Polacy|Polaków]] ([[w:1587|1587]])
**[[Jan Chryzostom Pasek]], [[s:Pamiętniki/Rok Pański 1662|''Pamiętniki. Rok Pański 1662'']]
 
*" A teraz idź Waść spać, a napij się Waść wprzód! Co Waść wolisz: [[wikt:petercyment|petercyment]] czy miód dobry?" Powiedziałem, że wolę miód, bom wiedział, że dobry bardzo. Rzecze on: "Dobrze„Dobrze; i ja też miód piję, bo mi się bardzo udał."
*Pannom chleb, kołacz mężatkom, marcypan wdowom a gryzowki babom,
** Autor: [[Jan Chryzostom Pasek]], [[s:Pamiętniki/Rok Pański 1662|''Pamiętniki. Rok Pański 1662'']]
*Pannom syr, mleko mężatkom, śmietana wdowom a serwatka babom,
*Pannom jabłka, gruszki mężatkom, pomarańcze wdowom, leśne jabłka babom,
*Pannom miód, wino mężatkom, małmazyja wdowom a pomyje babom,
*Pannom wóz, rydwan mężatkom, karoca wdowom a taki babom
*Pannom świat, a Raj mężatkom, Niebiosa wdowom a piekło babom.
**[[w:XVII|XVII-wieczny]] wierszyk
 
* Pannom chleb, kołacz mężatkom, marcypan wdowom a gryzowki babom,<br />Pannom syr, mleko mężatkom, śmietana wdowom a serwatka babom,<br />Pannom jabłka, gruszki mężatkom, pomarańcze wdowom, leśne jabłka babom,<br />Pannom miód, wino mężatkom, małmazyja wdowom a pomyje babom,<br />Pannom wóz, rydwan mężatkom, karoca wdowom a taki babom<br />Pannom świat, a Raj mężatkom, Niebiosa wdowom a piekło babom.
*Mieli także popi prócz akcydensu kościelnego pewny stały prowent z miodu, niepamiętnym zwyczajem utwierdzony; każdy gospodarz mający pszczoły (a trudno na Rusi o takiego, aby ich nie miał) daje popom pewną kwotę miodu podług proporcji pszczół; z tego miodu pop syci miód do picia. Podczas prażniku, to jest podczas dedykacji cerkwi, na całą parochią swoją rozdaje na osobę każdą, przyjmującą sakramenta, po garcu jednym, za który bierze zapłatę raz na zawsze ustanowioną; niedostatek miodu ani obfitość jego nie podnosi ani nie zmniejsza ceny, tylko odmienia gatunek miodu, bo kiedy pop mało dostał miodu albo nie chciał wszystkiej kolekty na prażnik ekspensować, to rozbrechtał wodą małą kwotę urobioną trunku do tylu garców, ile mu ich na całą parochią potrzeba było.
**[[w Źródło:XVII| XVII-wieczny]] wierszyk
**[[w:Jędrzej Kitowicz|Jędrzej Kitowicz]], [[s:Opis obyczajów za panowania Augusta III|''Opis obyczajów za panowania Augusta III'']]. [[s:Opis obyczajów za panowania Augusta III/O sądach konsystorskich|O sądach konsystorskich]] (tu o sytuacji [[w:Unici|duchowieństwa ruskiego, unickiego]])
 
* Mieli także popi prócz akcydensu kościelnego pewny stały prowent z miodu, niepamiętnym zwyczajem utwierdzony; każdy gospodarz mający pszczoły (a trudno na Rusi o takiego, aby ich nie miał) daje popom pewną kwotę miodu podług proporcji pszczół; z tego miodu pop syci miód do picia. Podczas prażniku, to jest podczas dedykacji cerkwi, na całą parochią swoją rozdaje na osobę każdą, przyjmującą sakramenta, po garcu jednym, za który bierze zapłatę raz na zawsze ustanowioną; niedostatek miodu ani obfitość jego nie podnosi ani nie zmniejsza ceny, tylko odmienia gatunek miodu, bo kiedy pop mało dostał miodu albo nie chciał wszystkiej kolekty na prażnik ekspensować, to rozbrechtał wodą małą kwotę urobioną trunku do tylu garców, ile mu ich na całą parochią potrzeba było.
W pomiernych domach szlacheckich trunki w zwyczaju były i dziś może są: na Rusi gorzałka, miód, wiszniak, malinnik; w Litwie gorzałka, miód ordynaryjny i lipiec...
** Autor: [[w:Jędrzej Kitowicz|Jędrzej Kitowicz]], [[s:Opis obyczajów za panowania Augusta III|''Opis obyczajów za panowania Augusta III'']]. [[s:Opis obyczajów za panowania Augusta III/O trunkachsądach konsystorskich|O trunkachsądach konsystorskich]] (tu o sytuacji [[w:Unici|duchowieństwa ruskiego, unickiego]])
 
* W pomiernych domach szlacheckich trunki w zwyczaju były i dziś może są: na Rusi gorzałka, miód, wiszniak, malinnik; w Litwie gorzałka, miód ordynaryjny i lipiec...
*Od kobiet widocznie stronili i usuwali się skwapliwie, kiedy jaka z nich przypadkiem się zbliżała; ale wszystkich mężczyzn, znajomych lub nie, gorzałką i miodem traktowali, obowiązywali do picia i sami tęgo pili, ale tak, że [[w:Żydzi|Żyd]] arendarz wiadrami na ich rozkaz gorzałkę i miód nosił, a co wiadro przyniesie, natychmiast ono się wypróżnia i drugie, pełne, jego miejsce zastępuje. I nas także traktowali z prostą, ale obowiązującą grzecznością, tak żeśmy nie śmieli im odmówić za ich zdrowie po parę szklanek miodu wypić. Już tu mnie taka wzięła ciekawość, że lubo postanowiłem sobie ust nie otwierać, nie wytrzymałem i Żyda zapytałem, co to za [[w:Kozacy|Kozacy]] tak bogato ubrani i tak hojnie traktujący.
** [[w:Jędrzej Kitowicz|Jędrzej Kitowicz]], [[s:Opis obyczajów za panowania Augusta III|''Opis obyczajów za panowania Augusta III'']]. [[s:Opis obyczajów za panowania Augusta III/O sądach konsystorskichtrunkach|O sądach konsystorskichtrunkach]] (tu o sytuacji [[w:Unici|duchowieństwa ruskiego, unickiego]])
*- A wy czużyi, szczo ne znajete [[w:Kozacy zaporoscy|zaporoskich Kozaków]]? Oni z ryboj w desiat' podwod byli w [[w:Humań|Humaniu]], a tam dowidatysia, co ich koszowy pomer; tak spiszajut nowoho wyberaty, szczo ne mili czasu prepit' swojego zarabotka i z porożnemi furami na [[w:Kahorlik|Kahorlik]] wracajut do [[w:Sicz|Siczy]]. Uże dziś predali i woły, i wozy. To moje szczastje, co oni z hroszami tu prybyły, w tej karczmie wszystko prepyjut i hoły do domu powernut. Te bogate żupany oni ne z soboju prywezły, bo w Siczy ne hodyt tak ubyraty sia, ale w [[w:Humań|Humaniu]] kupili. Nym słonko zajde, to wy ich obaczyte, jak oni u sebe chodzą.
 
**[[w:Henryk Rzewuski|Henryk Rzewuski]], [[s:Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego/Sicz zaporoska|''Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego''; rozdział: ''Sicz zaporoska'']]
* Od kobiet widocznie stronili i usuwali się skwapliwie, kiedy jaka z nich przypadkiem się zbliżała; ale wszystkich mężczyzn, znajomych lub nie, gorzałką i miodem traktowali, obowiązywali do picia i sami tęgo pili, ale tak, że [[w:Żydzi|Żyd]] arendarz wiadrami na ich rozkaz gorzałkę i miód nosił, a co wiadro przyniesie, natychmiast ono się wypróżnia i drugie, pełne, jego miejsce zastępuje. I nas także traktowali z prostą, ale obowiązującą grzecznością, tak żeśmy nie śmieli im odmówić za ich zdrowie po parę szklanek miodu wypić. Już tu mnie taka wzięła ciekawość, że lubo postanowiłem sobie ust nie otwierać, nie wytrzymałem i Żyda zapytałem, co to za [[w:Kozacy|Kozacy]] tak bogato ubrani i tak hojnie traktujący.
 
*- A wy czużyi, szczo ne znajete [[w:Kozacy zaporoscy|zaporoskich Kozaków]]? Oni z ryboj w desiat' podwod byli w [[w:Humań|Humaniu]], a tam dowidatysia, co ich koszowy pomer; tak spiszajut nowoho wyberaty, szczo ne mili czasu prepit' swojego zarabotka i z porożnemi furami na [[w:Kahorlik|Kahorlik]] wracajut do [[w:Sicz|Siczy]]. Uże dziś predali i woły, i wozy. To moje szczastje, co oni z hroszami tu prybyły, w tej karczmie wszystko prepyjut i hoły do domu powernut. Te bogate żupany oni ne z soboju prywezły, bo w Siczy ne hodyt tak ubyraty sia, ale w [[w:Humań|Humaniu]] kupili. Nym słonko zajde, to wy ich obaczyte, jak oni u sebe chodzą.
** [[w:Henryk Rzewuski|Henryk Rzewuski]], [[s:Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego/Sicz zaporoska|''Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego''; rozdział: ''Sicz zaporoska'']]
 
* I ja tam z gośćmi byłem, miód i wino piłem,<br />A com widział i słyszał w księgi umieściłem.
** Autor: [[Adam Mickiewicz]], ''[[Pan Tadeusz]]'', w.862–863
 
* Właśnie mi [[w:cyrulik|cyrulik]] miód pić zalecił, żeby mi melancholię od głowy odciągnęło.
** [[Henryk Sienkiewicz]], [[Ogniem i mieczem]], [[s:Ogniem i mieczem/Tom I/Rozdział VIII|tom I, rozdział VIII]] ([[Zagłoba]])
 
* Ale ten pachołek żywie jeszcze, niebożątko. Dalibóg, jeżeli mu ten miód nie pomoże, to chyba zełgał, że szlachcic.
** [[Henryk Sienkiewicz]], ''[[Ogniem i mieczem]]'', [[s:Ogniem i mieczem/Tom I/Rozdział XVII|tom I, rozdział XVII]] (o [[w:Rzędzian|Rzędzianie]])
 
* Obaczymy, czy masz dobrą krew w sobie, gdyż żydowska, podlana miodem albo-li winem, warzy się; chłopska, jako leniwa i ciężka, idzie na spód, a jeno szlachecka animuje się i wyborny tworzy likwor, któren ciału daje męstwo i fantazję. Innym też nacjom różne dał Pan Jezus napitki, aby zaś każda miała swoją stateczną pociechę.
** [[Henryk Sienkiewicz]], ''[[Ogniem i mieczem]]'', [[s:Ogniem i mieczem/Tom I/Rozdział XVII|tom I, rozdział XVII]] (do [[w:Rzędzian|Rzędziana]])
 
*- Co to za czasy! -mruknął. - Chamy taki miód piją ! Boże, Ty to widzisz i nie brzmisz?
*:To rzekłszy przechylił kwartę i wypróżnił ją do dna.
**[[Henryk Sienkiewicz]], ''[[Ogniem i mieczem]]'', [[s:Ogniem i mieczem/Tom II/Rozdział VI|tom II, Rozdział VI]]: ([[Zagłoba]] na [[w:Ukraińcy|ukraińskim]] [[wesele|weselu]])
 
* : To rzekłszy przechylił kwartę i wypróżnił ją do dna.
*Siła mi powiadano o kasztelańskim miodzie, któregom dotąd nie kosztował, a chciałbym wreszcie wiedzieć, czyli od [[w:Marszałek wielki koronny|marszałkowego]] lepszy?
** [[Henryk Sienkiewicz]], ''[[PotopOgniem i mieczem]]'', [[s:PotopOgniem i mieczem/Tom II/Rozdział LXXIIVI|t.tom IIIII, rozdziałRozdział 6VI]]: (Zagłoba do [[Stefan Czarniecki |Stefana CzarnieckiegoZagłoba]] (wówczasna [[w:kasztelanUkraińcy|kasztelanukraińskim]]a [[w:Kijówwesele|kijowskiego]], aluzja do [[w:Jerzy Sebastian Lubomirski|J. Lubomirskiego]], wówczas [[w:Marszałek wielki koronny|marszałka wielkiego koronnegoweselu]])
 
* Siła mi powiadano o kasztelańskim miodzie, któregom dotąd nie kosztował, a chciałbym wreszcie wiedzieć, czyli od [[w:Marszałek wielki koronny|marszałkowego]] lepszy?
*Miód (po [[w:język łaciński|łac.]] mel). Już u starożytnych [[w:Hebrajczycy|Hebrajczyków]] obfitość miodu i [[mleko|mleka]] była wyrazem największego błogosławieństwa ziemi. Dlatego to o [[w:Kanaan|ziemi Chananejskiej]] stale się wyrażali, iż płynie mlekiem i miodem. Dla greckich i rzymskich poetów miód i mleko oznaczały również bogactwo i ponętę kraju. Pierwociny miodu były składane w ofierze i szły na użytek kapłanów. Jak na południu, tak i na północy miód od czasów zamierzchłych poczytywany był za napój najprzedniejszy. W Polsce miód i piwo znane już były przed wprowadzeniem chrześcijaństwa. Bjograf [[w:Święty Otton|św. Ottona]] pisze w XII w. o Lechitach pomorskich, że "nie dbali o wino, mając w piwie i miodzie tak wyborne napoje." ("Mieszko Stary i jego wiek" [[w:Stanisław Smolka|Stan. Smolki]], str. 441). Miód przaśny w Polsce średniowiecznej był wielkiem źródłem dochodu i przedmiotem wywozu do zachodniej Europy. To też w XII w. ziemianie płacili nawet winy czyli kary sądowe takim miodem. W XIV w. wspominane są już miodosytnie we [[Lwów|Lwowie]] i [[Gdańsk]]u, po domach jednak prywatnych prawdopodobnie już za doby [[w:Piastowie|Piastów]] w każdej wiosce miód "sycono." Miód nie schodził ze stołu królewskiego [[w:Jagiellonowie|Jagiellonów]] dostarczany z [[w:Litwa|Litwy]] przez [[w:starosta|starostów królewskich]]. Ostatni też z Jagiellonów [[w:Zygmunt II August|Zygmunt August]] pisze do starostów litewskich o miód: "bo u nas piją, a wy na rok (termin) naznaczony nie dostawiacie." Kromer w opisie Polski w XVI w. powiada, że "miód z chmielem i wodą uwarzony, w pospolitem jest tam użyciu, szczególnie na [[w:Ruś|Rusi]] i [[w:Podole|Podolu]], kędy jest pszczół obfitość, a miód zbierany z wonnych traw i kwiatów wyborny. Nie braknie urządzonego tymże sposobem miodu w [[w:Prusy|Prusiech]] i [[w:Mazowsze|Mazowszu]], a szczególnie w [[Warszawa|Warszawie]], gdzie do miodów owych dodają sok z wiśni lub malin, oraz wonności i inne stosowne zaprawy, od czego ów napój zowie się "kirsztrangiem, maliniakiem i trojniakiem." [[w:Marcin z Urzędowa|Marcin z Urzędowa]] powiada, że "wiśnie czarne mają blizkość z czerwonem winem, przeto niezłe picie kirsztrank wymyślili w Polszcze." Mówią o tym napoju i Vol. leg. II, f. 666 oraz t. III, f. 58. Widzimy z tego, że wszelkie wiśniaki, maliniaki, trojniaki a zapewne dereniaki i t. p. odmiany miodu pitnego nie są wynalazkiem nowszych czasów, ale były już dobrze znane, zwłaszcza wiśniak i maliniak, na Mazowszu w XVI-tym a prawdopodobnie i w poprzednich wiekach, skąd szlachta mazowiecka zaniosła sposoby ich przyrządzania na Podole i Ukrainę. Na Litwie słynął zdawna biały lipiec kowieński, ponieważ nigdzie w tej prowincyi nie było takiej obfitości drzewa lipowego, jak w Kowieńskiem. Od stosunku ilości patoki dodawanej do wody przy warzeniu miodu były miody zwane: dwojniaki i trojniaki, czyli mocniejsze i lżejsze. Od w. XVII miodowarstwo w małych miasteczkach przeszło przeważnie w ręce Żydów. Do Polski przywożono z zagranicy wino zwane alikante, które było pewnego rodzaju miodem-czworniakiem.
** [[Henryk Sienkiewicz]], ''[[Potop]]'', [[s:Potop/Rozdział LXXII|t. III, rozdział 6]] (Zagłoba do [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]] (wówczas [[w:kasztelan|kasztelana]] [[w:Kijów|kijowskiego]], aluzja do [[w:Jerzy Sebastian Lubomirski|J. Lubomirskiego]], wówczas [[w:Marszałek wielki koronny|marszałka wielkiego koronnego]])
**[[w:Zygmunt Gloger|Zygmunt Gloger]], [[s:Encyklopedia staropolska|''Encyklopedia staropolska'']], t. III, rozdział 4: [[w:Maca|Maca]] - [[w:Myto|Myto]]
 
* Miód (po [[w:język łaciński|łac.]] mel). Już u starożytnych [[w:Hebrajczycy|Hebrajczyków]] obfitość miodu i [[mleko|mleka]] była wyrazem największego błogosławieństwa ziemi. Dlatego to o [[w:Kanaan|ziemi Chananejskiej]] stale się wyrażali, iż płynie mlekiem i miodem. Dla greckich i rzymskich poetów miód i mleko oznaczały również bogactwo i ponętę kraju. Pierwociny miodu były składane w ofierze i szły na użytek kapłanów. Jak na południu, tak i na północy miód od czasów zamierzchłych poczytywany był za napój najprzedniejszy. W Polsce miód i piwo znane już były przed wprowadzeniem chrześcijaństwa. Bjograf [[w:Święty Otton|św. Ottona]] pisze w XII w. o Lechitach pomorskich, że "nie„nie dbali o wino, mając w piwie i miodzie tak wyborne napoje." ("Mieszko„Mieszko Stary i jego wiek"wiek” [[w:Stanisław Smolka|Stan. Smolki]], str. 441). Miód przaśny w Polsce średniowiecznej był wielkiem źródłem dochodu i przedmiotem wywozu do zachodniej Europy. To też w XII w. ziemianie płacili nawet winy czyli kary sądowe takim miodem. W XIV w. wspominane są już miodosytnie we [[Lwów|Lwowie]] i [[Gdańsk]]u, po domach jednak prywatnych prawdopodobnie już za doby [[w:Piastowie|Piastów]] w każdej wiosce miód "sycono„sycono." Miód nie schodził ze stołu królewskiego [[w:Jagiellonowie|Jagiellonów]] dostarczany z [[w:Litwa|Litwy]] przez [[w:starosta|starostów królewskich]]. Ostatni też z Jagiellonów [[w:Zygmunt II August|Zygmunt August]] pisze do starostów litewskich o miód: "bo„bo u nas piją, a wy na rok (termin) naznaczony nie dostawiacie." Kromer w opisie Polski w XVI w. powiada, że "miód„miód z chmielem i wodą uwarzony, w pospolitem jest tam użyciu, szczególnie na [[w:Ruś|Rusi]] i [[w:Podole|Podolu]], kędy jest pszczół obfitość, a miód zbierany z wonnych traw i kwiatów wyborny. Nie braknie urządzonego tymże sposobem miodu w [[w:Prusy|Prusiech]] i [[w:Mazowsze|Mazowszu]], a szczególnie w [[Warszawa|Warszawie]], gdzie do miodów owych dodają sok z wiśni lub malin, oraz wonności i inne stosowne zaprawy, od czego ów napój zowie się "«kirsztrangiem, maliniakiem i trojniakiem."» [[w:Marcin z Urzędowa|Marcin z Urzędowa]] powiada, że "«wiśnie czarne mają blizkość z czerwonem winem, przeto niezłe picie kirsztrank wymyślili w Polszcze."» Mówią o tym napoju i Vol. leg. II, f. 666 oraz t. III, f. 58. Widzimy z tego, że wszelkie wiśniaki, maliniaki, trojniaki a zapewne dereniaki i t. p. odmiany miodu pitnego nie są wynalazkiem nowszych czasów, ale były już dobrze znane, zwłaszcza wiśniak i maliniak, na Mazowszu w XVI-tym a prawdopodobnie i w poprzednich wiekach, skąd szlachta mazowiecka zaniosła sposoby ich przyrządzania na Podole i Ukrainę. Na Litwie słynął zdawna biały lipiec kowieński, ponieważ nigdzie w tej prowincyi nie było takiej obfitości drzewa lipowego, jak w Kowieńskiem. Od stosunku ilości patoki dodawanej do wody przy warzeniu miodu były miody zwane: dwojniaki i trojniaki, czyli mocniejsze i lżejsze. Od w. XVII miodowarstwo w małych miasteczkach przeszło przeważnie w ręce Żydów. Do Polski przywożono z zagranicy wino zwane alikante, które było pewnego rodzaju miodem-czworniakiem.
*W knajpie na placu Zmartwychwstania
** [[w:Zygmunt Gloger|Zygmunt Gloger]], [[s:Encyklopedia staropolska|''Encyklopedia staropolska'']], t. III, rozdział 4: [[w:Maca|Maca]] - [[w:Myto|Myto]]
*polski miód piją polscy święci.
*Strzecha przed Bogiem ich zasłania,
*przed ludźmi tajemnica miodu.
*[…]
*W knajpie na placu Zmartwychwstania
*święci nad polskim miodem drzemią.
**[[w:Tadeusz Nowak|Tadeusz Nowak]] ''W niebie''
 
* W knajpie na placu Zmartwychwstania<br />polski miód piją polscy święci.<br />Strzecha przed Bogiem ich zasłania,<br />przed ludźmi tajemnica miodu.<br />[…]<br />W knajpie na placu Zmartwychwstania<br />święci nad polskim miodem drzemią.
'''Zobacz też:''' [[miód]]
** [[w:Tadeusz Nowak|Tadeusz Nowak]] ''W niebie''
 
'''Zobacz też:''' [[miód]]