Imre Kertész

Imre Kertész (1929–2016) – węgierski pisarz, laureat literackiej Nagrody Nobla.

Dziennik galernika

(węg. Gályanapló; tłum. Elżbieta Cegielska)

Każdy czyn, który popełniliśmy w tak zwanej rzeczywistości, musimy raz jeszcze popełnić w wyobraźni, by go osądzić.

Są pytania, na które nie sposób udzielić odpowiedzi, ale też nie sposób ich nie stawiać.

(węg. Felszamolas; tłum. Elżbieta Sobolewska)

Człowiek z epoki katastrof nie ma własnego losu, nie ma charakteru, nie ma własnych myśli.

Czytanie jest jak narkotyk, który przyjemnie stępia kontury rządzącego nami okrutnego życia.

Tak drzemie we mnie wiele książek, lepszych i gorszych, najrozmaitszych. Zdania, słowa, akapity i wersy, niczym niespokojni sublokatorzy, nagle budzą się do życia, wałęsają się samotnie albo rozpoczynają w mojej głowie hałaśliwy dialog, którego nie potrafię uciszyć.

W świecie, w którym przyszło mi żyć, konsekwencje nie zawsze były wynikiem przyczyn, a przyczyny nie zawsze okazywały się właściwym punktem wyjścia: tak więc logika, w myśl której poprzez analizę skutków można dociec przyczyn, w tym świecie okazywała się błędna. Sądzę, że świat, w którym się znalazłem, w ogóle pozbawiony był logiki.

(węg. Sorstalanság; tłum. Krystyna Pisarska)

Ciasne więzienne mury nie stanowią żadnych granic dla skrzydeł naszej wyobraźni.

Dlaczego, synu – wykrzyknął i widziałem, że już traci cierpliwość – mówisz na wszystko „oczywiście”, i to zawsze wtedy, kiedy coś w ogóle nie jest oczywiste?! – Rzekłem: – W obozie koncentracyjnym jest oczywiste. – Tak, tak – on – tam tak, ale… – i utknął, zawahał się trochę – ale… przecież sam obóz koncentracyjny nie jest oczywisty!

(…) dostałem za współlokatora chłopaka mniej więcej w moim wieku. Jakbym już widział tę żółtą twarz i duże, płonące oczy – ale tu żółte twarze i duże, płonące oczy mieli wszyscy. W pierwszych słowach zapytał, czy nie znalazłoby się dla niego trochę wody, a ja mu powiedziałem, że sam bym nie pogardził; zaraz potem: – A papierosy? – z tym też nie miał szczęścia, oczywiście. Zaproponował, że mógłby zapłacić chlebem, ale dałem mu do zrozumienia, że nie w tym rzecz, zwyczajnie nie mam; wtedy zamilkł na jakiś czas. Przypuszczam, że musiał mieć gorączkę, bo od jego rozdygotanego ciała bił nieustający żar, z którego przynajmniej miałem pożytek.

(…) kiedy jest los, to nie ma wolności. (…) jeśli zaś jest wolność, nie ma losu, (…) to znaczy, wówczas my sami jesteśmy losem.

Nie wiem, na co czekali tam przed budynkiem ci wszyscy nadzy muzułmanie i kilku przechadzających się tam i z powrotem funkcyjnych, w towarzystwie, jeśli dobrze widziałem, fryzjerów, bo rzeczywiście poznałem ich nagle po taboretach i zwinnych ruchach – zapewne na kąpiel i wpuszczenie do obozu… I na darmo wszystkie przemyślenia, zrozumienie, trzeźwy rozsądek, i tak nie mogłem opacznie zrozumieć jakby wstydzących się swej niedorzeczności, a jednak uparcie powracających słów skrytego pragnienia: chciałoby mi się jeszcze trochę pożyć w tym pięknym obozie koncentracyjnym.

(…) nigdzie żaden ład życia, żadna wzorowość, powiedziałbym, moralność, nie jest tak ważna jak właśnie w niewoli…

Pcheł w żaden sposób nie mogłem wyłapać, były szybsze ode mnie – całkiem zrozumiałe, w końcu lepiej się odżywiały. Wszy mogłem łapać z łatwością, tyle że to nie miało sensu. Jeśli już byłem na nie bardzo zły, przesuwałem paznokciem wielkiego palca po naprężonym na plecach płótnie koszuli i dobrze słyszalna seria trzasków była miarą mojej zemsty, rozkoszowałem się ich zagładą, ale już po minucie mogłem to powtórzyć, choćby dokładnie w tym samym miejscu i znów z dokładnie tym samym rezultatem.

Pojąłem, że także niewola ma swoje powszednie dni, więcej, prawdziwa niewola składa się właściwie z samych szarych dni powszednich.

Zajmowała mnie tylko jedna rzecz, myśl, pytanie, które w tej chwili przyszło mi do głowy. Może to mój błąd, że nie wiedziałem – ale nigdy nie byłem tak przewidujący, żeby zapytać o buchenwaldzkie zwyczaje, regulamin, sposób postępowania – jak to tu robią: gazem jak w Oświęcimiu, może za pomocą jakiegoś lekarstwa, bo i o tym również się słyszało, kulą czy ewentualnie inaczej, jednym z tysiąca innych sposobów, których jeszcze nie znam, nawet się ich nie domyślam.

Przypadki nie istnieją, wszystko dzieje się dla mnie i przeze mnie, a kiedy już przejdę moją drogę, u jej kresu zrozumiem własne życie.
- Źródło: Angielska flaga (węg. Az angol lobogó)

Przyszłość: to, czego nikt nie potrafi sobie wyobrazić (tak jak pogody), co jednak nadchodzi.
- Źródło: Fiasko (węg. A kudarc, 1988)