Ferdydurke (film)

Ferdydurke (ang. 30 Door Key) – polsko-francusko-brytyjski film surrealistyczny z 1991 roku w reżyserii Jerzego Skolimowskiego, będący adaptacją powieści Ferdydurke Witolda Gombrowicza. Autorzy scenariusza: Jerzy Skolimowski, Michael Lyndon, Joseph Kay.

O Ferdydurke

• Ani adaptacja Skolimowskiego – ani żadna zresztą inna adaptacja Ferdydurke – nie może zastąpić lektury, z tej prostej przyczyny, że w książce Gombrowicza dominująca rola przypada narracji. To narracja tłumaczy wszystkie absurdy fabuły, przeprowadza nas przez wszystkie meandry dziwnego procesu przyczynowo-skutkowego, na którym opiera się logika wewnętrzna zdarzeń. Bez narracji zdarzenia owe zdają się uszeregowane arbitralnie i niekiedy bezsensownie. Reżyser musi oczywiście zastąpić czymś brak wyjaśniającego komentarza, wprowadzić w swoją inscenizację rodzaj spoiwa. Tę rolę pełni u Skolimowskiego historia: akcja filmu rozgrywa się wiadomie przed drugą wojną światową, która niebawem zniszczy świat Gombrowicza. Ta historyczna konkretność źle służy filmowi, odbiera mu bowiem właściwą książce uniwersalność. Zresztą i w warstwie fabularnych zdarzeń reżyser wprowadził szereg zmian uniemożliwiających podstawienie filmu zamiast książki. Najważniejsza jest jednak wielowarstwowa i wielopodmiotowa struktura przekazu, której film na razie nie potrafi uzyskać. Dlatego zachęcam do obejrzenia filmu Skolimowskiego, ale zaznaczam, iż w żadnym przypadku nie zastąpi to lektury. Uroki Ferdydurke poznawać trzeba, przedzierając się przez jej językowe gąszcza bez wsparcia ze strony filmowych obrazów. Dopiero taka przygoda intelektu i wyobraźni może nam dać pojęcie o rzeczywistach wymiarach Gombrowiczowskiego dzieła.
  • Autor: Jerzy Jarzębski
  • Źródło: Andrzej Zawadzki, Zachwyca – nie zachwyca (rozmowa z Jerzym Jarzębskim) w: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2007, ISBN 978-83-08-03960-1, s. 289.